ආර්ථිකය ස්ථාවර වී ඇත්නම්, බොහෝ දෙනෙකුට තමන් දුප්පත් යැයි හැඟෙන්නේ ඇයි?

රවී රත්නසබාපති විසිනි

The Leaderහි පල වූ ලිපියකි.

ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකය ස්ථාවර වී ඇති බව ආර්ථික විද්‍යාඥයෝ පවසති. එහෙත්, බොහෝ දෙනෙකු තවමත් ජීවත් වීමේ දැඩි අපහසුකම්වලින් පෙළෙන්නේ නම්, එකී ආර්ථික ස්ථාවරත්වයෙන් අදහස් කරන්නේ කුමක්ද?

ආර්ථික විද්‍යාඥයින් ස්ථාවරත්වය යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ ආර්ථිකයේ අසමතුලිතතාවය විසඳා ඇති බවයි. මිල ඉහළ යාම, විදේශ විනිමය හිඟය සහ භාණ්ඩ හිඟවීම අසමතුලිතතාවයේ ලක්ෂණ ලෙස දැක්වේ. මෙම ගැටලු ඇත්ත වශයෙන්ම විසඳී ඇත. එහෙත්, සාමාන්‍ය මිනිසුන්ට එයින් සිදු වී තිබෙන සෙත කුමක්ද? එයින් අදහස් වන්නේ මිනිසුන් දිළිඳු වීමේ වේගය අඩු වී ඇති බව පමණි. අපි ප්‍රපාතයේ පහළට රූටා යමින් සිටියෙමු, තාවකාලිකව පමණක් එම කඩා වැටීම නැවතී  ඇත. මෙය සාමාන්‍ය ජයග්‍රහණයක් නොවන බව ඇත්තය. එහෙත්, ජනතාව මීට වඩා හොඳ යහපත් තත්වයක් අපේක්ෂා කරති.

Image by Frantisek Krejci from Pixabay

2020 දී මිනිසුන් විශේෂිත ජීවන ප්‍රමිතියක් භුක්ති වින්දහ. එහෙත්, වසර තුනකට පසුව ඔවුන් දුප්පත් වී සිටින අතර එසේ වූයේ මන්දැයි වටහා ගැනීම ඔවුන්ට දුෂ්කරය. ජීවන මට්ටම්වල මෙම තියුණු පහත වැටීමට හේතු වූයේ කුමක්ද? දූෂණය, දුර්වල පාලනය සහ දුර්වල රාජ්‍ය මූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති එයට හේතු වූ බවට චෝදනා එල්ල වේ. එහෙත්, එම ප්‍රතිපත්ති දශක ගණනාවක් තිස්සේ ක්‍රියාත්මක විය. ඒවායේ ප්‍රතිවිපාක මෙතරම් කාලයක් නොදුටුවේ ඇයි? ඒවා හදිසියේම මේ අන්දමින් ප්‍රකාශ වූයේ කෙසේද?

කාරණය නම් මේවා ගැටලුවට සම්බන්ධ වුවත් ඒවා අර්බුදයෙහි ක්ෂණික හේතු නොවන බවයි. අද පවතින දරිද්‍රතාවයේ හේතු තේරුම් ගැනීමට 2020-2023 අතර සිදු වූ වෙනස අප තේරුම් ගත යුතුය.

එකිනෙකට වෙනස් හේතු දෙකක් ඇත. එහෙත්, පැහැදිලිව තේරුම් ගැනීම සඳහා ඒවා වෙන වෙනම සලකා බැලිය යුතුය.

Image by Barta IV from Pixabay

2019 දෙසැම්බර් සිට 2022 අගෝස්තු දක්වා කාලය තුළ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විශාල මුදල් ප්‍රමාණයක් මුද්‍රණය කර ඇත. රජයට ලබා දුන් ශුද්ධ මහ බැංකු ණය ප්‍රමාණය බිලියන 363 සිට බිලියන 3,162 දක්වා දස ගුණයකින් වර්ධනය විය. මුදල් සැපයුම වැඩිවීමේ අවසාන ප්‍රතිඵලය වන්නේ මුදල් ඒකකයෙහි වටිනාකම පහත වැටීමයි. මෙය විදේශ විනිමය වෙළෙඳපොළේ මිල ඉහළ යාම සහ රුපියල අවප්‍රමාණය වීම තුළින් පිළිබිඹු වේ.

මිල පාලනයක් පැනවීම මගින් ගැටලුවේ රෝග ලක්ෂණ වසන් කිරීමට එකල රජය උත්සාහ කළේය. රුපියල සඳහා විනිමය අනුපාතිකය රුපියල් 200 ලෙස කෘතිමව නියම කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලය වූයේ විදේශ විනිමය හිඟය සහ භාණ්ඩ හිඟ වීමයි. දිගු පෝලිම් සහ විදුලි කප්පාදු සිදු වූයේ එහෙයිනි. මුදල්  මුද්‍රණය දිගටම කරගෙන යන ලදී. අවසානයේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් නතර වන මට්ටමේ මින් පෙර නොවූ ආකාරයේ දැඩි ආනයන සහ මිල පාලනයන් පැනවීමට රජයට සිදු විය. මිනිසුන් පෝලිම්වල සිටගෙන හෝ අඳුරේ වාඩි වී සිටියහ. අමු ද්‍රව්‍ය නොමැතිකම, කාර්ය මණ්ඩලය හෝ නිෂ්පාදන ප්‍රවාහනය කිරීමට නොහැකි වීම සහ බලශක්තිය නොමැතිකම හේතුවෙන් කර්මාන්තශාලා සහ කාර්යාලවල වැඩ නතර විය.

Image by Myriams-Fotos from Pixabay

මෙම ගැටලුව විසඳීම සඳහා ඇති එකම විකල්පය වූයේ පොලී අනුපාත ඉහළ නැංවීමට ඉඩ දීමයි. අධිකතර ඉල්ලුමට හේතු වන ණය වර්ධනය මන්දගාමී කිරීමයි. ඒ සඳහා සැලකිය යුතු පොලී අනුපාත වැඩිවීමකින් තොරව අර්ධ අවප්‍රමාණය කිරීමක් මුලින් උත්සාහ කළ නමුත් එය අසාර්ථක වූ අතර විදේශ විනිමය හිඟය දිගටම පැවතුණි. එහි හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සලකුණු වුණේ ගාස්තු සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි කර, ඩොලරයට රුපියල් 360 මට්ටමේ නැවත ස්ථාවර කළ විට පමණි.

රුපියල කඩාවැටීමත් සමඟ සියලු භාණ්ඩ හා සේවාවන්ගේ මිල ඉහළ ගියේය. මුදල් ඒකකයේ අඩු වූ අගය හේතුවෙන් මිල පාලනයන් ඉවත් කිරීමට සිදු විය. එහිදී වඩාත්ම ආන්දෝලනාත්මක වූයේ ඉන්ධන, විදුලිය සහ ඉවුම් පිහුම් ගෑස් වැනි බලශක්ති මත මිල පාලනයන් ඉවත් කිරීමට සිදු වීමයි. භාණ්ඩ හා සේවා දෙකෙහිම මිල හදිසියේ ඉහළ යාමක් සිදු වූයේ එහෙයිනි.

අවාසනාවන්ත ලෙස මිල ඉහළ ගියද ජනතාවගේ ආදායම සහ ඉතුරුම් ඉහළ ගියේ නැත. මිනිසුන්ගේ ජීවන තත්ත්වය මනිනු ලබන්නේ ඔවුන්ගේ ආදායමෙන් නොව එම ආදායමෙන් ලබාගත හැකි දේ මගිනි. මුදලේ වටිනාකම පහත වැටෙන විට ජීවන තත්ත්වය ද පහත වැටේ.

මෙය ආපසු හැරවිය හැක්කේ කෙසේද? ඛේදවාචකය නම් මුදල් අවප්‍රමාණය වීමේ ප්‍රතිවිපාක ස්ථිර වීමයි. සම්පූර්ණ ආපසු හැරවීම සඳහා මුදල් තොගය 2019 දී තිබූ මට්ටමට නැවත හැකිලීම අවශ්‍ය වේ. මෙය දැනට පවතින ප්‍රමාණයට වඩා අධික ලෙස පොලී අනුපාත වැඩිවීමට හේතු වනු ඇත. මෙහි ප්‍රතිවිපාක වනු ඇත්තේ රට පුරා ව්‍යාපාර කඩාවැටීම සහ දැන් පවතින මට්ටමටත් වඩා දුක් වේදනා පටවන ආර්ථික හැකිලීමකි.

කළ යුත්තේ කුමක්ද? මුදල් අවප්‍රමාණය වීම සිදුවිය හැක්කේ මහ බැංකුව හරහා පමණි. එය නැවත කිසි දිනෙක සිදු නොවන පරිදි නීති මගින් වැළැක්විය යුතුය.

මහ බැංකුව පොලී අනුපාත අඩු මට්ටමක තබා ගැනීමට උත්සාහ කළ යුතු යැයි මිනිසුන් වැරදියට සිතන නමුත් මෙය කළ හැකි එකම ක්‍රමය වන්නේ (අ) රජය ණය ගැනීම් ප්‍රමාණය අඩු කිරීම (එහි විශාලත්වය අනුපාත මත සැලකිය යුතු ඉහළට පීඩනයක් ඇති කරයි) හෝ ( ආ) මහ බැංකුව විසින් මුදල් සැපයුම (මුදල් මුද්‍රණය) දිගින් දිගටම වැඩි කරන්නේ නම් (එමගින් පොළී අනුපාතික අඩු වේ) පමණි. කෙටි කාලීනව රජයේ වියදම් අඩු කිරීම අපහසු බැවින්, ණය ගැනීම දිගටම කරගෙන යාමට රජයට සිදුවේ. මෙයින් අදහස් කරන්නේ පොලී අනුපාත අඩු කිරීමට ඇති එකම මාර්ගය මුදල් මුද්‍රණය වන බවයි. එහෙත්, එය අවසානයේ සියල්ලන් දිළිඳු තත්වයට ඇද දමයි.

ආර්ථිකය උත්තේජනය කිරීම සඳහා මහ බැංකුව ක්‍රියාකාරී මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තියක නිරත නොවිය යුතුය. එය රජයේ අයවැය හිඟය සඳහා මූල්‍යකරණය නොකළ යුතුය. මහ බැංකුවේ භූමිකාව වන්නේ බැංකු අංශයට ද්‍රවශීලතා සපයන්නා ලෙස කටයුතු කිරීමයි. එය බැංකු අතරමැදියෙකු බවට පත් නොවිය යුතුය. අන්තර් බැංකු වෙළඳපොළෙහි ද්‍රවශීලතාව ද සම්පූර්ණයෙන්ම තාවකාලික විය යුතුය. මහ බැංකු මැදිහත්වීම සිදු විය යුත්තේ සදාචාරාත්මක අවදානම් වැළැක්වීම සඳහා අමතර මැදිහත්වීමක් සහිතව වෙළඳපොළ අනුපාත මත පදනම්වය. මහ බැංකු මැදිහත් වීම් අන්තර් බැංකු වෙළඳපොළවල් සඳහා ආදේශකයක් බවට පත් නොවිය යුතු අතර එම නිසා ඒ දෙක අතර පිරිවැයේ සාපේක්ෂ මට්ටම ඉතා වැදගත් වේ.

රුපියලේ අගය දිගටම අල්ලාගෙන සිටින්නේ නම්, අහිමි වූ දේ නැවත ලබා ගැනීමට උත්සාහ කිරීමට මිනිසුන්ට එමගින් අවස්ථාව ලැබේ. මිනිසුන් සියල්ල නැවත ආරම්භ කළ යුතු අතර ඔවුන්ගේම උත්සාහයන් තුළින් ඔවුන්ගේ ජීවිත නැවත ගොඩනඟා ගැනීමට උත්සාහ කළ යුතුය.

දුප්පත්කම වැඩිවීමට දෙවැනි හේතුව බදු වැඩිකිරීමයි. දැනටමත් මුදල් අවප්‍රමාණය වීම නිසා දැඩි ලෙස පීඩාවට පත්ව සිටින ජනතාවට දැන් තවත් පහරක් එල්ල වී ඇත්තේ, විකුණුම් පදනම් කරගත් බදු මගින් භාණ්ඩ මිල ඉහළ දමා රජය ඔවුන්ගේ ආදායමෙන් තවත් වැඩි ප්‍රමාණයක් අත්පත් කරගැනීම හේතුවෙනි. ආණ්ඩුව තමන්ගේ මූල්‍ය ප්‍රශ්න විසඳා ගන්නේ ජනතාව වෙත වැඩි දුරටත් බර පැටවීමෙනි.

රජයේ වියදම්වල අධිකභාවය නිසා කෙටි කාලීනව සමහර බදු වැඩිවීම් වැළැක්විය නොහැකි විය. වැටුප්, විශ්‍රාම වැටුප් සහ පොලිය රජයේ අධික වියදම්වලට හේතුවයි. මේවා අඩු කළ යුතු නමුත් ඒ සඳහා කාලය ගතවේ. කෙසේ වෙතත්, වියදම් කපා හැරීමට කිසිදු උත්සාහයක් නොකර සිටීමට නිදහසට කරුණු දැක්වීමක් කළ නොහැක. නිදසුනක් ලෙස, විදුලිය සහ ඉන්ධනවල ඉහළ මිල ගණන්වලට ඉන්ධන මිලදී ගැනීමේදී සිදුවන දූෂණය ද අතිරික්ත වැටුප් ගෙවීම සහ අකාර්යක්ෂමතාව නිසා ඇතිවන අමතර වියදම් ද හේතු වේ.

දූෂණය හා නාස්තිය දිළිඳුකමේ ගැටලුවට අදාළ වන්නේ, එහි පිරිවැය වැඩි කළ බදු, ඉහළ මිල ගණන් සහ රජය විසින් සපයනු ලබන සේවාවන්හි දුර්වල ගුණාත්මකභාවය හරහා පුරවැසියන් වෙත පැවරෙන බැවිනි. ණය භාවිතා කරමින් සහ වඩා මධ්‍යස්ථ මුදල් මුද්‍රණය කිරීමේ මට්ටම හේතුවෙන් රජයට දශක ගණනාවක් තිස්සේ තම වියදම්වල සැබෑ බර ජනතාවගෙන් වසන් කිරීමට හැකි විය.

මුදල් මුද්‍රණය කිරීමෙන් ඇතිවන සාමාන්‍ය මිල ඉහළ යාමට මහජනතාව දොස් පවරන්නේ ‘අධික ලාභ ලබන’ බව කියන වෙළඳුන්ටය. ණය වැඩිවීමෙහි ක්ෂණික බලපෑමක් නැත. එහි ප්‍රතිවිපාක දැනෙනුයේ, ණය ආපසු ගෙවීමට සිදු වූ විටය. එහිදී ‘කෘර’ ණය දෙන්නන්ට දොස් පැවරීම දක්නට ලැබේ.

දූෂිත ජනප්‍රියවාදීන්ට ආවේගයන්ට වහල් වී ඡන්දය දුන් පුරවැසියන් දැන් නින්දෙන් අවදිව ඇත්තේ අතීත අශික්ෂිත ක්‍රියාවල  මෝඩකම අවසානයේ පැහැදිලි වී ඇති බැවිනි.

ආණ්ඩුවේ ක්‍රියාකාරකම්වල සැබෑ බර වසන් කිරීමට රජයට ඇති හැකියාව නිසා දූෂණයේ සන්දර්භය තුළ පුරවැසියන් රජයේ සියලු ආර්ථික කටයුතු කෙරෙහි සමස්තයක් ලෙස අවධානයක් යොමු කළ යුතුය. පෞද්ගලික අංශය මත රාජ්‍ය ක්‍රියාකාරකම්වල සම්පූර්ණ බර අවසාන වශයෙන් තීරණය කරන්නේ බදු විසින් නොව රජයේ වියදම් විසින්ය. පුරවැසියන් විසින් ඇසිය යුතු තීරණාත්මක ප්‍රශ්නය වන්නේ රජයේ වියදම් ඇත්ත වශයෙන්ම පුරවැසියන්ගේ ජීවිත වැඩිදියුණු කරන්නේ කොපමණ දුරකටද යන්නයි.

IMF වැඩසටහන රජයේ අයවැය හිඟය සහ ණය අඩු කිරීම අරමුණු කර ගෙන ඇති නමුත්, රජයේ වියදම් කපා හැරීම සම්බන්ධයෙන් කිසිදු සැලකිල්ලක් නොදක්වා බදු වැඩි කිරීම ඔවුන් අනුගමනය කරන ප්‍රවේශයයි. රාජ්‍ය වියදම්වල ගුණාත්මකභාවය හෝ ස්වභාවය කුමක් වුවත්, එහි මට්ටම සම්බන්ධයෙන් අවිවාදයෙන් පිළිගැනීමක් ඇති බව පෙනේ.

බදු සදාචාරය හෙවත් බදු ගෙවීමට පුරවැසියන්ගේ කැමැත්ත ඔවුන් රජය කෙරෙහි ඇති විශ්වාසය සහ ඔවුන් ලබන සේවාවන්හි ගුණාත්මකභාවය මත රඳා පවතී. නූතන ලෝකයේ රාජ්‍යයන් බදු එකතු කිරීමේ අයිතිය උපයා ගත යුතුය. එසේ කිරීමට නම් එහි පුරවැසියන්ට සාධාරණව සැලකිය යුතුය. එය පුරවැසියන්ට මනා ලෙස ප්‍රතිචාර දැක්විය යුතු අතර ඔවුන්ගේ අවශ්‍යතා වෙනුවෙන් කටයුතු කිරීම සහ සේවා වැඩිදියුණු කිරීම පුරවැසියන්ට පෙනිය යුතුය. 2022 වසරේ පැවති උද්ඝෝෂණවලින් දක්නට ලැබුණේ එයයි.

පොදු භාණ්ඩවල මූලිකම දේ හෙවත් පෞද්ගලික වෙළඳපොළවල් මගින් සැපයිය නොහැකි නීතියේ ආධිපත්‍යය සහ යුක්තිය පසිඳලීමේ ක්‍රියාකාරී පද්ධතියක් සැපයීමේදී රජය අසමත් වී තිබේ. සෞඛ්‍ය හා අධ්‍යාපන අංශවල ඇතැම් ප්‍රයෝජනවත් සේවා රජය සපයන මුත්, ඒවායේ ද ගුණාත්මකභාවය අඩුය. පෞද්ගලික උපකාරක පන්ති, පෞද්ගලික පාසල් සහ පෞද්ගලික සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා ජනතාවට වියදම් කිරීමට සිදු වීම මෙයට සාක්ෂියකි. දූෂණය ඉහවහා ගොස් ඇත. උදාහරණයක් ලෙස, කෝප් වාර්තා පෙන්වා දෙන්නේ රාජ්‍ය ඖෂධ නීතිගත සංස්ථාව ප්‍රමිතියෙන් තොර ඖෂධ, අසාර්ථක මෘදුකාංග ආදිය නැවත නැවතත් ලබාගෙන ඇති අතර, කෝප් කමිටුව විසින් නිර්දේශ කර ඇති පරිදි දැඩි නීති අනුගමනය කිරීමට අපොහොසත් වී ඇති බවයි.

රැකියා පොරොන්දු ඡන්ද දිනීමේ මාර්ගයකි. මැතිවරණ ජයග්‍රහණය කර, හෙංචයියන්ට රැකියා ද ලබා දී, ඒ සඳහා වූ බිල ජනතාව වෙත ඉදිරිපත් කර ඇත්තේ දැන්ය. බදුවලින් විශාල ප්‍රමාණයක් ක්‍රියාත්මක වන්නේ දූෂිත දේශපාලනඥයන් තෝරා පත් කර ගැනීමට හැකි අනුග්‍රාහක ක්‍රමයක් පවත්වාගෙන යාම සඳහාය.

මෙම ඛේදවාචකයේ දුෂ්ටයන් ජනතාව පැහැදිලිව හඳුනාගත යුතුය. මහ බැංකුවේ ක්‍රියාකලාපය සහ රජයේ අයථා වියදම් මෙම තත්වයට හේතුවයි. මහජන කෝපය යුක්ති සහගත නමුත් ගැටලුවේ මූලාශ්‍ර වන මහ බැංකුව සහ රජයේ වියදම් නිවැරදිව හඳුනා නොගන්නේ නම්, ජනතාව නැවතත් රැවටීමට ඉඩ ඇත.

දරිද්‍රතාවයේ වේගය අඩු වී ඇත. එයින් මහජනතාව තෘප්තිමත් වන්නේ නැත. එම මට්ටමේ ජයග්‍රහණ පවා බිඳෙනසුලු බව ඔවුන් තේරුම් ගන්නවාද? කඩිනම් සහ වේදනා රහිත විසඳුම් පොරොන්දු වීමට දේශපාලකයෝ උනන්දු වෙති. මැතිවරණ චක්‍රය පුරා "සටන් පාඨයෙන් මරණයට" තමන් යොමු කරනු ඇති බව ඡන්දදායකයින් අවබෝධ කරගත යුතුය. සාධාරණ සමාජයක්, දූෂණය අවසන් කිරීම, දීප්තිමත් අනාගතයක් ආදී සටන් පාඨ ඔවුන්ට ඇසෙනු ඇත.

බලාපොරොත්තු සුන් වූ මිනිසුන් තත්වය වඩාත් නරක අතට හැරීම වළක්වනු ඇතැයි උපකල්පනය කරමින් ඕනෑම විකල්පයක් අල්ලා ගත හැකිය. එහෙත්, ඔවුන් බරපතල වැරදි කරගනිති. ප්‍රශ්නය නොතේරෙන දේශපාලකයන් විසින් තවත් වටයකින් අර්බුදය අවුලුවාලිය හැකිය. වත්මන් ප්‍රවේශය විවේචනය කිරීම අවශ්‍ය නමුත් යථාර්ථවාදී විකල්ප ඉදිරිපත් කරන දේශපාලඥයින් කවුරුන්දැයි ජනතාව සොයා බැලිය යුතුය. ඡන්දදායකයින් විකල්ප ඇගයීමට ලක් කළ යුත්තේ කෙසේද?

තවත් අර්බුදයක් වළක්වා ගැනීම සඳහා මුදල් ස්ථාවරත්වය සහ මූල්‍ය විචක්ෂණභාවය පවත්වා ගැනීම අත්‍යවශ්‍ය වේ. ගැඹුරු අවබෝධයක් සහිත දේශපාලඥයන් මේ දෙකටම කැපවිය යුතුයි. අභිලාෂකාමී ප්‍රකාශන රාජ්‍ය මූල්‍ය සීමාව තුළ ප්‍රායෝගික වැඩසටහන් බවට පරිවර්තනය කරගත හැකිදැයි ඔවුන් සිතිය යුතුය. බ්‍රිතාන්‍ය සම්ප්‍රදාය වන ප්‍රවේශ සාකච්ඡා, විපක්ෂ දේශපාලනඥයන් සහ සිවිල් සේවකයන් අතර පූර්ව මැතිවරණ සාකච්ඡා ආදිය හරහා විපක්ෂය රාජ්‍ය පාලනයට සූදානම් කිරීමට හැකි වේ. ඔවුන් ප්‍රතිපත්ති ප්‍රමුඛතා සහ බෙදා හැරීමේ යාන්ත්‍රණයන් පිළිබඳව තීරණය කළ යුතුය. විෂය පථය හොඳින් අධ්‍යයනය කර ඇති විරුද්ධ පක්ෂ රාජ්‍ය මූල්‍යවල සීමාවන් පිළිබඳව හුරුපුරුදු බව පෙන්වනු ඇත.

සමහරු බිලියන ගණන් සොරකම් කළ වත්කම් ගැන කතා කරන අතර එයින් ඇඟවෙන්නේ අවශ්‍ය වන්නේ මෙය අයකර ගැනීම පමණක් බවත්, එපමණින් සියල්ල හොඳින් සිදුවන බවත්ය. සොරාගත් වත්කම් අයකර ගැනීමේ නීතිමය ක්‍රියාමාර්ගවල සංකීර්ණත්වය ඔවුන් පරීක්‍ෂා කර තිබේද? සොරකම් කළ වත්කම් අයකර ගැනීමේ ජාත්‍යන්තර අත්දැකීම් ඉතා දුර්වලය. ලෝක බැංකුව සහ මත්ද්‍රව්‍ය හා අපරාධ පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ කාර්යාලය (UNODC) අතර හවුල්කාරිත්වයක් වන සොරකම් කළ වත්කම් ප්‍රතිසාධන (StAR) මුලපිරීම වසර 15 කට වැඩි කාලයක් මුළුල්ලේ ඩොලර් බිලියන 1.9 ක් පමණක් අය කර ගෙන ඇත. වඩාත්ම සාර්ථක වන්නේ පිලිපීනයේ වාර්තාවයි. එහිද වසර 21ක කාලයක් පුරා ඩොලර් බිලියනයකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් ආපසු අයකර ගෙන තිබේ. මෙය ඉතා විශාල මුදලක් නමුත් මෙය විසඳුමක් ලෙස හුවා දක්වන අයට රාජ්‍ය වියදමේ විශාල ප්‍රමාණය තේරෙනවාද?

2022 දී රාජ්‍ය වැටුප් සඳහා වසරකට රුපියල් බිලියන 956.2ක් වැය වේ. මෙය දිනකට රුපියල් බිලියන 2.62ක මුදලකි. සහනාධාර සඳහා වසරකට තවත් බිලියන 1,020ක් හෙවත් දිනකට රුපියල් බිලියන 2.23ක් වැය වේ. පොලී ඇතුළුව මුළු පුනරාවර්තන වියදම් දිනකට රුපියල් බිලියන 9.64 ක් වේ.

වසර පහළොවක් පුරා StAR යටතේ අයකර ගන්නා ලද ධනයේ එකතුවෙන් ආවරණය වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ මාස හතකට මඳක් වැඩි රාජ්‍ය අංශයේ වැටුප් පමණි. එය සම්පූර්ණ පුනරාවර්තන වියදම් වෙනුවෙන් නම් සෑහෙන්නේ මාස දෙකක් සඳහා පමණි. කෙසේ හෝ එවැනි අවිනිශ්චිත ආදායම් ප්‍රවාහයක් මත යථාර්ථවාදී අයවැයක් ගොඩනගා ගත හැකිද? ධනවතුන්ට මේ සියල්ල ගෙවිය හැකිද? දිනකට රුපියල් බිලියන 9.6 බැගින් වියදම් පවත්වාගෙන යාමට රජයට බිලියනපතියන් සහ කෝටිපතියන් කී දෙනෙක් සොයා ගැනීමට අවශ්‍යද?

රජයේ වියදම් හේතුවෙන් රාජ්‍ය වියදම් මට්ටමට පමණක් නොව එහි සංයුතියට ද බලපාන අන්දමේ දූෂණයකට අවස්ථා නිර්මාණය කළ හැකිය. අල්ලස් එකතු කිරීමට හැකි ව්‍යාපෘතිවලට රාජ්‍ය අංශයේ අනුග්‍රහය ලැබේ.

රාජ්‍ය අංශයේ අයථා වියදම් විශාල වශයෙන් අඩු කළා නම් බදු බර අඩු කළ හැකි වේ. රාජ්‍ය අංශයේ මිලියන 1.5ක සේවකයන් සහ විශ්‍රාමිකයින් 672,000ක් සඳහා වැටුප් සහ විශ්‍රාම වැටුප් 2022දී පුනරාවර්තන වියදම්වලින් 36%ක් විය.(ණය සඳහා පොළිය 44%ක් විය). මෙය ගෙවිය යුතු අඛණ්ඩ වියදමකි. පුරවැසියන්ට එම වියදම සාධාරණීකරණය කළ හැකි මට්ටමේ වටිනා මහජන සේවාවන් ලැබෙනවාද?

1994 දී රාජ්‍ය සේවා නියුක්තිකයන් සංඛ්‍යාව 812,472 ක් වූ නමුත් දැන් මිලියන 1.5 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර තිබේ. එහෙත්, මිනිසුන්ට ලැබුණු සේවාවන්හි ගුණාත්මක භාවයේ සමානුපාතික වැඩි වීමක් සිදු වී තිබේද?

ඡන්දදායකයන් මේ ගැන ඉතා හොඳින් සිතා බැලිය යුතුය. ස්ථාවරත්වය මගින් බොහෝ දේ අදහස් නොවිය හැකිය. එහෙත්, මූල්‍ය විචක්ෂණභාවය හෝ මූල්‍ය ස්ථාවරත්වය නැතිව ගියහොත් රට නැවත අර්බුදයකට තල්ලු කරනු ඇත.

ශ්‍රී ලංකාවේ නැඟී ගෙන එන නිවාස මිල අර්බුදය

පර්යේෂණ විශ්ලේෂිකා ටිරනි කුලතුංග සහ අශාන්ති අබේසේකර විසිනි

මේ වෙද්දි ඉතා ඉක්මණට පිළියමක් දෙන්න ඕන වැඩි අවධානයක් ඉල්ලන මට්ටමක ශ්‍රී ලංකාවේ නිවාස මිල අර්බුදය දිනෙන් දින උග්‍ර වෙමින් තියෙනවා. ප්‍රශ්නය කොයිතරම් දුර ගිහින්ද කියලා අපිට තේරුම් ගන්න පුළුවන් නිවාස ඉල්ලුම සහ නිවාස සැපයුම අතර තියෙන වෙනසින්. ඉල්ලුමට හරියන විදිහට සැපයුම පවත්වා ගන්න එක දුෂ්කර වෙලා. 2012 ජනගහන හා නිවාස සමීක්ෂණයෙන් ලබාගත්ත දත්තවලින් එක දෙයක් පැහැදිලි වෙනවා.  ඒ තමයි නිවාස ඉල්ලුම 11.9% කින් වැඩිවෙලා. ඒ නිසා 2012 ඉඳලා 2022 වෙද්දි නිවාස ඉල්ලුම ඒකක 5,875,009 තරම් වැඩි වෙලා. අනික් අතට නිවාස සැපයුම වැඩි වෙලා තියෙන්නේ 9.5%න් විතරයි, ඒ නිවාස ඒකකවලින් 5,685,151 විතරයි. ඉල්ලුමයි සැපයුමයි අතරේ තියෙන 3.23% වගේ පරතරය එහෙමත් නැත්නම් ඒකක නිවාස ඒකක 189,858 වගේ පරතරය අපිට රතු කොඩියක් උස්සලා කියන කතාවක් තියෙනවා. ඒ කියන්නේ ඉක්මණටම මේ සම්බන්ධයෙන් ඵලදායී ප්‍රතිපත්තිමය මැදිහත්වීම් ඕන කියන එක.

දිස්ත්‍රික්ක මට්ටමින් මේ ගැටළුව ගැන හොයා බැලුවම පේනවා කොයිතරම් ප්‍රශ්නය දරුනුද කියලා.  තීරනාත්මක නාගරික කේන්ද්‍රස්ථානයක් විදිහට කොළඹ, නිවාස ඉල්ලුමේ 10% ක වැඩිවීමක් පෙන්වලා තියෙනවා. ඒක 2022 දී ඒකක 635,385 තරම් වෙලා. කොහොම වුණත්, ඉල්ලුමත් එක්ක බලද්දි සැපයුම වැඩිවෙලා තියෙන්නේ 7.4% කින් විතරයි. මේ නිසා  ආසන්න වශයෙන් ඒකක 26,978 ක සැලකිය යුතු හිඟයක් ඇති වුණා. මෙම හිඟය නිවාස මිල මත ඉහළ පීඩනයක් ඇති කරනවා  විතරක් නෙවෙයි, එක් එක් සමාජ ආර්ථික ස්ථරවල ඉන්න පුරවැසියන්ට විවිධාකාරයෙන් බලපානවා  නිවාසවල මිල දරන්න පුළුවන්ද බැරිද කියන එකට. 

මේ අර්බුදයේ ප්‍රධානම තැන ගත්තොත් එතන තියෙන්නේ බහුවිධ අභියෝගයක්. නාගරීකරණය, ජනගහන වර්ධනය සහ විකාශනය වන සමාජ අවශ්‍යතා නිවාස සැපයුම වැඩි වෙනවාට වඩා වේගයෙන් ඉස්සරහට ගිහින් තියෙනවා. කාලාන්තරයක් තිස්සේ නිවාස සම්පාදනය සම්බන්ධ ප්‍රතිපත්තිවල අයිතිය තියෙන්නේ රජයට නිසා ත් මේ අංශයට පෞද්ගලික අංශයේ සහභාගීත්වය සීමිත නිසාත්, වගකීමේ වැඩි කොටසක් පැවරිලා තියෙන්නේ රජයට.ශක්තිමත් නියාමන රාමුවක් වගේම විධිමත් අනුමත කිරීමේ ක්‍රියාවලීන් නැති නිසා  නිවාස ව්‍යාපෘති කඩිනම් ක්‍රියාත්මක කිරීමට තවදුරටත් බාධා  ඇති වෙලා තියෙනවා. මේ කියන හැම හේතුවක්ම එකට එකතු වෙලා  රටටම බලපාන විදිහේ සැලකිව යුතු නිවාස  හිඟයකට පාර කපලා  තියෙනවා. 

Image by Garik Barseghyan from Pixabay

මේ ප්‍රශ්නයේදී ශ්‍රී ලංකාවේ නිවාස භූ දර්ශනය ඇතුලේ, සංඛ්‍යාලේඛනවලින් මතුවන්නේ ව්‍යාකූල වුණ යථාර්ථයක්. පවුල් 6,094,115 න් කොටසක් ඉන්නේ අස්ථිර ජීවන තත්වයන් එක්ක සටනක. ඒ අතරින් 0.73% ප්‍රමාණයක් ජීවත් වෙන්නේ තල් අතු සෙවිලි කළ නිවාසවල, 4.56% තාවකාලික ඉදිකිරීම්වලත්, 6.35% ක් සම්පූර්ණයෙන් ඉදිකිරීම් කටයුතු අවසන් නොකළ  නිවාසවලත් වාසය කරනවා. තවමත් කපරාරු නොකළ කුටුම්භවල ව්‍යාප්තිය 13.79% ක් වගේ අගයයක් ගනිද්දි නිවාස 7.25%කම තියෙන්නේ ගැල්වනයිස් කරපු තහඩු තියෙන වහලවල්. ඇත. භයානක තත්ත්වය තමයි 3.55% පිරිසකට හිසට සෙවණක්වත් ඉන්න ඉඩමක්වත් නෑ.  ඒ වගේම තමයි 0.49% පිරිසක් රැකියා අවශ්‍යතා වලට පහසුවක් වෙන විදිහට ඒ ඒ රැකියාවලට අදාළ නිල නිවාසවලයි ඉන්නේ. 2.74%ක තවත් පිරිසක් ඉන්නවා  නිවාස ඇත්තෙම නැති අය, හැබැයි මෙයාලට ඉඩම් කොටසක් තියෙනවා.  1.31%ක් කොටසකට වෙනත් ස්ථානයක ස්ථිර පදිංචි තැනක් තියෙනවා. ඒත් තාවකාලිකව ඉන්නේ කුලියට. මීට අමතරව, 8.39% කට නිසි ජල සැපයුමක් නෑ. 2.97%කට මාර්ග සඳහා ප්‍රමාණවත් ප්‍රවේශයක් නෑ . 3.19%කට හරිහමන් සනීපාරක්ෂක පහසුකම් නෑ වගේම 2.74%කට විදුලිය නෑ.  ඒ අනුව පෙනී යන දෙයක් තමයි නියමාකාරයෙන් හා පහසුවෙන් ජීවත් වෙන්න අවශ්‍ය වෙන නිවාස සැලකුවාම ජනගහනයෙන් සැලකිය යුතු කොටසකට බොහෝමයක් අභියෝගවලට මුහුණ දෙන්න සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. 

Image by Pexels from Pixabay

නිවාස ඉල්ලුම කියන්නේ වැඳගත් මාතෘකාවක්. ඒක ජනවිකාස ප්‍රවණතා, නිවාස මූල්‍ය ප්‍රවේශ්‍යතාව සහ පිරිවැය සහ බදු සහ සහනාධාර ඇතුළත් රජයේ ප්‍රතිපත්ති එක්ක සම්බන්ධ වෙලා තියෙන්නේ. දේපල අයිතිවාසිකම්වල අවිනිශ්චිත බව, විශේෂයෙන්ම අනාරක්ෂිත කාලසීමා කියන දේවල් නිවාසවල ආයෝජනවලට බාධා  කරන්න පුළුවන් සාධාක. අනෙක් අතට, නිවාස සැපයුම ඉඩම් ලබා ගැනීමේ හැකියාව, ශක්තිමත් යටිතල පහසුකම්, ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය පිරිවැය සහ වෙළඳපල කාර්යක්ෂමතාව කියන සාධක මතත් රඳා පවතිනවා. පාරිභෝගිකයාගේ, නිෂ්පාදකයාගේ සහ රජයේ හැසිරීම්වල අන්තර් ක්‍රියාකාරිත්වය නිවාස අංශයේ ඉල්ලුමේ සහ සැපයුමේ සියුම් සමතුලිතතාවය පවත්වගෙන යනවා. රජයේ ප්‍රතිපත්ති, විශේෂයෙන්ම ඉඩම් පරිහරණය සහ ගොඩනැගිලි රෙගුලාසි පාලනය කිරීම, නිවාස ඉදිකිරීම සම්බන්ධයෙන් සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇති කරනවා. ඒකෙන් දරන්න පුළුවන් මිලකට නිවාස සැපයීම සම්බන්ධයෙන් බලපෑමක් කරනවා.

අපි කතා කරන නිවාස ලබා ගැනීමේ අර්බුදය මඟහරවා ගැනීමට නම් බහුවිධ ප්‍රවේශයක් අත්‍යවශ්‍ය වෙනවා. නිවාස ප්‍රතිපත්ති ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම රජය අවශ්‍යයෙන්ම කරන්න ඕන. ඒ වෙනුවෙන් කාලීන අවශ්‍යතා  එක්ක පෙළගැස්මක් ඇති කිරීම සහ විකාශනය වන ප්‍රවණතාවලට අනුවර්තනය වෙන්න තියෙන හැකියාව පෝෂණය කරනවා. නාගරික සහ ග්‍රාමීය කියන අංශ දෙකේම දැරිය හැකි මිලකට නිවාස සංවර්ධනය කිරීම අවධාරණය කරන උපාය මාර්ගික ප්‍රතිසංස්කරණවලට ප්‍රමුඛත්වය දෙන්න ඕන. මේ කියන අරමුණ ඉෂ්ට කරගන්න රාජ්‍ය සහ පෞද්ගලික අංශ අතර සහයෝගීතාවය ඇති වෙන විදිහට පහසුකම් සැලසීම නිවාස පරතරය පියවීමේ ප්‍රධාන විසඳුමක් විදිහට සලකන්න පුළුවන්. යටිතල පහසුකම් සහ නියාමන පහසුකම් වැනි ආධාරක ක්‍රියාමාර්ග සමඟින් දැරිය හැකි මිලකට නිවාස ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කිරීම වෙනුවෙන් සහභාගී වීමට පුද්ගලික සංවර්ධකයින් දිරිමත් කිරීමෙන් සැලකිය යුතු ධනාත්මක ප්‍රතිඵල ලබා  ගන්න පුළුවන්. ඒ වගේම ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරියේ (NHDA) කාර්යභාරය සහ ධාරිතාව ශක්තිමත් කිරීමත් ප්‍රධාන අංගයක්. ගුණාත්මක මානයන් ඇතුළත් විස්තීරණ නිවාස අවශ්‍යතා තක්සේරු කිරීම සඳහා  ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරිය ලබා දෙන නිත්‍ය නායකත්වය මේකට ඇතුළත් වෙනවා.  ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරිය ඇතුලේ  ප්‍රමාණවත් අරමුදල්, ස්වාධිපත්‍යය සහ ජීවන තත්ත්වය වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා  නොසැලෙන කැපවීම සුරක්ෂිත කිරීම මෙම බහුවිධ උපාය මාර්ගයේ අනිවාර්ය අංග විදිහට සැලකෙනවා.

නිවාසක් වෙනුවෙන් දරන්න පුළුවන් මිල කියන එක ආර්ථික මිනුමක් විතරක් නොවේ. ඒක සමාජ යහපැවැත්ම ගැන අදහසක් දෙනවා. ආරක්ෂිත, දැරිය හැකි මිලකට තියෙන නිවසක් කියන්නේම කෙනෙක් තමන්ගේ ජීවිතය ගොඩනගා ගන්නා  පදනමට. ඒක අධ්‍යාපනය, සෞඛ්‍ය සේවා  සහ සමස්ත ප්‍රජා සමෘද්ධිය කියන දේවල්වලට බලපානවා. නැඟී ගෙන එන නිවාස අර්බුදය විසඳීමට අපොහොසත් වීම මුළු සමාජයටම දිගු කාලීන කැළලක් ඉතිරි කිරීමේ අවදානමක් තියෙනවා. 

Image by Márcia Aurora from Pixabay

අඩු ආදායම්ලාභී නිවාස ගැන අවධානය යොමු කරන ඒකාබද්ධ, දිගුකාලීන නිවාස ප්‍රතිපත්තියක් නැතිකමම දැරිය හැකි නිවාස සීමිත ප්‍රමාණයක් විතරක් ඉදිකරන්න හේතු වෙලා තියෙනවා. 2012දී ලෝක බැංකුව කියලා තියෙනවා  විශේෂයෙන්ම පසුගිය දශක දෙක තුළ ලංකාවේ රජය නිවාස ව්‍යාපෘති සම්බන්ධයෙන් වැඩියෙන්ම  කරලා තියෙන්නේ දරන්න පුළුවන් මට්ටමකට  නිවාස ගැටළු සෘජුව විසඳනවට වඩා ඉඩම් සංවර්ධනය වෙනුවෙන් මුඩුක්කු ඉවත් කරන එක. ඒ වගේම 1993දී  ලෝක බැංකුව කියලා තියෙනවා නිවාස ප්‍රතිපත්ති ගැටළු විසඳීම ඉතාම වැදගත් මොකද දැරිය හැකි මිලකට නිවාස සපයන්න නම් ඉඩම්, ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය සහ ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයේ වෙළඳපල අසාර්ථකත්වයන්ට පිළියම් සොයන එක වැඳගත් වෙනවා. 

නිවාස සම්බන්ධයෙන් තියෙන ව්‍යාපාරික පරිසරය වැඩිදියුණු කරන්න නම් රජය තනි නිවාස සපයන්නා  විදිහට ඉන්නේ නැතුව තරඟකාරී වෙළඳපොළකට සහය දෙන ව්‍යවස්ථාදායක, පරිපාලන සහ ප්‍රතිපත්ති රාමුවක් නිර්මාණය කරන්න වැඩ කටයුතු කරන්න ඕන. ඉදිකිරීම් සඳහා  සෘජු රජයේ මැදිහත්වීමත්, රජය විසින්ම නියාමන භූමිකාවන් ඉටු කිරීමත් නිසා මේ දෙක අතර ගැටුම්, පරස්පරතා  ඇති වෙන්න පුළුවන්. ඒ වෙනුවට, ප්‍රතිපත්ති මගින් පුද්ගලික ආයතන දැරිය හැකි මිලකට නිවාස ඉදිකිරීමේ නිරත වීමට දිරිමත් කරන්න ඕන. ආනයන තීරුබදු, පැරා තීරුබදු වගේ ආරක්ෂණවාදී පියවර ඉවත් කරන්න සහ ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය කර්මාන්තවල තියෙන ගැටළු විසඳීමත් මේකට ඇතුළත්.

ආයතනිකව ඇති වෙන අසාර්ථකත්වයන් විසඳීම ඉතා වැදගත්. එක් එක් කාර්යයන් එකම වෙලාවක කරන්න වෙන එක නිසා ඇති වෙන ගැටළු තියෙන බහුවිධ නියෝජිතායතන, ප්‍රමාණවත් සහ දැරිය හැකි මිලකට නිවාස සැපයීම සඳහා  වන ප්‍රතිපත්ති සංවර්ධනයට සහ ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කිරීමට බාධා ඇති කරනවා. මෙම ආයතන විධිමත් කිරීම, සම්බන්ධීකරණය සහතික කිරීම සහ ශක්තිමත් නියාමන රාමුවක් ස්ථාපිත කිරීම අවශ්‍යයයි. ඉඩම් ලබා ගැනීමේ ගැටළු සහ හිමිකම් ගැටළු වගේ නියාමන ගැටළු තමයි ප්‍රධානම බාධක වෙලා තියෙන්නේ. නිවාස ව්‍යාපෘති සඳහා රජය සතු ඉඩම් නිදහස් කිරීම, ඔප්පු ලබාදීමේ ක්‍රියාවලීන් වැඩිදියුණු කිරීම සහ ඉඩම් ලේඛන ඩිජිටල්කරණය කිරීම මඟින් සංවර්ධනයට පහසුකම් සැලසීමට සහ හිමිකාරිත්වය පැහැදිලි කිරීමත් මඟින් මූල්‍යනය/මුදල් සපයා ගැනීම සඳහා  වඩා  හොඳ ප්‍රවේශයක් ලබා ගැනීමට හැකි වෙනවා.

ඒ වගේම යටිතල පහසුකම් සහ උපකාරක සේවා සැපයීමත් ඉතා වැදගත්. ජලය, සනීපාරක්ෂාව සහ පොදු ප්‍රවාහනය වැනි පොදු සේවාවන් සඳහා රජයේ ආයෝජනය කලාම ඒ මඟින් නිවාස සංවර්ධනය සඳහා  අනිකුත් ප්‍රදේශ විවෘත කරන්න පුළුවන්. ප්‍රමිතිගත නිවාස ඒකක සහ පෙර සැකසුම හරහා ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයේ කාර්යක්ෂමතාව සහ ඵලදායිතාව වැඩිදියුණු කිරීම නිසා ඉදිකිරීම් පිරිවැය සැලකිය යුතු ලෙස අඩු වෙනවා.

ණය ගැනීමේ පිරිවැය අඩු කිරීමත් අඩු ආදායම්ලාභී කුටුම්භවලට මූල්‍ය විකල්ප වැඩිදියුණු කිරීමත් කියන්නේ අභියෝගයක්. උකස් ඇපකර, අඩු වියදම් තොග අරමුදල් වෙත ප්‍රවේශ වීමට බැංකු දිරිමත් කිරීම සහ ඉඩම් හිමිකම් සහ ණය ගැනුම්කරුගේ අවදානම සම්බන්ධ ගැටළු විසඳීම මගින් දැරිය හැකි මූල්‍යකරණය සඳහා ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කරන්න පුළුවන්. මීට අමතරව, ඌන සංවර්ධිත වර්ධක නිවාස මූල්‍ය වෙළඳපොළ කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීමෙන් අඩු ආදායම්ලාභී කුටුම්භවලට සුවිශේෂී වෙන අවශ්‍යතා සපුරාලන්න පුළුවන්.

ඵලදායී සැලසුම් කිරීම් වෙනුවෙන් දත්ත ලබා ගැනීමේ හැකියාව වැඩිදියුණු කිරීම ඉතාම වැඳගත් සහ අත්‍යවශ්‍ය කාරණයක්. මෑත කාලීන නිවාස දත්ත එකතු කිරීම, විශ්ලේෂණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම කියන දේවල්වලට මධ්‍යගත යාන්ත්‍රණයක් ස්ථාපිත කිරීම දිගුකාලීන සැලසුම් කිරීමට වගේම මේ අංශයේ සහ ආර්ථික අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා  තීරණාත්මක කාර්‍යයක් ඉටු කරනවා. ඒ වෙනුවෙන් නිතරම සමීක්ෂණ සහ සංගණන පැවැත්වීම ශ්‍රී ලංකාවේ නිවාස අංශයේ තත්ත්වය පිළිබඳ යාවත්කාලීන අවබෝධයක් ලබා දෙන්න වැඳගත් වෙනවා.

අවසාන වශයෙන්, මේ කියන අභියෝග හැම එකකටම උත්තර හොයන්න නම් විස්තීරණ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රතිසංස්කරණ, වෙළඳපල වැඩිදියුණු කිරීම් සහ දත්ත රැස්කිරීමේ සහ විශ්ලේෂණ යාන්ත්‍රණයන්හි වැඩිදියුණු කිරීම් ඇතුළත් පරිපූර්ණ සහ මනා සම්බන්ධීකරණ ප්‍රවේශයක් අවශ්‍ය වෙනවා.

පරිවර්තනය: දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ඇත්තට ජනයා සතු කරමු

දිල්මිණි අබේරත්න විසිනි

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිසංස්කරණය සම්බන්ධයෙන් පිහිටුවා ඇති ඒකකයේ සභාපති වන සුරේෂ් ෂා මහතාගේ සංවාදයක් ඇසුරිනි.

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය සම්බන්ධයෙන් තියෙන ප්‍රශ්න පහුගිය ටිකේම කතා වුණා. ඒ කතා ආයෙමත් අලුත් වුණේ IMF එකෙන් රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට කරන්න කිව්ව ප්‍රතිසංස්කරණත් එක්ක. 

ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය බර ගාණක් ලබන්නේ පාඩු. සමහර වෙලාවට එක ආයතනයක පාඩුව තවත් ආයතනයක ක්‍රියාකාරීත්වයට බලපාන්නත් පුළුවන්. හුඟක් වෙලාවට මේ ආයතන පාඩු ලබලා තියෙන්නේ රජය ආර්ථිකයට මැදිහත් වෙන නිසා. මේ වෙනකොට ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 245ක් සහ ඒ අතරින් ප්‍රධාන වශයෙන් වැඳගත් කියලා සැලකෙන රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 55ක් තියෙනවා කියලා රාජ්‍ය භාණ්ඩාගාරය කියනවා. මේ කියන 55 ඇතුලේ 2005 ඉඳලා 2015 දක්වා කාලයේදී පාඩුව රුපියල් බිලියන 636 වෙලා තියෙනවා. පෞද්ගලික ආයතන සාමාන්‍යයෙන් පාඩු ලබන්න ව්‍යාපාර කරන්නේ නෑ. ඒත් රජයට අරමුණ ලාභ ලබනවාට වඩා මහජන සුභසාධනය සලසන්න සහනාධාර දෙන එක වගේ වෙනත් අරමුණක් වෙන්න පුළුවන්. 

ආණ්ඩුව දෙන සහනාධාර ආණ්ඩුවේ ලාභ හෝ පාඩුවලට ගණනය නොකර මේ කියන රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට පටවන එක කාලයක් තිස්සේ සිද්ධ වුණා. ඒ නිසා මිනිස්සුන්ට බරක් දැනුණේ නෑ. සරලම උදාහරණය තමයි පෙට්‍රල් සහ ඩීසල්. අපි ඉස්සර තෙල් ගැහුවේ සහනාධාර ක්‍රමයට. ලීටරයක් මිලට ගන්න යන වියදම රුපියල් දෙසීය නම් අපෙන් ගත්තේ රුපියල් සීයයි. ඒත් ඒ පාඩුව රජයේ කියලා පෙන්නුවේ නෑ. ඒ වෙනුවට ඒ පාඩුව තියෙනවා කියලා වාර්තා කළේ ශ්‍රී ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාව ඇතුලෙමයි. මේ එක හේතුවක් විතරයි. 

මීට අමතරව, මේ කියන රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට පත් කරපු අධ්‍යක්ෂක මණ්ඩල එහෙම ඒ ඒ තනතුර දරන්න  සුදුසුම අය නෙවෙයි. හුඟක් ඒවා දේශපාලනික පත්කිරීම්. 

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ඇතුලේ නැති රැකියා මැව්වා. ආයතනයට ඕනේ සේවකයෝ සීයයි නම් ඇමතිතුමාගේ කැමැත්ත අනුව දෙසීයක් දැම්මා. ඒ වගේම රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල තියෙන වත්කම් අවභාවිතා කළා. 2009 ඉඳලා 2014 දක්වා කාලයේදී ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රමාණය 109 ඉඳලා 245 දක්වා දෙගුණයට වඩා වැඩි වෙලා තියෙනවා. 2017දී රාජ්‍ය අංශයේ සේවා නියුක්ත සේවක පිරිස 233,849ක්. ඔන්න ඔය විදිහටයි රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ලංකා ආර්ථිකයට බරක් වෙලා තියෙන්නේ වගේම ඒ බර එන්න එන්නම වැඩි වෙලා තියෙන්නේ. 

ඒ වගේම මේ අතරේ සහනාධාර ක්‍රමයට අඩු ගාණකට තෙල් දීලා ලබපු පාඩුව අඩු කරගන්න ශ්‍රී ලංකා ඛනිජ තෙල් සංස්ථාව මොකද කළේ? එයාලා ගුවන් යානා ඉන්ධන සැපයුමට අය කරන ගාණ වැඩි කළා. ඒ හින්දා ශ්‍රී  ලංකාවේ ජෙට් ෆුඑල් වියදම කලාපයේ ඉහළ අගයයක් ගන්නවා. 

මේ නිසා ශ්‍රී ලංකා එයාර්ලයින් ආයතනයේ පිරිවැයෙන් 30% ක් තිබ්බේ ගුවන් යානා ඉන්ධන සඳහා වැය වන වියදම. ඒ හේතුව නිසා ශ්‍රී ලංකා එයාර්ලයින් එකේ පාඩුවත් වැඩි වුණා. මේ වගේ පාඩු ලැබිලා ඉදිද්දි මේ ආයතන දෙකම මහා භාණ්ඩාගාරයට එහෙම නැත්නම් භාණ්ඩාගාරයට යනවා. මොකද බැංකුවලින් මෙයාලට ණය දෙන්නෙ නෑ . මෙයාලගෙ ණය ගැන ඉතිහාසය එච්චර හොඳ නෑ. භාණ්ඩාගාරයෙන් මේ ආයතන දෙකටම ඇපයක් දෙනවා. එයාලා ඒක අරන් රජයේ බැංකුවලට - ලංකා බැංකුව සහ මහජන බැංකුවට ගිහින් සල්ලි ඉල්ලගන්න මේ ආයතන දෙකටම පුළුවන්. ඒ වුනත් ඒ ණය මේ ආයතන දෙකම ආපහු ගෙවන්නේ නෑ. දැන් මේ බැංකු දෙකත් අමාරු වැටෙනවා. 

රජයේ බැංකුවල ස්ථාවර තැන්පතු තියෙන්නේ රටේ ජනතාවගේ. රාජ්‍ය බැංකු වැටෙනවා කියලා කියන්නේ රටේ ජනතාවට පාඩුවක් වෙනවා කියන එකයි. එහෙම බලද්දි මේ පද්ධතියේ සම්පූර්ණ බිඳවැටීමට හේතුව වෙලා තියෙන්නේ රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල පාඩු. ඔන්න ඔය කියන ප්‍රශ්න ආපහු ඇති නොවන විදිහටයි අපි රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිපත්තිය, රාජ්‍ය ව්‍යවසාය නීතිය කෙටුම්පත් කරන්නේ. 

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිපත්තිය / SOE POLICY 

රාජ්‍ය ව්‍යාපාර ප්‍රතිව්‍යූහගතකිරීමේ ආයතනය මගින් රාජ්‍ය ව්‍යාපාර ‌මොනවාද ඒවා පවත්වාගෙන යා යුත්තේ කෙසේද අවශ්‍ය නිති ප්‍රතිපාදන මොනවාද යන්න මාධ්‍යට නිකුත් කරලා තියෙනවා. රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ ආයතනයට අනුව රාජ්‍ය  ව්‍යවසාය ප්‍රතිපත්තිතියම තමා නීතිවලට හරවන්නෙත්. එම රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිපත්තියේ ප්‍රධාන කරුණු තුනයි. 

1. පාරිභෝගිකයාට ලැබෙන භාණ්ඩ හෝ සේවාවල මිල සහ ගුණාත්මක භාවය

2. ප්‍රවේශ වීමේ හැකියාව සහ විවෘත වෙළඳපළ 

3. රජයට තියෙන බර අඩු කිරීම /  fiscal burden 

ඔය කියන අරමුණු තුන ඉටුකර ගන්න ප්‍රතිපත්ති නවයක් තියෙනවා.

1. රජය ආර්ථිකයට මැදිහත් වෙලා ව්‍යාපාර කරන එක ඒ තරම් සුදුසු නොවුණත්, භාණ්ඩවල ගුණත්වය පවත්වා ගෙන යාම වගේ කටයුතුවලට අවශ්‍යම වෙලාවකදී රජය මැදිහත්විය යුතුයි. එහෙම වුණාම පාරිභෝගිකයන්ට අසාධාරණයක් වෙන්නේ නෑ.

2. ආණ්ඩුවට මේ වාණිජ ආයතනවල (commercial entreprises) කොටස් හිමිකාරීත්වයක් තියෙනවා නම් ඒක තියාගන්න පුළුවන් වෙන්නෙ holding company එකක් යටතේ. මේ කතාව සිංගප්පූරුවේ ටැමසෙක් මොඩල් එකට සමානයි. (අපි මේ ගැන කලින් ලිපියක සඳහන් කළා, ඔයාලට මතක ඇති)

3. මේ ආයතන සියල්ලම මුදල් අමාත්‍යාංශය යටතේ ගැසට් කළ යුතුය. දැනට තියන ආයතන හැම එකකම අයිතිය තියෙන්නේ මුදල් අමාත්‍යංශයට.

4. හැම ආයතනයක්ම සමාගම් පනතට ගන්න ඕන. සමාගම් පනත යටතේ අධ්‍යක්ෂවරුන්ට වෙන් වූ වගකීම් තියෙනවා. මේ විදිහට හැම ආයතනයක්ම එකම පනතකින් පාලනය වීමේදී පාලන පහසුවක් ඇතිවෙනවා.

5. සෑම රාජ්‍ය ව්‍යවසායක්ම ඒකාබද්ද පාලනයකට (corporate governance) යටත් වෙන්න ඕන. ආයතන පාලන සංග්‍රහය (companies governance code) එක යටතේ කොළඹ කොටස් වෙළඳපළ සහ විනිමය සහ සුරැකුම්පත් කොමිසම දාලා තියෙනවා. මේ අංශය ඉන්න හැම කෙනෙක්ම ඒක අනුගමනය කරන්න ඕනෙ.

6. සමාන තරඟකාරී පරිසරයක් (level playing field) සියලුම ආයතනවලට නිර්මාණය කරන්න ඕන. රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට විතරක් විශේෂ වරප්‍රසාද හිමිවිය යුතු නෑ.

7. රජයේ උදව්වෙන් ණය ගන්න එකත් (state assisted borrowing) නතර කරන්න ඕන. කලින් කිව්වා වගේ රාජ්‍ය බැංකුවලින් ණය පහසුකම් ලබාගන්න බෑ. කොහොම වුනත් මේ ආයතන එක රැයෙන් අහෝසි කරලා දාන්නත් බෑ. , ඒ ඒ ආයතනයට වෙනස්කම් කරගන්න ඊට ආවේණික කාලයක් යනවා. හැම ආයතනයට ඒ නිසා පොදු කාලයක් නෑ .

8. සමහර ආයතන මෙහෙයුම් කටයුතු වගේම වාණිජ ක්‍රියාකාරකම් කරනවා. උදාහරණයක් විදිහට ශ්‍රී ලංකා වරාය අධිකාරිය මඟින් ශ්‍රී ලංකාවේ වරායයන් කීපයකම (කොළඹ, ගාල්ල, ත්‍රිකුණාමලය වගේ) භාණ්ඩ බහාලුම් ආනයනය, අපනයනය, ප්‍රති නැව්ගත කිරීම වගේ දේවල් සිදු කෙරෙනවා. ඒ වගේම නැව්වලට අවශ්‍ය සේවාවන් සැපයීම මඟින් ආදායම් ඉපයීමත් සිද්ධ වෙනවා. 

9. සහනාධාර දෙනවා නම් ඒ පිරිවැය රජය යටතට ගන්න ඕනේ. ඒවා මේ කියන ආයතනවලට දරන්න දෙන්න බෑ. 

අන්තර්ජාතික මූල්‍ය අරමුදලක් මේ සම්බන්ධයෙන් අදහස් දක්වලා තියෙනවා. අපි දැන් කතා කරපු කාරණාවලට මීට ටික කාලෙකට කලින් කැබිනට් අනුමැතිය ලැබිලා තියෙනවා. ඒ නිසා ඉදිරි වැඩ කටයුතු කරගෙන යන්නයි තියෙන්නේ.

Advocata විදිහට අපි කලිනුත් කිව්වා මොනවගේ වෙනස්කම් රාජ්‍ය ව්‍යවසාය වෙනුවෙන් ගන්න ඕනද කියලා. විශේෂයෙන්ම ශ්‍රී ලංකාව විශාල ආර්ථික අර්බුදයකට මුහුණ පාලා 17 වෙනි වතාවටත් ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ සහය ඉල්ලුවාට පස්සේ ශ්‍රී ලංකාවට විශාල වශයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණ කරන්න සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. ඒ අතරේ රාජ්‍ය වියදම් අඩු කර ගැනීම, දූෂණය සහ වංචාව, ආයතන ඇතුලේ වෙන නාස්තිය අවම කිරීම සහ කාර්‍යක්ෂම ව සම්පත් භාවිත කරන්න ඕන කියන දේවල් වැඳගත් වෙනවා. ඒත් එක්කම රජය ව්‍යාපාර කරනවාට වඩා පෞද්ගලික අංශයට වඩා කාර්‍යක්ෂම සේවාවක් ලබා දෙන්න අවශ්‍ය වටපිටාව සකස් කරලා දෙන එක වටිනවා. ඒකෙන් නිදහස් වෙළඳාම ප්‍රවර්ධනය වෙනවා සහ රජයේ තදබල නීති රීති යටතේ අපහසුවෙන් ව්‍යාපාර කරගෙන යනවාට වඩා පහසුවෙන් සහ කාර්‍යක්ෂමව ව්‍යාපාර කටයුතු කරගෙන යන්න පෞද්ගලික අංශයට සම්පත් තියෙනවා. ඒ වගේම දැනට පවතින රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට යෝජනා කරලා තියෙන ප්‍රතිසංස්කරණ කරමින් ඒවායේ පාඩු අවම කරගෙන ලාභ උපයන තත්ත්වයට ගේන්න අවශ්‍ය කටයුතු කඩිනම් කිරීම වැඳගත් වෙනවා. 

එකතු කළ අගය මත බදු හරහා රාජ්‍ය මූල්‍ය ඒකාබද්ධ කිරීම: අවස්ථා සහ අභියෝග

ආචාර්‍යය රොෂාන්, තෂිකලා සහ ජනනි විසිනි.

https://www.ft.lk/columns/Fiscal-consolidation-via-value-added-taxes-Opportunities-and-challenges/4-756010

ඉහත ලිපිය මත පදනම් වේ.

ඔයාලා දන්නවාද 2002දී වැට් බද්ද සම්මත කර ගත්තට පස්සේ මේ වෙනකම් ශ්‍රී ලංකාවේ වැට් බදු අනුපාතිකය අට පාරක් වෙනස් වුණා කියලා? හැබැයි, වැට් බදු ගැන හොඳටම දන්න සෑහෙන කාලෙකට කලින් ම වැට් බදු පනවපු නවසීලන්තය, 1986දී වැට් බදු අනුපාතයක් සම්මත කර ගත්තාට පස්සේ මේ වෙනකම් ඒක වෙනස් කරලා තියෙන්නේ දෙපාරයි, 1988දී පිලිපීනය ඒ රටේ සම්මත අනුපාතය එක පාරක් වෙනස් කළා. එතකොට බංග්ලාදේශය ගැන කියනවා නම් 1991දී වැට් බදු සම්මත කළාට පස්සේ තාමත් වෙනසක් නොකර ඒ විදිහටම ස්ථාවර අනුපාතයක් පවත්වාගෙන යනවා.

මේ වෙද්දි, ආර්ථික ස්ථාවරත්වය සහ වර්ධනය වෙනුවෙන් ආදායම් එකතු කිරීම වගේම ආදායම් ඉහළ නැංවීමේ හදිසි අවශ්‍යතාවයක් ශ්‍රී ලංකාවට තියෙනවා. ලංකාවේ ළගදි ඇති වුණ ආර්ථික අර්බුදයට එක හේතුවක් වෙන්නේ බදු ආදායම අඩු වෙන විදිහට බදු පදනම ටිකෙන් ටික අඩු වෙලා ගිය එක. දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7.3% වෙන ශ්‍රී ලංකාවේ බදු අනුපාතය අනිත් රටවල් එක්ක බලද්දි ලෝකයේ අඩුම බදු අනුපාතවලින් එකක්. මේ නිසා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ ස්ථායීකරණ වැඩසටහනේ එක ප්‍රධාන අරමුණක් වෙන්නේ 2026 වෙද්දි මේ බදු අනුපාතය 14% ඉහළ නැංවීම.

2023දි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 9.2% විදිහට ඇස්තමේන්තු කරලා තිබ්බ බදු ආදායම, 2024 අයවැයෙන් 12.1%ට ඉහල නංවන්න බලාපොරොත්තු වෙනවා. ඒකෙන් බදු ආදායම 47% කින් වැඩි කරලා රු. ට්‍රිලියන 3.9ක් උපය ගන්න බලාපොරොත්තු වෙනවා. මේකෙන් තුනෙන් එකකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක්, ඒ කියන්නේ රු. ට්‍රිලියන 1.4 ක්ම උපය ගන්න පුලුවන් වෙන්නේ අගය එකතු කළ (VAT) බද්දෙන්. 2024 අයවැයෙන් VAT එකට එක එක වෙනස්කම් යෝජනා කළා. 2024 ජනවාරි ඉඳලා වැට් බදු අනුපාතය 15% ඉඳලා 18% වැඩි වෙනවා. ඒ වගේම වැට් බද්දෙන් නිදහස් සීමාව දැනට තියෙන රුපියල් මිලියන 80 ඉඳලා රුපියල් මිලියන 60ක් වෙනකම් අඩු වෙනවා. මේ වෙනකොට වැට් බද්දෙන් නිදහස් කරලා තියෙන අයිතම 137 න් 87 ක් නිදහස් කිරීමේ ලැයිස්තුවෙන් ඉවත් කරලා වැට් බද්දට යටත් කෙරෙනවා. 

මේ වෙද්දි ලෝකයේ රටවල් 160 කට  වැඩි ගාණක් වැට් බද්ද පනවනවා. ඒකෙන් උපය ගන්න ආදායම, ඒ රටවල්වල මුළු බදු ආදායමෙන් 30% කට වඩා වැඩියි. ශ්‍රී ලංකාවේ, වැට් බදු ආදායම දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් විදිහට ගත්තම 2004දී තමයි වැඩිම අගයක් වාර්තා කරන්නේ. ඒකත් 6%ක්. ඒත් මේ අගය 2022 දී 2%ට පහළ වැටුණා. ඒකට හේතුව, නිතර නිතර බදු ප්‍රතිපත්ති වෙනස්වීම් සහ අකාර්යක්ෂම බදු පරිපාලනය. ඒකෙන් බදු පදනම එන්න එන්නම අඩු වුණා.

ගෙවුණු අවුරුදු දහය විස්ස දිහා බලද්දි වැට් බදු ආදායම් වෙනස් වෙලා තියෙන විදිහෙන් පේනවා කොයිතරම් ප්‍රතිපත්ති වෙනස්කම් වෙලාද කියලා. රුපියල් බිලියන 2ට වඩා වැඩි රුපියල් බිලියන 2ට වඩා වැඩි තොග සහ සිල්ලර වෙළෙඳාමට 15% වැට් බද්ද හඳුන්වාදීම සහ නිදහස් කිරීම් ඉවත් කිරීම නිසා 2013, 2016, 2017, සහ 2018 අවුරුදුවල සැලකිව යුතු ආදායම් වර්ධනයන් ඇති වුණා. අනිත් අතට බැලුවම, 2009, 2015 සහ 2020 අවුරුදුවල වැට් බදු ආදායම පහත වැටෙන්න හේතු කීපයක් බලපෑවා. ඒ අතරට සම්මත වැට් බදු අනුපාත අඩු කිරීම, ලියාපදිංචි සීමාවන් වැඩි කිරීම, 2020දී වැට් බදු අනුපාතය 8% දක්වා අඩු කිරීම මඟින් ඇතැම් භාණ්ඩ හා සේවාවලට නිදහස් කිරීම් දීර්ඝ කිරීම් ලබා දීම සහ විවිධ සේවා සඳහා නිදහස් කිරීම් හඳුන්වාදීම අයිති වෙනවා. 

ශ්‍රී ලංකාවේ සම්මත වැට් බදු අනුපාතය සහ ක්‍රියාත්මක වන වැට් බදු අනුපාතය අතර ලොකු පරතරයක් තියෙනවා. 2022 දී, සම්මත අනුපාතය 15% ක් වුණාට ඵලදායී අනුපාතය වූයේ 1.6% ක්. මේ පරතරයෙන් අපිට පේන්න තියෙන්නේ වැට් බදු ක්‍රමයෙන් ඇත්තටම එකතු කරන්න පුලුවන්කම තියෙන ආදායම එකතු කෙරෙන්නේ නෑ කියලා. මේ කියන පරතරයට හේතු වෙලා තියෙන්නේ විශාල නිදහස් කිරීම් සංඛ්‍යාවක් තියෙන එක, බදු නිදහස් සීමාව ඉහල මට්ටමක තියෙන එක, හුඟක් ආර්ථික කටයුතු අවිධිමත් ආර්ථිකය ඇතුලේ සිද්ධ වෙන එක වගේ දේවල්. ඒ පරතරය තවත් වැඩි වෙන්න පුළුවන් බදු පරිපාලනය හරියට කර ගන්න බැරි වෙනකොට වගේම වැට් බදු ආදායම කාර්යක්ෂමව හා ඵලදායී විදිහට එකතු කර ගන්න බැරි වෙනකොට. 

දැන් අපි බලමු වැට් බද්දට සම්බන්ධ ගැටළු මොනවාද කියලා. 

1. වැට් බදු අනුපාතිකය සහ සීමාවෙහි නිතර සිද්ධ වෙන වෙනස්වීම්

ශ්‍රී ලංකාව වැට් බදු අනුපාතිකය 2022 ජූනි 1දා 8% ඉඳලා 12% දක්වාත්, 2022 සැප්තැම්බර් 1 දින ඉඳලා 15% දක්වාත් වැඩි කළා. මේ වගේ නිතර නිතර සිද්ධ වෙන වෙනස්කම් ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රතිපත්ති ගැලපීම් කොච්චර තාවකාලිකද කියන එක වගේම ඒවායේ හරි හමන් විශ්ලේෂණයකින් නෑ කියන එකත් පෙන්වනවා. අවුරුදු ගාණක් පුරාවට හඳුන්වලා දීලා තියෙන එක එක විදිහේ බදු අනුපාත නිසා වැට් බදු ක්‍රමය හුඟක් සංකීර්ණ වෙලා තියෙන්නේ. ආදායමට අදාළ අනුපාතවල වැඩිවීමක් සලකලා බැලුවොත්, එතනදි හුඟක්ම වැඳගත් වෙන්නේ කාර්යක්ෂමතාවයි ඇති වෙන්න පුළුවන් විදිහේ ප්‍රතිවිපාක තක්සේරු කිරීමයි කියන දෙක. වැට් බදු අනුපාතය ඉතාමත් ඉහළ නම් ඒකෙන් පාරිභෝගිකයන් මිලදී ගන්න ප්‍රමාණය අඩු වෙන්න වගේම ඉල්ලුම අඩු වෙන්න හේතු වෙනවා. ඒත් එක්කම  ව්‍යාපාර මුහුණ දෙන දේ තමයි ඉල්ලුම අඩු වෙනවත් එක්කම ඒක නිෂ්පාදනයට සහ ආර්ථික වර්ධනයට අහිතකර බලපෑමක් ඇති කරන එක.

2. නිදහස් කිරීම් විශාල සංඛ්‍යාවක් තිබීම

2002 අවුරුද්දේ විතර ඉඳලා ශ්‍රී ලංකාව ආර්ථිකමය විදිහට ඒ තරම් පැහැදිලි තාර්කිකත්වයක් නැතිව වැට් බදු නිදහස් කිරීම් ගණනාවක් ක්‍රියාත්මක කරලා තියෙන නිසා වැට් බදු පදනම අඩු කරන්න ඒක හේතුවක් වෙලා. මුල් අවස්ථාවලදී සකස් නොකළ කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන, අධ්‍යාපනය වගේ ක්ෂේත්‍රවලට අවධානය යොමු කළත්, මේ විදිහට විශේෂ සැලකිල්ලක් දක්වලා සමහර කර්මාන්තවලට අනුග්‍රහයක් විදිහට කරන බදු නිදහස් කිරීම් ලැයිස්තුව කාලයත් එක්ක වැඩි වුණා. ක්‍රමෝපාය සංවර්ධන ව්‍යාපෘති පනත (Strategic Development Projects Act) වගේ එක එක පනත් යටතේ කරන නිදහස් කිරීම් නිසා වෙළඳපල විකෘති වීම සහ විකෘති වුණ දිරිගැන්වීම් ඇති කරන්න හේතු වෙනවා.

3. වැට් බදු සීමාවට සිදු කළ වෙනස්කම්

ආසියාවේ ඉහළම අගයන් අතර තියෙන ශ්‍රී ලංකාවේ වැට් බදු අනුපාත අගය ගත්තම මේකේ තියෙන දුර්වලතාවක් තමයි පනවන ඉහළ වැට් සීමාවට ආර්ථිකයේ සැලකිය යුතු කොටසක් යටත් නොවෙන එක. වැට් බදු සීමාව 2002 ඉඳලා හය වතාවක් සංශෝධනය කරලා තියෙනවා වගේම 2019 දී 2400%කින් වැඩි කරලත් තියෙනවා. මේ නිසා මිනිස්සු කොච්චර දුරට බදු ක්‍රමයට අනුගත වෙයිද කියන එක / බදු අනුකූලතාව (compliance)  ගැන අභියෝගයකුත් ඇති වෙනවා. මේ සීමාව 2024දී රු. මිලියන 60 ක්. ඒ කියන්නේ ඒක අනෙකුත් රටවලට සාපේක්ෂව ඉහළ මට්ටමක තියෙන්නේ. එකතු කිරීමේ පිරිවැය සහ ආදායම් බලපෑම සැලකිල්ලට අරගෙන වැට් බදු අනුපාත සීමාවට පැහැදිලි තාර්කික පදනමක් ස්ථාපිත කිරීම හුඟක් වැදගත්. ආදායම් ලාභවලට වඩා වැඩියෙන් බදු පරිපාලන වියදම් දරන්න වෙන එක වළක්වා ගන්න නම් කුඩා පරිමාණ ව්‍යාපාරවලට නිදහස් කිරීම් ලබා දෙන එක සාධාරණීකරණය කරන්න පුළුවන්.

4. දුර්වල බදු පරිපාලනය

VAT බද්දට මිනිස්සු අනුගත වෙන එක/ හැඩ ගැහෙන එක අධෛර්යමත් කරන්නේ නැත්නම් වැට් බදු ගෙවන්න මිනිස්සු අකමැති වෙන්න තියෙන හේතු විදිහට සංකීර්ණ ගොනු කිරීමේ ක්‍රියා පටිපාටි, ලියාපදිංචි කිරීමේදී ඇති වන ගැටළු සහ ඒකට අදාළ අවශ්‍යතා සහ විගණන වැඩසටහන්වල තියෙන දුර්වල පෙන්වා දෙන්න පුළුවන්. වඩාත් හොඳින් බදු ක්‍රමයට හැඩ ගැහෙන්න නම් විධිමත් පරිපාලන පද්ධතියක් අත්‍යවශ්‍යයයි. මේකට පරිගණකයෙන් ජනනය කරන ඉන්වොයිසි භාවිතයට වගේම POS ​​යන්ත්‍ර භාවිතා කිරීමටත් ව්‍යාපාර දිරිමත් කෙරෙනවා. 2002 ඉඳලා වැට් බදු පනතට හඳුන්වා දුන්න සංශෝධන 16 නිසා පනතේ ක්‍රියාකාරීත්වයට බාධා ඇති වෙලා වගේම ආදායම් ඇස්තමේන්තුවලට ඒකෙන් බලපෑමක් ඇති වෙනවා. මේ වගේ බාධාවන් නිසා පරිපාලකයින්ට සහ බදු ගෙවන්නන්ට වැට් බද්දට හැඩ ගැහෙන එකත් හරියට අභියෝගයක් වගේ. ප්‍රතිපත්තිමය වශයෙන් තියෙන නොගැලපීම, බදු අනුපාත, බදු සීමාවන් සහ නිදහස් කිරීම් සඳහා නිතර සිදුවන වෙනස්වීම් නිසා බදු අනුකූලතාව සංකීර්ණ කරනවා සහ ව්‍යාපාර බදු පරිපාලනයට අනුකූල වීම වඩාත් අභියෝගාත්මක කරනවා. 

5. මුල්‍ය සේවා මත වැට් බද්ද

අංශයේ පිරිවැයට ඇති සංවේදීතාව සහ අගය එකතු කිරීම ගණනය කිරීමේ අභියෝග නිසා හුඟක් රටවල් වැට් බද්දෙන් මූල්‍ය සේවා බැහැර කළත්, ශ්‍රී ලංකාව 2003 වසරේ සිට වැට් බදු ක්‍රමයට මූල්‍ය සේවා ඇතුළත් කරලා තියෙනවා. ශ්‍රී ලංකාව තුළ, වැට් බද්ද යොදන්නේ ශුද්ධ ආකලන ක්‍රමය (additive method of net profit plus wages) භාවිත කරලා. එතනදි අමුද්‍රව්‍ය මත පනවලා තියෙන තියෙන බදු අඩු කරන්න ඉඩක් ලැබෙන්නෙත් නෑ. මේ ප්‍රවේශය නිසා මූල්‍ය ආයතනවලට පුළුවන් වැට් බද්ද ණය ගැතියන්ට පටවන්න. අවසානයට වෙන්නේ ණය සඳහා වැඩි පිරිවැයක් දරන්න වෙන එක. 

වැට් බදු සැලකිය යුතු ආදායම් මාර්ගයක් විදිහට සැලකුවත්, වැට් බද්දේ තියෙන ප්‍රතිගාමී ස්වභාවය, එහෙමත් නැත්නම් තමන්ගේ ආදායම මොකක් වුණත් හැම කෙනෙක්ටම වැට් බද්ද සමාන බදු අනුපාතයක් හින්දා එකම ගාණක් වැට් බදු විදිහට ගෙවන්න වෙන එක කනස්සල්ලට කරුණක්. විශ්ලේෂණවලින් පෙන්වන විදිහට ආදායමෙන් වැඩි ප්‍රතිශතයක් අත්‍යවශ්‍ය භාණ්ඩ වෙනුවෙන් වෙන් කරන අඩු ආදායම්ලාභී පිරිස්වලට  වැට් බද්ද නිසා ලොකු බරක් ඇති වෙනවා. මේ තත්ත්වය විසඳන්න නම් අත්‍යවශ්‍ය භාණ්ඩ වෙනුවෙන් බදු නිදහස් කිරීම් ලබා දෙන්න එකඟ වෙන්න පුළුවන්.

VAT බද්දට බදු ආදායම් වැඩි කරගන්න හැකියාවක් තියෙනවා වුණත්, නිතර නිතර වැට් බද්දට කරන වෙනස්කම් නිසා වැට් බද්දේ දිගු කාලීන අරමුණ හරියට ඉෂ්ට වෙලා නෑ. තාවකාලික එකක් විදිහටයි ක්‍රියාත්මක වෙන ඒකට තියෙන්නේ කෙටිකාලීන දැක්මක්. මේ විදිහට නිතර ඇති වෙන වෙනස්කම් හින්දා ආදායම් එකතු කිරීම අඩු මට්ටමක තියෙන්නේ. විද්‍යාත්මක විශ්ලේෂණයක් සහ ආර්ථික තාර්කිකත්වයක් හරහා වැට් බදු අනුපාත, සීමාවන් සහ නිදහස් කිරීම් තීරණය කිරීම වඩාත් ස්ථායී ප්‍රවේශයක් නිර්මාණය කරන්න අවශ්‍ය වෙනවා. කුඩා වෙළඳුන් සඳහා හොඳින් නිර්වචනය කරපු සීමාවන් තියෙන බොහෝ භාණ්ඩ හා සේවා සඳහා වැට් බද්ද යෙදීමෙන් පවතින පසුගාමීත්වය අවම කරන්න පුළුවන්.

ශ්‍රී ලංකාවේ බදු ක්‍රමය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම: රාජ්‍ය මූල්‍ය ස්ථාවරත්වයට සහ ආර්ථික වර්ධනයට මාවතක්

ආචාර්‍යය රෝෂන් පෙරේරා, තෂිකලා මෙන්ඩිස් සහ ජනනි වනිගරත්න විසිනි.

මේ ලිපිය ශ්‍රී ලංකාවේ පුද්ගලික ආදායම් බදු ව්‍යුහය පිළිබඳ අවබෝධයක් ලබා දෙන ඒ සම්බන්ධයෙන් ක්‍රියාත්මක කල හැකි බදු ප්‍රතිසංස්කරණ ගැන සාකච්ඡා කෙරෙන ලිපි මාලාවක දෙවන කොටසයි.

වත්මන් ආර්ථික අර්බුදයෙන් ගොඩ ඒමට සහ වඩාත් තිරසාර ආර්ථික පරිසරයක් නිර්මාණය කිරීමට ශ්‍රී ලංකාවට රාජ්‍ය ආදායම ඉහළ නැංවීම ඉතා වැදගත් වෙනවා. හැබැයි බදු ගෙවන්න ඕන බර දරන්න පුළුවන් අය.

පුද්ගලික ආදායම් බදු (PIT) කියන්නේ ආදායම් උත්පාදනය කරන්නත් ආදායම් නැවත බෙදාහැරීම හරහා අසමානතාවය අවම කරන්නත් කියාපු මෙවලමක්. ශ්‍රී ලංකාව ඇතුලේ පුද්ගලික ආදායම් බදු පසුගිය කාලයේදී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් විදිහට ගත්තම අඩු අගයයක්. 2000 අවුරුද්දේදී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 0.9% තිබුණ පුද්ගලික ආදායම් බදු ආදායම 2022 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 0.2% දක්වා දිගින් දිගටම පහල වැටිලා තියෙනවා. ලංකාවේ ආදායම් එකතු කිරීම අනෙකුත් අඩු ආදායම්ලාභී ආර්ථිකයන් බදුවලින් ලබන ආදායමට වඩා අඩුයි. ඒ වගේම පුද්ගලික ආදායම් බද්දෙන් ලැබෙන ආදායම සෘජු බදු ආදායමේ ප්‍රතිශතයක් විදිහට ගත්තොත් 2000 අවුරුද්දේදී 40% ඉඳලා 2022දී 9.3% දක්වා අඩු වෙලා තියෙනවා. කොහොම වුණත් 2000 - 2022 කාලය ඇතුලේදී ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය ඇමරිකානු ඩොලර් 869 ඉඳලා 3,474 දක්වා වැඩි වෙලා තියෙනවා.

එක් එක් රටවල්වල පුද්ගලික ආදායම් බදුවල වෙනස්කම් සලකා බලනවා නම් දියුණු ආර්ථිකයන් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 9%ක් පුද්ගලික ආදායම් බදු විදිහට අය කරනවා. දියුණු වෙමින් පවතින නැගී එන ආර්ථික අය කරන්නේ  දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3.1% අගයයක්. මේ අගය අඩු ආදායම් ලබන ආර්ථිකවල ඊටත් වඩා අඩුයි. ඒ කියන්නේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 2.1% විතරයි විදිහට පුද්ගලික ආදායම් බදු විදිහට අය කරන්නේ. ආසියාවේ රටවල් විදිහට දකුණු කොරියාව වගේ දියුණු ආර්ථිකයන් වගේම බංග්ලාදේශය, මැලේසියාව සහ වියට්නාමය වගේ දැනට සංවර්ධනය වෙමින් පවතින ආර්ථිකයන් කෝක එක්ක බැලුවත් 2021 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස පුද්ගලික ආදායම් බදුවලින් රජයේ ආදායමට අඩුම දායකත්වය දෙන්නේ ශ්‍රී ලංකාව. (සටහන 1 බලන්න).

සටහන 1: තෝරා ගත් රටවල් කීපයක පුද්ගලික ආදායම් බදු ක්‍රියාත්මක වන ආකාරය

මූලාශ්‍රය: IMF Data Library, OECD

පටු බදු පදනම

ශ්‍රී ලංකාවේ පුද්ගලික ආදායම් බදු ආදායම පහල වැටීමට හේතු වෙලා තියෙන එක දෙයක් වෙන්නේ පටු බදු පදනම. පටු බදු පදනමක් නිසා ආදායම් උත්පාදනය සීමා වෙනවා වගේම ආදායම් එකතු කිරීම ජනගහනයෙන් කුඩා කොටසක් මත රඳා පවතිනවා. වගු අංක 1 පෙන්වන විදිහට PAYE / APIT බදු යෝජනා ක්‍රම යටතේ ආදායම් බදු ගෙවන පිරිස සමස්ත රැකියා නියුක්ත ජනගහනයේ ප්‍රතිශතයක් විදිහට ඉතා සුළු පිරිසක්. 2019 වසරේ බදු ගෙවන සේවක ප්‍රතිශතය 33% ක්. (PAYE/APIT යනු සේව්‍යයන් විසින් වේතන ගෙවීමේදී සේවකයන්ගේ සේවක ආදායමින් අය කර ගන්නා බදු වේ. 2020 අප්‍රේල් මාසයේ සිට PAYE බද්ද වෙනුවට APIT හඳුන්වා දෙනු ලැබුණි. PAYE බද්ද වෙනුවට APIT බද්ද පනවා PAYE බද්ද ගෙවීම අත්‍යවශ්‍ය නොවන බවට පත් කෙරිණි. කෙසේ වෙතත්, 2023 ජනවාරි මාසයේ සිට WHT, Advanced Income Tax (AIT)  සහ APIT ගෙවීම් අනිවාර්‍ය කර ඇත.) 2020 ජනවාරි 1 වෙනිදා ඉඳලා ක්‍රියාත්මක කරපු  PAYE බදු අහෝසි කිරීම නිසා මේ අගය 2021 දී 1% ට වඩා අඩු වුණා. 2020 අප්‍රේල් 1 වෙනිදා ඉඳලා ක්‍රියාත්මක වෙන විදිහට සේවකයන්ටම තෝරාගන්න පුලුවන් වෙන විදිහේ ස්වේච්ඡා APIT පද්ධතියක් හඳුන්වා දුන්නා. මේ වගේ වෙනස්කම් නිසා ආදායම් පහත වැටිලා විතරක් නතර වුණේ නෑ. ඊට අමතරව බදු ගෙවන්නන් ගැන සොයා බැලීමට තිබුණ අධීක්ෂණ ක්‍රමයේ පවා හිඩැස් ඇති වුණා. කොහොම වුණත් 2023 ජනවාරි 1 දා ඉඳලා ආයෙමත් PAYE ක්‍රමයට යාමක් සිද්ධ වුණා. එතනදි සේවකයන්ගේ ආදායමෙන් APIT බදු අය කර ගැනීම අඩු කිරීම සේවා යෝජකයන්ට අනිවාර්ය කරලා තියෙන්නේ.

වගුව 1: පුද්ගලික ආදායම් බදුවලට සේවක දායකත්වය 

මූලාශ්‍රය: දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුවේ ශ්‍රම බලකා සමීක්ෂණය
ලංකා ආර්ථිකයේ අවිධිමත් අංශය විශාල වීම නිසා බදු පදනම ඉතාමත් පටුයි. මේ නිසා  සහ සෘජු බදු විදිහට අය කර ගන්න පුලුවන් ප්‍රමාණය සීමිතයි. 2022 කරපු ශ්‍රම බලකා සමීක්ෂණයට අනුව, අවිධිමත් අංශයේ රැකියා කරන පිරිස මුළු සේවා නියුක්තියෙන් 58% ක් වගේ වෙනවා (වගුව 1 බලන්න). මේ කියන විධිමත් රෙගුලාසිවලට පිටින් ක්‍රියාත්මක වෙන අවිධිමත් ආර්ථිකයේ විශාල කොටසක් බදු පැහැර හැරීම සහ මගහැරීම කරනවා. බදු ආදායම් එකතු කිරීම වැඩිදියුණු කරන්න පුලුවන් එක් මාර්ගයක්  විදිහට අපිට පුලුවන් අවිධිමත් ස්වයං රැකියා ක්‍රමය නවීන විධිමත් සේවක-රැකියා ක්‍රමයක් බවට පරිවර්තනය කරලා ඒ කොටසත් බදු ආදායමට දායක කර ගන්න.

අවිධිමත් ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් බදු ජාලයට එකතු කර ගන්නේ කොහොමද කියන එක ගැන විකල්ප දෙකක් නිර්දේශ කරන්න පුලුවන්. එකක් තමයි ලෝකේ කෙහේ ඉඳන් ගනුදෙනු කලත් හොයා ගන්න පුලුවන් විදිහේ ඔන්ලයින් ගෙවීම් පද්ධතියක් ස්ථාපිත කරන එක. එතකොට පුලුවන් ආර්ථිකයේ අතින් අත කෙරෙන මුදල් ගණුදෙනු අඩු කරලා, ඇත්තටම කොයිතරම් ගණුදෙනු සිද්ධවෙනවාද කියලා හරියට හොයලා බලන්න. දෙවනි ක්‍රමය තමයි බදු ගිණුම් බැංකු ගිණුම්, මෝටර් වාහන සහ ඉඩම් ලියාපදිංචිය වගේ ආදායම් මූලාශ්‍රවලට සම්බන්ධ කරන විශේෂ ඩිජිටල් හඳුනාගැනීමේ ක්‍රමයක් හඳුන්වා දෙන එක.    ඒකෙන් බලධාරීන්ට පුලුවන්කම තියෙනවා ආදායම් බදු වාර්තාවල සපයලා තියෙන ආදායම් බදු ලැබීම් ගැන තියෙන තොරතුරු ආයෙ ආයෙත් පරික්ෂා කරලා බලලා ඒ තොරතුරු හරියට ලබා නොදෙන පුද්ගලයින් කවුද කියලා අඳුර ගන්න.

බදු නිදහස් සීමාව සහ බදු කාණ්ඩ (Tax slabs/Brackets)

දේශීය ආදායම් පනතට මෑතදී සිදු කළ සංශෝධනවලින් ආදායම් සඳහා බදු නිදහස් සීමාව වසරකට රුපියල් මිලියන 3 ඉඳලා රුපියල් මිලියන 1.2 දක්වා අඩු කළා. බදු පරාසයන් රුපියල් මිලියන 3 ඉඳලා රුපියල් මිලියන 0.5 දක්වා අඩු කළා. ඒ අනුව, සෑම අමතර රු. මිලියන 0.5 ක ආදායමක් සඳහාම බදු අනුපාතය 6% මට්ටමේ පවත්වාගෙන ඇත (වගුව 2 බලන්න). 

වගුව 2: බදු සීමාව සහ බදු කාණ්ඩ 

මූලාශ්‍රය: 2023 අංක 4 දරණ දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තු (සංශෝධිත) පනත

දැනට බද්දෙන් නිදහස් සීමාව සලකා බලද්දි, 15% වගේ කුටුම්භ ප්‍රමාණයකට ආදායම් බදු අදාල වෙනවා. ඒ පිරිස අතරේ තමයි මුළු ආදායමෙන් 36% වගේ රැඳිලා තියෙන්නේ. අනුව ගත්තම ආසන්න වශයෙන් 15% වගේ අගයයක් (වගුව 2 බලන්න). එය 2019 කුටුම්භ සහ වියදම් සමීක්ෂණය මත පදනම් වී තිබේ. 

සටහන 2: 2019 ජනගහනය අනුව ආදායම් බෙදීයාම 

මූලාශ්‍රය : HIES වාර්ෂික වාර්තාව, 2019

2023 ජූලි මාසය සඳහා ජාතික දරිද්‍රතා රේඛාවට අනුව, මූලික අවශ්‍යතා සපුරාලීමට එක් පුද්ගලයෙකුට අවශ්‍ය අවම මාසික වියදම රු. 15,978 ක්. ඒ කියන්න්නේ හතර දෙනෙක් ඉන්න පවුලකට මුළු වියදම ආසන්න වශයෙන් රු. මසකට 65,000ක්. වගු අංක 3 පෙන්නලා තියෙන විදිහට වැටුප් 2019 මට්ටම්වලම නොවෙනස්ව පවතිනවා කියලා උපකල්පනය කලොත්, ආදායමෙන් තුනෙන් දෙකකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් කුටුම්භයන් විසින් වියදම් කරලා තියෙනවා (වගුව 3 බලන්න). ආදායම් බදු ඇතුළු ඕනෑම අමතර මූල්‍ය බරක් නිසා මිනිස්සුන්ගේ වියදම් කිරීමේ හැකියාව එන්න එන්නම අඩු වෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා, ආදායම් බදු සීමාවන් සැකසීමේදී ගෘහස්ථ ආදායම් සහ වියදම් රටා පිළිබඳ තොරතුරු සලකා බලන්න ඕන.

වගුව 3: මධ්‍යන්‍ය ගෘහාශ්‍රිත ආදායමෙන් %ක් ලෙස මධ්‍යන්‍ය ගෘහ වියදම්

මූලාශ්‍රය: HIES වාර්ෂික  සමීක්ෂණ වාර්තාව, 2019[6]

[6] Household Income and Expenditure Survey Annual Report 2019 : Department of Census and Statistics

දැන් තියෙන බදු ක්‍රමය ආදායම් වරහන් මත පදනම්ව වරණීය බදු අනුපාත භාවිත කළත්, මෙම වරහන් පරාසය තුළ ගෙවන ඵලදායී බදු අනුපාත විශ්ලේෂණය කිරීමෙන් පේන්නේ අනුක්‍රමික බදු ක්‍රමයට වඩා අඩු බවයි. වාර්ෂිකව රුපියල් මිලියන 1.2 ක බදු නිදහස් සීමාව පසු කරන පුද්ගලයෙකු (මාසික ආදායම රු. 100,000 ට සමාන) 1% ක ඵලදායී බදු අනුපාතයක් ගෙවන අතර, එය ඉහළම ආදායම් සීමාවට ළඟා වන තෙක් ක්‍රමයෙන් 12% දක්වා වැඩි වේ. එම ඉහලම ආදායම් සීමාව. මිලියන 3.7 (එය මාසික ආදායම රු. 308,333 ට සමාන වේ). මෙම ආදායමට වඩා වැඩි සියලුම ආදායම් මට්ටම් සඳහා 36% ක ඉහළම නාමික ආන්තික අනුපාතයට බදු අය කෙරේ. කෙසේ වෙතත්, යම් ආදායම් මට්ටමකින් පසුව ඵලදායී බදු අනුපාතය සම මට්ටමකට පත් වෙලා තියෙනවා (වගුව 4 බලන්න). මෙයින් ඇඟවෙන්නේ ඉහළම ආදායම් කාණ්ඩවල පුද්ගලයන් ඵලදායී ලෙස අඩු බදු ගෙවන බවයි. ආදායම් බදු වරහන් පුළුල් කිරීම බදු ක්‍රමයට වඩා සාධාරණත්වයක් සහ ප්‍රගතියක් හඳුන්වා දෙනු ඇත.

වගුව 4 : ඵලදායී බදු අනුපාත

මූලාශ්‍රය: කතෘ විසින් ගණනය කරන ලදි

සටහන 3: වාර්ෂික ආදායමේ ප්‍රතිශතයක් ලෙස පුද්ගලික ආදායම් බදු 

මූලාශ්‍රය: කතෘ විසින් ගණනය කරන ලදි

බදු ක්‍රමයේ සාධාරණත්වය තවදුරටත් ප්‍රශ්න සහගතයි. ඒකට හේතුව ප්‍රාග්ධන ලාභ උපයන අයගෙන් අය කෙරෙන බදු 10% මට්ටමක තියෙද්දි තවත් සමහර අයගේ, ඒ කියන්නේ ප්‍රධාන ආදායමෙන් 36% පුද්ගලික ආදායම් බදු විදිහට අයවෙන අයත් ඉන්නවා.  

උද්ධමනය වැඩි වෙනවත් එක්ක, මිනිස්සු නාමිකව මුදල් උපයනවා වුණාට ඇත්තටම ඒ වේතනයෙන් වියදම් කරන්න පුළුවන් හැකියාව අඩු වෙනවා. මේ ගැටළුව විසඳ ගන්න නම් උද්ධමනය පාලනය කරන්න ක්‍රියාමාර්ග ගන්න වෙනවා. එතකොට වැඩ කරන ජනතාව අසාධාරණ බදු අය කිරීමකට ලක් වෙන්නේ නෑ. බදු ක්‍රමය ඇතුලේ තාර්කිකව සහ විද්‍යාත්මක ක්‍රමයකට වැඩ කරනවා නම් බදු සීමා,  බදු කාණ්ඩ සහ බදු අනුපාත නිවැරදිව තීරණය කරන්න පුලුවන්. ඒ මඟින් බදු ආදායම වැඩි කරගන්න, සාධාරණ බදු ක්‍රමයක් පවත්වා ගන්න  පුලුවන්. ඒ වගේම තමයි යෝජිත බදු ක්‍රමය මඟින් වසර අවසාන වෙද්දි ඇස්තමේන්තුගත බදු ආදායම උත්පාදනය කරන්නත් ඕන.

තාවකාලික ප්‍රතිපත්ති සහ නිරන්තර වෙනස් කිරීම්

නිසි ආර්ථික තාර්කිකත්වයක් නොමැතිව බදු ප්‍රතිපත්තිය නිතර වෙනස්වීම්වලට ලක්වේ. නිදසුනක් වශයෙන්, PIT සඳහා බදු ස්ලැබ් 9 වතාවක් සංශෝධනය කර ඇති අතර බදු නිදහස් සීමාව 2000 සිට 5 වතාවක් සංශෝධනය කර ඇත. නිරන්තර සහ තාවකාලික ප්‍රතිපත්ති වෙනස් කිරීම් බදු පරිපාලනය සංකීර්ණ කර බදු අනුකූලතාව අඩු කරයි.

නිගමනය

IMF හි විස්තීරණ අරමුදල් පහසුකම් වැඩසටහන යටතේ ආදායම වැඩි කරගැනීමට අවශ්‍ය පළමු කාර්තුවේ ඉලක්ක සපුරා ගැනීමට රට අසමත් වී ඇත. එම වැඩසටහන තුළ රැඳී සිටීමට නම් රජයේ ආදායම ඉහළ නැංවීම ඉතාමත් වැදගත්. ආදායම් බදුවලින් ආදායම් එකතු කිරීම වැඩිදියුණු කිරීම, ආදායම් ඉලක්ක සපුරා ගැනීම සඳහා වැදගත් වන අතර බදු පදනම පුළුල් කිරීම සහ බදු බර දැරිය හැකි පිරිස වෙත බදු බර ඉලක්ක කිරීම සහතික කරනු ඇත.

රෝෂන් පෙරේරා Advocata ආයතනයේ ජ්‍යෙෂ්ඨ පර්යේෂකයෙකි. roshananne@gmail.com හරහා ඇය සම්බන්ධ කර ගත හැක. තෂිකලා මෙන්ඩිස් Advocata ආයතනයේ දත්ත විශ්ලේෂකවරියකි. thashikala@advocata.org හරහා ඇය සම්බන්ධ කර ගත හැක. ජනනි වනිගරත්න Advocata ආයතනයේ පර්යේෂණ උපදේශකවරියකි. ඇයව janani.advocata@gmail.com හරහා සම්බන්ධ කර ගත හැක.

ප්‍රකාශිත අදහස් කතුවරයාගේම අදහස් වන අතර ඒවායින් අවශ්‍යයෙන්ම Advocata ආයතනයේ හෝ ආයතනයට අනුබද්ධ කිසිවෙකුගේ අදහස් පිළිබිඹු නොවිය හැක.

ගෙවුම් ශේෂය පැහැදිලි කිරීම

රවී රත්නසභාපති විසිනි

හැඳින්වීම

ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදය‍ට බලපාන හේතු ගැන අපැහැදිලි බවක් තියෙනවා. මේ සම්බන්ධයෙන් තියෙන අපහැදිලි බව නැත්නම් අනබෝධය නැති කරන්න නම් ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්නය හරියට නිර්වචනය කර ගන්න ඕන. ඒ කියන්නේ ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදය‍ කියන්නේ මොකක්ද ඒක ඇති වෙන්නේ කොහොමද වගේ දේවල් තේරුම් ගන්න ඕන.

මුලින්ම අපිට සලකලා බලන්න පුලුවන් අර්බුද දෙකක් ඇති වුණා. එකක් තමයි රාජ්‍ය ණය ගැටළුව, අනික විදේශ විනිමය හිඟය. මේ ප්‍රශ්න දෙකේම එකතුවක් විදිහට ලංකා රජයට ගත්ත ණයවල පොලී ගෙවා  ගන්න බැරි වුණා. විදේශ විනිමය හිඟයක් ඇරුණාම මේ රජයේ ණය ප්‍රශ්නය නිසා ඇති වුණ තවත් ප්‍රශ්න තියෙනවා. ඒවා

1. රජයේ ණය ප්‍රශ්නය - මූලික වශයෙන් විදේශ ණය ගෙවා ගන්න තියෙන නොහැකියාව

2. විදේශ විනිමය අර්බුදය - විදේශ විනිමය වෙළඳපළේ මහ බැංකුව විසින් ඇති කරපු රුපියල් ඉල්ලුමට සරිලන විදේශ විනිමය නැතිකම

මේ කියන ප්‍රශ්න තව තවත් දරුණු වෙන්න හේතු වුණේ ආනයන හා අපනයන කටයුතුවලදි සංකීර්ණ තීරු බදු ක්‍රමය නිසා සිදු කරපු වංචා ,දූෂණ, අක්‍රමිකතා වගේ දේවල්. මේ වගේ ප්‍රශ්න ඇත්තටම පුදුම වෙන්න දෙයක්වත් අලුත් දෙයක්වත් නෙවෙයි. හැබැයි ආනයන අපනයන ගනුදෙනු සටහන් තියද්දි වංචාවක් සිද්ධ වුණා නම්, වැරැද්දක් වුණා නම් කොහොමද යුද්ධයෙන් පස්සේ 2013-2017 කාලේ ශ්‍රී ලංකාව විදේශ සංචිත වැඩි කර ගත්තේ?

කාලයක් තිස්සේ මේ ගැන කතාබහක් තිබුණත්, විදේශ විනිමය ප්‍රශ්නයක් ඇති වෙන්න තරම් ඒක හේතුවක් වුණේ නෑ. විධිමත් විදිහට හරි අවිධිමත් විදිහට හරි කෙරෙන ජාත්‍යන්තර වෙළඳ ප්‍රවාහයක් (Trade flow) නිසා  විදේශ විනිමය හුවමාරුවේ ප්‍රශ්නයක් ඇති වෙන්නේ නෑ. විදේශ විනිමය හුවමාරුව සම්බන්ධයෙන් ඇති වෙන ප්‍රශ්නයක් මූල්‍යමය ප්‍රශ්නයක් මිසක් ඒක විධිමත් විදිහට හරි අවිධිමත් විදිහට හරි කරගෙන යන වෙළඳාමක් / වෙළඳ ප්‍රවාහයක් පාලනය කරලා  විසදන්න පුලුවන් ප්‍රශ්නයක් නෙවෙයි.

ගෙවුම් ශේෂ ප්‍රශ්නය සම්බන්ධයෙන් ඇතිවෙලා  තියෙන වැරදි වැටහීම නැති කරන්න නම් ශුද්ධ වෙළඳ ප්‍රවාහය (Net trade flow) තීරණය කරන ආර්ථිකයේ මුළු පරිභෝජනය සහ ඉතුරුම් කියන ක්‍රියාකාරකම් දෙක සහ ජාත්‍යන්තර වෙළඳ ප්‍රවාහ අතර තියෙන සම්බන්ධය හරියට තේරුම් ගන්න ඕන. ගනුදෙනු සටහන් කිරීමේදී පෞද්ගලික අංශයේ සිද්ධ වෙන වංචනික කටයුතු වුණත් රජයේ ණය කලමණාකරණ කටයුතුවලට සෘජුවම බලපෑමක් ඇති කරන්නේ නෑ.

ආයෝජකයන්ගේ විශ්වාසය නැති වෙලා තිබුණ නිසා  ලංකාවට ණය ගෙවීමේ කාලය දීර්ඝ කර ගන්න ලැබුණෙත් නෑ. මේ තත්ත්වය ඇති වුණේ 2019දි කරපු බදු සංශෝධන නිසා. විශාල වශයෙන් බදු කපා  හැරිය නිසා  ආයෝජකයන්ට බයක් සහ සැකයක් ඇති වුණා  ලංකාව කොහොමද ණය ගෙවන්නේ කියලා. ඒ වගේම වෙළඳපලේ තිබුණ අතිරේක රුපියල් ප්‍රමාණය දිහා  බලද්දි ණය පියවන ගැටළුවට එහා  ගිය ආනයන ඉල්ලුම ඉහල යන එක ගැනත් බයක් ඇති වුණා..

ලංකාවේ මූල්‍ය තත්ත්වය නරක අතට හැරිලා  ඒ කාලයේ තිබුණ IMF වැඩසටහනත් අතෑරලා  දාපු පසුබිමක ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතන ලංකාව පහලට දාලා  තිබුණා. ආයෙමත් ආයෝජකයන්ගේ විශ්වාසය ඇති කරන්න නම් ලංකාවේ රජයට සිද්ධ වෙනවා  රාජ්‍ය මූල්‍ය හොඳ මට්ටමක තියා  ගන්න. ඒකට ණය පොලී ගෙවන්න පුලුවන් මට්ටමකට ගේන්න නම් ලංකාවේ ආදායම වැඩි කර ගන්න වෙනවා. …මෑතකදි ගත්ත ප්‍රතිපත්ති නිතර නිතර වෙනස් වෙන නිසා  ශ්‍රී ලංකා  රජය ගැන ජාත්‍යන්තරයේ විශ්වාසය බිඳ වැටිලා  තියෙන වෙලාවක IMF ආයතනයේ සහය ඕන වෙනවා  මේ නැති වුණ විශ්වාසය ආයෙම ගොඩ නඟා  ගන්න.

විදේශ විනිමය අර්බුදයකදි රටකට ලැබෙන විදේශ විනිමයට වඩා  ප්‍රමාණයක් රටින් පිටතට විදේශ විනිමය ඇඳිලා  යනවා. ඒත් එක්කම දේශීය මුදලේ දුර්වලතාවයන් සහ මහ බැංකුවේ සංචිත මට්ටම් පහත වැටීමක් වෙනවා. . මේ ප්‍රශ්නය හරියට තේරුම් අරන් විසඳුමක් දෙන්න නම් ප්‍රශ්නය මූල්‍යමය විදිහට දැකලා  ඒ වෙනුවෙන් මුදල් න්‍යායට අයිති සංකල්ප සහ මෙවලම් යොදාගෙන විසඳුමක් දෙන්න ඕන.

මෙන්න මේ නිසා  තමයි 2022 දී මහ බැංකුව පොලී අනුපාත ඉහල දානකම්ම අවිධිමත් මාර්ගවලට විදේශ විනිමය ගලා ගෙන යන එක, ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදය සහ සමාන්තර විදේශ විනිමය හුවමාරු කියන දේවල් නතර කරගන්න බැරි වුණේ. පසුගිය අවුරුදු දෙක පුරාවටම තදබල විදිහට ආනයන සීමා  පනවලා  තිබුණත් ඒකෙනුත් මුදල් සම්බන්ධයෙන් ඇති වෙලා  තිබුණ ප්‍රශ්නේ විසඳුණේ නෑ   දිගින් දිගටම මුදල් අච්චු ගහලා, පොලී අනුපාතය කෘතිමව පහල දාන්න උත්සාහ කලත් ඒකෙන් සිද්ධ වෙලා තිබුණේ 2020 ජනවාරි මාසයේදි බිලියන 1.7 වුණ ආනයන වියදම 2022 දෙසැම්බර් වෙද්දි බිලියන 2.2 වුණ එක. අපි මේ පැහැදිලි කිරීමෙන් බලාපොරොත්තු වෙන්නේ ගෙවුම් ශේෂ අර්බුදය සම්බන්ධයෙන් තියෙන අපහැදිලි තැන් නිරාකරණය වෙයි කියන එක. ඒනිසා සංකීර්ණ සංකල්ප පවා  මේ පැහැදිලි කිරීමේදී පුලුවන් තරම් සරලව තියාගන්න අපි උත්සහ කරනවා.

1.    හුවමාරු අනුපාතය (Exchange rate) කියන්නේ මොකක්ද?

එක මුදල් ඒකකයක් තවත් මුදල් මුදල් ඒකකයක් සමඟ හුවමාරු වෙන අනුපාතය මේ නමින් හඳුන්වනවා. රුපියල්වලින් මිලට ගන්න පුලුවන් භාණ්ඩ ප්‍රමාණය අඩුවෙනවා  කියන්නේ රුපියලේ මිලදී ගැනීමේ හැකියාව අඩු වෙනවා  කියන එක. මේ තත්ත්වය අපිට පැහැදිලි වෙනවා  දේශීය භාණ්ඩවල මිල ඉහල යාමෙන් වගේම වෙනත් රටක මුදල් ඒකකයක් වෙනුවෙන් ගෙවන්න වෙන රුපියල් ප්‍රමාණයක් වැඩිවෙද්දි. උදාහරණයක් විදිහට ඩොලර්වලින් මිල සඳහන් කරලා  තියෙන පාන් ගෙඩියක් ගන්න ගෙවන්න වෙන රුපියල් ප්‍රමාණය වැඩි වෙනවා. මේකෙම අනිත් පැත්ත තමයි දේශීය මුදල් ඒකකය ශක්තිමත් වීම. ඒකෙදි රුපියල්වලින් කරන්න පුලුවන් මිලදී ගැනීමේ හැකියාව වැඩි වෙනවා. මේ නිසා  දේශීය භාණ්ඩවලට ගෙවන්න වෙන මිල අඩුයි වගේම විදේශීය මුදල් ඒකකයක් වෙනුවෙන් ගෙවන්න වෙන රුපියල් ප්‍රමාණය අඩු වෙනවා. දේශීය භාණ්ඩ හා  සේවාවල මිල ඉහල යාම සහ විදේශ විනිමය හුවමාරු අගය පහල යාම කියන දෙකේ අදහස මුදලේ වටිනාකම (මිලට ගැනීමේ හැකියාව) අඩු වෙනවා  කියන එක.

මුදලේ වටිනාකම: මිලදී ගැනීමේ හැකියාව තීරණය වෙන්නේ මුදලට තියෙන ඉල්ලුම සහ සැපයුම අනුවයි. මුදල්වල සැපයුම මුදල්වලට තියෙන ඉල්ලුමට වඩා  වැඩි වුණාම මුදලේ අගය පහල යනවා. ඒත් එක්කම මිල ගණන් ඉහල යාමත් විදෙස් මුදල්වලට ගෙවන්න ඕන දේශීය මුදල් ප්‍රමාණය ඉහල යාමත් සිද්ධ වෙනවා. හරියටම මුදල්වලට තියෙන ඉල්ලුම තීරණය වෙන්නේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම්වල මට්ටම අනුවයි. මොකද ආර්ථිකයක සිද්ධ වෙන ගනුදෙනු ප්‍රමාණය වැඩි වෙන තරමට ආර්ථිකය වර්ධනය වෙනවා.

ඒ වගේම අපි තේරුම් ගන්න ඕන වැඳගත් දෙයක් තමයි මිල මට්ටම් ඉහල යන එකවත්, මුදලක අගය වෙනස් වෙන එක / මුදල් සංචලතාවවත් (currency volatility) කියන කිසිම දෙයක් මේ ප්‍රශ්නයට හේතු විදිහට සලකන්න බෑ. ඒවා  ඔක්කොම මේ ප්‍රශ්නයේ ලක්ෂණ විතරයි. ඇත්තම ප්‍රශ්නේ තියෙන්නේ මුදලේ අගය පහල යාම කියන තැන. මුදල් සැපයුම තීරණය කරන්නේ මහ බැංකුව. එයාලා  මුදලට තියෙන ඉල්ලුම ඉක්මවලා  මුදල් සැපයුම පවත්වාගෙන යනවා  නම් ඒකෙන් මුදලේ අගය පහත වැටෙනවා.. එතකොට අපි කලින් කියපු ලක්ෂණ පේන්න ගන්නවා.

හොඳ මුදලක ලක්ෂණයක් වෙන්නේ මුදල් ගබඩා  කරලා  තියාගන්න පුලුවන් වෙන එක. එහෙම කරන්න තරම් ස්ථාවර අගයයක් පවත්වා  ගන්න නම් මුදලේ වටිනාකම පාලනයක් යටතේ තියාගන්න වෙනවා. මේ සීමාව නැත්නම් රැඳවුම් සීමාව හඳුන්වන්නේ anchor එකක් /නැංගුරමක් කියලා.

මේ තත්ත්වය පාලනය කරන්නේ බොහෝ  දුරට මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තිය ඔස්සේ. මේ නිසා  මුදලේ වටිනාකම  පෙන්වන්නේ මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තියයි. හැම මහ බැංකුවක්ම තමන්ගේ සීමාව එකම තැනක තියා ගත්තොත් ඒ හැමෝගෙම විනිමය අනුපාතය ස්ථාවර අගයක පිහිටනවා නැත්නම් සාපේක්ෂව සමාන අගයයක තියෙනවා. 

2. විදේශ  විනිමය අර්බුදය යනු?

විනිමය අනුපාතිකය කියන්නේ එක් මුදල් ඒකකයක සාපේක්ෂ මිල තවත් මුදල් වර්ගයකින් ප්‍රකාශ කරන එක. සාමාන්‍යයෙන් 'ගෙවීම් ශේෂ ගැටලුවක්' විදිහට හැඳින්වුවත් ඒක විදේශ විනිමය ගැටලුවක් විදිහට වඩාත් හොඳින් අර්ථකථනය කරන්න පුලුවන්. එතනදි විදේශ මුදල් සඳහා  සැපයුමට වඩා  වැඩි ඉල්ලුමක් තියෙනවා නම් මේ ගැටළුව ඇති වෙනවා.  දැන් අපට විදේශ මුදල් හිඟයක් තිබෙනවා. මොකක්ද මේ හිඟයට හේතුව ? විදේශ මුදල්වලට තියෙන ඉල්ලුම තීරණය වෙන්නේ ආර්ථිකයේ සමස්ත ඉල්ලුමේ මට්ටම් හෝ  පරිභෝජන මට්ටම් මගින්.

විදේශීය භාණ්ඩ හා  සේවාවලට තියෙන ඉල්ලුම ආර්ථිකයේ සමස්ත ඉල්ලුමේ හෝ  පරිභෝජනයේ උප කුලකයක්. රජය මැදිහත් වෙලා මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීම මගින් කෘතිමව අඩු පොලී අනුපාතයක් (වර්ධනය ඉහළ නැංවීමට) නියම කරනවා නම්, නව මුදල් දේශීය හා  විදේශීය භාණ්ඩ හා සේවා සඳහා  ඇති ඉල්ලුම ඉහල දාන්න හේතු වෙනවා. කෘත්‍රිම ණය උත්තේජක නිසා ආනයන ඉල්ලුම වැඩි වෙද්දි විදේශ විනිමය සඳහා ඉල්ලුම වැඩි වෙලා පවතින විනිමය අනුපාතය අනුව හිඟයක් ඇති වෙනවා.

3. පරිභෝජන මට්ටම තීරණය කරන්නේ කුමක් ද?

පරිභෝජනය තීරණය වෙන්නේ ආදායම් මට්ටම අනුව. බොහෝ දුරට, මිනිසුන්ට ආදායමට වඩා පරිභෝජනය කරන්න බැහැ. කෙනෙකුගේ පරිභෝජන හැකියාව තීරණය වන්නේ මුදල් හෝ  සැබෑ  සම්පත් තිබීම මතයි. එය ඔවුන්ගේ මාසික ඉපැයීම් හෝ ඉතුරුම් වෙන්න පුලුවන්. මුදල් අර්බුදය කාලේ දකින්න ලැබුන දෙයක් තමා  විදේශිකයන් ශ්‍රී ලංකාවේ ඉන්න පුද්ගලයෙකුට භාණ්ඩ විකුණන්නේ විදේශ මුදලින් ගෙවීමට කැමති නම් විතරයි. ඒ නිසා  කොහොමහරි ඩොලර් උපය ගන්න වෙනවා. මිනිස්සුන්ට ඩොලර් බිලියන 10 අපනයනවලිනුත් ඩොලර් බිලියන 7 විදේශ විනිමය ඉපයීම්වලිනුත් හොයා ගන්න පුලුවන් නම් ගෙවුම් ශේෂයේ හිඟයක්වත් වෙනත් මුදල් ප්‍රශ්නයක්වත් ඇති වෙන්න දෙන්නේ නැතිව ඩොලර් බිලියන 17ක භාණ්ඩ ආනයනය කරන්න පුලුවන්.

මොන ක්‍රමයකින් හරි ඩොලර් බිලියන 2ක් රටින් පිට තියා ගත්තොත් ආනයනය කරන්න තියෙන මුදල ඩොලර් බිලියන 2කින් අඩු වෙනවා. ඒ නිසා  ආනයනය කරන්න පුලුවන් ප්‍රමාණය බිලියන 15 දක්වා  පහත වැටෙනවා. එතකොට ජනතාවට ඩොලර් බිලියන 2ක පුද්ගලික විදේශ සංචිතයක් ඇති වෙනවා, ඒක මූල්‍යකරණය කරන්නේ දේශීය පරිභෝජනය අඩු කරලා. හැම මනුස්සයාම සල්ලි වියදම් කරන්නේ නෑ. ඒ වෙනුවට බැංකුවල ඉතිරි කරනවා. ඉතුරු කරපු හැම මුදලක්ම ආනයන කටයුතුවලට ගන්න නම්  බැංකු මෙම ඉතුරුම් ණයට දෙන්න ඕන. ඒ නිසා සෑම මුදල් ගලා  ඒමක්ම මුදල් පිටතට ගලා  යාමක් බවට පත් කරන්න ණය වැදගත් වෙනවා.

සමහර මිනිස්සු තමන්ගේ ආදායමට වඩා  පරිභෝජනය කරනවා  එයාලට ඒ වියදම් පියවා  ගන්න  ණය ගන්න වෙනවා.  මූල්‍ය අංශය ඉතිරි කරන්නන් සහ ණය ගැතියන් අතර අතරමැදියන් විදිහට කටයුතු කරනවා.  බැංකු කරන්නේ අනෙක් අයගේ ඉතුරුම් ණයට දෙන එක, මේ නිසා එක් කණ්ඩායමක අතිරික්ත පරිභෝජනය පියවා ගන්න අනෙක් අයගේ ඉතිරිකිරීම්වලින් සහයක් ලැබුණත් සමස්තයක් විදිහට ගත්තම අතිරික්තයක් නෑ. රජයේ හිඟ මූල්‍යකරණයකටත් මේ තත්ත්වය අදාළ වෙනවා. හිඟය පියවන්නේ පෞද්ගලික අංශයේ ඉතුරුම්වලින් නම්, බාහිර ගෙවීම්වල අසමතුලිතතාවයක් තියෙන්න බෑ.

එහෙනම් නම් අධි පරිභෝජනය ඇතිවන්නේ කොහොමද?

මහ බැංකුව ආර්ථිකයට අලුතින් මුදල් එකතු කළාම අධි ඉල්ලුමක් ඇති වෙන්න පුලුවන්. ඒ කියන්නේ නව මුදල් නිර්මාණය වුණාම, ඉල්ලුමට සාපේක්ෂව මුදල් සැපයුම වැඩි වෙනවා. ඒ ‘මුදල් මිල’ - පොලී අනුපාත පහත වැටීමට තුඩු දෙනවා. නව මුදල් බැංකු පද්ධතියට ඇතුළු වුණාම ඒක ආයෝජනය සහ පරිභෝජනය වෙනුවෙන් ණයට දෙනවා. කෘත්‍රිමව තියාගෙන ඉන්න අඩු පොලී අනුපාතිකය නිසා මිනිස්සුන්ට ණය ගන්න පෙළඹීමක් ඇති වෙනවා. හැබැයි මේ ණයට දෙන්නේ අනිත් අයගේ සැබෑ ඉතුරුම් විතරක් නෙවෙයි, මහ බැංකුවේ අලුතින් නිර්මාණය කරපු මුදලුත් මේකට අයිතියි. මේ නිසා ආදායම් මට්ටමට වඩා ආයෝජන සහ පරිභෝජනයට මග පාදයි. මේ තත්ත්වය යටතේ දේශීය වගේම ආනයනික භාණ්ඩ හා සේවාවලට තියෙන ඉල්ලුම වැඩි වෙනවා, ඒකෙන් විදේශ විනිමයට තියෙන ඉල්ලුම තවත් වැඩි වෙනවා.

මහ බැංකු ණය කියලා  හඳුන්වන මේ මුදලින් බැංකු කරන්නේ තමන් ළග තියෙන තැන්පතු ප්‍රමාණයටත් වඩා  වැඩියෙන් තව තවත් ණය දෙනවා. ඒකෙන් ආනයනවලට තියෙන ඉල්ලුම වැඩිවෙනවා  රටට එන මුදල් ප්‍රමාණයට වඩා  වැඩියෙන්. අපිට මුදල් ලැබෙන ක්‍රම විදිහට ගන්න පුලුවන් සංචාරක ව්‍යාපාරයේ ඉපයීම් වැඩිවීම, ප්‍රේෂණ වැඩිවීම,අපනයන ඉපයීම් වැඩිවීම වගේ දේවල්. ඒ වගේ ඉපයීම් තිබුණත් ඊටත් වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් මුදල් පිටතට ගලා  ගෙන යනවා.

පාවෙන විනිමය අනුපාතිකයක් තියෙනවා නම් විදේශ විනිමයට තියෙන ඉල්ලුම වැඩිවීම විනිමය අනුපාතිකය අවප්‍රමාණය වීමට පීඩනයකට ලක් කරනවා. විනිමය අවප්‍රමාණය වුවහොත් එය ආනයන මිල ඉහළ යාමට හේතු වෙනවා.  ඒකේ ප්‍රතිඵලයක් විදිහට පරිභෝජනය අඩු වෙන්න පුලුවන්, නැත්නම් ඉතුරුම් අඩු වෙන්න පුලුවන්, පවතින ණය මුදල් පහත වැටෙන්නත් පුලුවන්.

කොහොම වුණත්, පොලී අනුපාතය අඩු නම්, ණය සඳහා  ඉල්ලුම වැඩියි. ඉතුරුම් ඉහළ නැංවීමට සහ අඩු ඉතුරුම් මට්ටම්වලට ගැලපෙන පරිදි ණය අඩු කිරීමට පොලී අනුපාත ඉහළ දාන්න ඕන. වැඩි මුදලක් මුද්‍රණය කිරීමෙන් පොලී අනුපාත අඩු කළහොත්, විදේශ විනිමය හිඟය දිගටම පවතින අතර තවදුරටත් මුදල් අවප්‍රමාණය වෙන්න වෙනවා. ආර්ථික වර්ධනය වැඩි කරනවා කියන බලාපොරොත්තුවෙන් මහ බැංකුවක් සාමාන්‍යයෙන් කෘත්‍රිමව පොලී අනුපාත සැකසීමට සඳහා  මුදල් මුද්‍රණය කරනවා. ඒකෙන් ණය සහ ආයෝජන කෘතිමව ඉහළ යනවා. මේක සංවෘත ආර්ථිකයක් තුළ ක්‍රියාත්මක විය හැකි වුණත් විවෘත ආර්ථිකය තුළ එය අතිරික්ත ආනයනයන් හෝ අතිරික්ත විදේශ සංචාරවලට හේතු වෙනවා. මේ දේවල්වල ප්‍රතිඵලයක් විදිහට ලෙස ආනයනය පාලනය කන්න, ක්‍රෙඩිට් කාඩ් ගෙවීම් අඩු කරන්න වෙනවා වගේම දෙමාපියන්ට තමන්ගේ දරුවන්ට යවන්න තරම් ප්‍රමාණවත් ඩොලර් ලබා ගැනීමට බැරි වෙනවා.

4. ශ්‍රී ලංකාවේ වර්තමාන අර්බුදය

ලංකාවේ වත්මන් අර්බුදය විදේශ විනිමය අර්බුදය සහ රාජ්‍ය ණය අර්බුදය කියන දෙකේම එකතුවක්. විදේශ විනිමය අර්බුදයට හේතු අපි කලින් සාකච්ඡා කළා. විදේශ විනිමය අර්බුදය අපට හුරුපුරුදු එකක් වගේම ඒක නිතිපතා සිද්ධ වෙනවා. පෙර නොවූ විරූ ලෙස, ජාතියේ මානව හා ද්‍රව්‍යමය සම්පත් පූර්ණ ලෙස භාවිතා කිරීමට සහ සැමට නිදහසේ ඉහළ යන ප්‍රමිතියක් ඇති කළ හැකි මූල්‍ය තත්ත්වයන් ලංකාව තුළ ස්ථාපිත කිරීමේ අරමුණින් 1950 දී මහ බැංකුව පිහිටුවීමෙන් පසු විදේශ විනිමය අර්බුද ඇති වුණා (ලංකාව සඳහා මහ බැංකුවක් පිහිටුවීම පිළිබඳ වාර්තාව).

ඒකේ අදහස වෙන්නේ ආර්ථික වර්ධනයට සහ නිෂ්පාදන අංශයේ ආයෝජන වඩා  වේගයෙන් කරන්න පුලුවන් වෙන විදිහට මුදල් නිර්මාණය කිරීමට මහ බැංකුවට හැකි බවයි. "සර්වබලධාරී ආන්ඩුවලට කුඩා  කඩදාසි කැබලිවලින් ධනය නිර්මාණය කරන්න පුලුවන් යන මිථ්‍යා විශ්වාසය මෙහි සාරාංශයයි”(Mises)[1].

 1948 දී ඇමෙරිකානු ඩොලරයට රුපියල් 4.77ක් වූ රුපියලේ විනිමය අනුපාතිකය අද රුපියල් 325/-ක් පමණ වන විට මුදල් උත්පාදනයේ බලපෑම පැහැදිලි වෙනවා. 

ණය අර්බුදය අලුත් එකක්, ශ්‍රී ලංකාව මීට කලින් කවදාවත් විදේශ ණය ගෙවීමපැහැර හැරලා නෑ. ණය දේශීය වෙනතුරුම රජයට හැකියාව තිබුණා  සරලවම වැඩිපුර මුදල් මුද්‍රණය කරලා  ණය ආපසු ගෙවන්න (ඉහළ උද්ධමනය සහ පහත වැටෙන විනිමය අනුපාතය මත) ඇත්තටමත් රජය මේ දේවල් කළා. කෙනෙක්ට කියන්න පුලුවන් මේක දේශීය වශයෙන් කරපු පෙරනිමියක් / default එකක් කියලා. මොකද විදේශීය ණයත් එක්ක මේ තත්ත්වය පවත්වාගන්න බෑ.

රාජ්‍ය ණය ගැන කියන්න පුලුවන් සරලම විදිහ තමයි ඒක කල් දැමූ බදුකරණයක් ලෙස විදිහට සැලකීම. රජයට මුදල් වියදම් කිරීමට අවශ්‍ය වුණත් බදු විදිහට මේ මුදල රැස් කිරීම වෙනුවට එය මුදල් ණයට ගනී. බදු වැඩි කිරීම දේශපාලනික වශයෙන් අභියෝගාත්මක දෙයක් නිසා බදු වැඩි කරන්නේ ඇයි කියන ප්‍රශ්නය මිනිස්සු අහනවා. බදු වැඩි කරන විට දුන් ප්‍රතිලාභ ටික කාලයකට පසු පේන්න නැත්නම් නම් තවත් ප්‍රශ්න මතු වෙන්න පුලුවන්.

බලයේ සිටින අය, විශේෂයෙන්ම මහජන ජනප්‍රියත්වයට පත් වෙන අය වියදම් සඳහා සරල ක්‍රම හොයන්න පෙළඹනෙවා. ණය කියන්නේ ආකර්ශනීය විසඳුමක්- ණය අරන් අපට දැන් වියදම් කරන්න පුලුවන් වගේම ආපහු ගෙවන එක ගැන පසුවට කරදර වෙන්න පුලුවන්. මහජනතාව සඳහා, ණය ගැනීම සිදු වන විට පැන නගින ප්‍රශ්න කිහිපයක් වෙන්නේ - ඔවුන්ට මෙම ව්‍යායාමයෙන් ක්ෂණික බලපෑමක් දැනෙන්නේ නෑ වගේම මුදල් වියදම් කරන ආකාරය අනුව, ඒකේ යම් ප්‍රතිලාභයක් පවා දකින්න පුලුවන්.

ණය ආපසු ගෙවීමට සිදු වුණාම කුමක් සිදුවේද? රජයක් මූල්‍ය ආයතන සමඟ සිය විශ්වසනීයත්වය පවත්වා ගෙන යන තාක් කල් එය පෙරළීමට සැමවිටම හැකි ය. එවිට පැරණි ණය ගෙවීම සඳහා නව ණය එකතු කිරීමට රජයන්ට පුලුවන්. මහජනතාවට තවමත් කිසිදු බලපෑමක් දැනෙන්නේ නෑ, හොඳ කාලය දිගටම පවතිනවා, රජය දිගටම වියදම් කරනවා, කිසි කෙනෙක් වද වෙන්නේ නෑ.

ණය එකතු වෙද්දි, ණය සඳහා පොලියත් වැඩි වෙනවා. එතකොට ගෙවිය යුතු මූලික මුදල් ගෙවීමට වගේම පොලිය ගෙවීමට රජය නැවත ණය ලබා ගනී. තවත් ගැටලුවක් වන්නේ නිරන්තර මුදල් අර්බුදයක් ඇති රටවල පොලී අනුපාත ඉහළ මට්ටමක පැවතීම. මුදල් අර්බුද නිසා  ස්ථායිකරණ කාලයේ ආර්ථික වර්ධනය පවා  අඩු වෙලා සම්පූර්ණ කඩාවැටීමකට හේතු වෙන්න පුලුවන් අධි උද්ධමනය වැලැක්වීමට ඉහළ පොලී අනුපාත අවශ්‍ය වෙනවා.

මේ දේවල් තව තවත් දරුණු වෙමින් සියලු දෙනාටම බලපෑම එල්ල කරනවා. ණය දෙන්නන් ආපසු ගෙවීම ගැන කනස්සල්ලට පත්වන මට්ටමකට ණය මට්ටම් ළඟා වෙනකම් රජයන් සහ පුරවැසියන් සතුටින් වගේම ගත්ත ණය ගැන නොසැලකිලිමත්ව ඉන්නවා. විදේශ ණය අර්බුදය ඇති වුණේ විදේශ විනිමය හිඟයක් නිසා පමණක් නෙවෙයි, රජයට ප්‍රතිමූල්‍යකරණය කිරීමට නොහැකි වීම නිසා හෝ කල් පිරෙන විදේශ ණය යම් පොලියකට එකඟ නොවූ වෙලාවටයි. විදේශ ණය දෙන්නන් නව ණයපත් මිලදී ගැනීමට අකමැති වුණාම පරණ පත්‍රිකාවෙන් ණය ගෙවන්න දේශීය පරිභෝජනය සහ ආයෝජනවලට විශාල බලපෑමක් ඇති කරන්න රජයට සිද්ධ වෙනවා.

ඩොලර් බිලියන දෙක තුනක බැඳුම්කර මාස කිහිපයකින් කල් පිරෙනවා නම්, ණය ගෙවීමට තරම් ණය සහ පරිභෝජනය වියදම් ඒ සඳහා යෙදවීම දුෂ්කර වෙනවා. බදු ආදායම සහ දේශීය වියදම් සඳහා දේශීය හිඟය ප්‍රමාණවත් නැත්නම් එය වඩාත් අපහසු වෙනවා. මේ අවස්ථාවේදී තවත් ගැටළුවක් ඇති වෙනවා. විදේශීය ණය දෙන්නන් ණය පැහැර හැරීම ගැන බය වෙලා පොලී ඉහළ නංවමින් බැඳුම්කර විකුණනවා. මෙතනදි ණය‍ ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතන ණය ගෙවීමේ හැකියාව සම්බන්ධයෙන් ණයගැතියාව පහත හෙලන නිසා පුද්ගලික බැංකුවලට ණය ලබා දී ඇති අනෙකුත් ණය දෙන්නන් ද ණය ලබා දීම ප්‍රතික්ෂේප කරනවා.

මේ නිසා  තවත් මුදල් පිටතට ඇදී යනවා. ණය‍ පියවන්න නම් ඊටත් වඩා  වැඩි පොලී අනුපාත අවශ්‍ය වෙනවා  වගේම රජයට ණය ගෙවීමට නොහැකි වෙනවා. ඒ නිසා ආර්ථිකය හැකිලෙනවා. ණය දෙන්නන් රජයේ ණය ප්‍රතිමූල්‍යකරණය කිරීම නැවැත්වූ විට එය කල් දමා ඇති ගැටලුවට මුහුණ දී ඇති අතර සමහර විට ණය ආපසු ගෙවන්නේ කෙසේද යන්න පවා අමතක වෙලා. ණය කල් දැමූ බදුකරණය බව මතක තබා ගන්න.

රජය ගන්නා ණය ගෙවීමට වසර ගණනාවක් තිස්සේ බදු වැඩි කළ යුතුව තිබූණා වුණත් පහසුව තකා එහෙම නොකර ඉන්න තීරණය කළා. වසර ගණනාවකට පසු, දශක ගනනාවක තෘප්තිමත්භාවයෙන් පසුව වුණත්, කෙටි කාලයක් තුළ සැලකිය යුතු බදු වැඩිවීම් ගැටලුවට මුහුණ දීමට දැන් බල කෙරෙන තැනට ඇවිත්.

ශ්‍රී ලංකාවේ මැතිවරණ කියන්නේ නොපවතින සම්පත් වරින් වර වෙන්දේසි කරන කරන වෙන්දේසි වගේ. දශක ගනනාවක් තිස්සේ දේශපාලකයින් ණය සහ මුද්‍රණාලය වෙත යොමු වී ඇත්තේ ජනප්‍රිය වුණත් යථාර්ථවාදී නොවන පොරොන්දු ඉටු කිරීමට උත්සාහ කිරීමට සහ ඒවා ඉටු කිරීමට සම්පත් උපයා ගැනීම කියන දේවල්වලට. ඒත් කවදාහරි දවසක ඇත්ත එළි වෙනවා. රාජ්‍ය ණය සම්බන්ධයෙන් සිද්ධ වෙලා තියෙන්නේ එකයි.

මෑත කාලීන ණය සහ මුදල් මුද්‍රණයෙන් කොටසක් කිසිම ප්‍රයෝජනයක් නැති ව්‍යාපෘති සඳහා යොමු වුණත් සැලකිය යුතු කොටසක් රාජ්‍ය අංශයේ රැකියා සඳහා යොමු වෙලා තියෙනවා. - එය පසුගිය දශක දෙක තුළ විශාලත්වයෙන් (මීටර් 1.5 දක්වා) දෙගුණ වෙලා. රාජ්‍ය සේවයේ ගුණාත්මක භාවයේ ඊට අනුරූපී වර්ධනයක් සිදුවී නැතත්, පුරවැසියන් ගෙවන්නේ දූෂිත දේශපාලකයන් නැවත බලයට පත්කිරීම සහතික කරන අනුග්‍රාහක ජාලයයි.

පුරවැසියන්ගේ දෘෂ්ටිකෝණයෙන් බැලූවාම ප්‍රශ්නය  වෙන්නේ ඔවුන් බොහෝ අඩු ජීවන තත්වයන්ට මුහුණ දීම. මුදල් අවප්‍රමාණය වීම පිළිබිඹු කරමින් මිල ගණන් සීඝ්‍රයෙන් ඉහළ ගිහින් තිබුණත් ආදායම එහෙම වෙන්නේ නෑ. මොකද සමහර ආදායම් අඩුවෙලා. රාජ්‍ය මූල්‍යවල දුර්වලතා මඟහරවා ගැනීම සඳහා රජය වැඩියෙන් බදු පනවලා, සහනාධාර අඩු කරලා තියෙනවා-විශේෂයෙන් බලශක්තිය. විදුලිය, ඉන්ධන, ගෑස් මිල ඉහළ ගිහින් තියෙනවා. පුරවැසියන් දැඩි ද්විත්ව පහරකට, “උද්ධමනය හෝ  අවප්‍රමාණයවීම් බද්දකට” මුහුණ දෙනවා-ඔවුන්ගේ ඉතුරුම් සහ ආදායම් ඊට වඩා හුඟක් අඩුයි; ඒ වගේම රජයේ බදු වැඩි කිරීම සහ ඊට හේතුව කුමක්දැයි සිතාගන්න බැරි තරම්.

5. ගෙවුම් ශේෂයේ ඇතුලත් වෙන්නේ මොනවාද?

ගෙවුම් ශේෂය යනු සම්පූර්ණයෙන්ම ලෝකයේ සෙසු රටවල් සමඟ ආර්ථිකයක ආර්ථික ගනුදෙනු සාරාංශ කරන ගිණුම්කරණ අභ්‍යාසයක්. මේ ගනුදෙනුවලට භාණ්ඩ, සේවා සහ මූල්‍ය වත්කම් අපනයන සහ ආනයන, ප්‍රේෂණ සහ ප්‍රාග්ධන ප්‍රවාහ ඇතුළත් වෙනවා. භාණ්ඩ සහ සේවා ආනයනය සහ අපනයනය සහ ප්‍රේෂණ ජංගම ගිණුම ලෙස මිනිසුන් විසින් වර්ගීකරණය කරලා තියෙනවා. ණය ගැනීම සහ ආපසු ගෙවීම මූල්‍ය හා ප්‍රාග්ධන ගිණුමේ තියෙනවා.

මේක සරලවම ගිණුම්කරණ අභ්‍යාසයක්; ගෙවුම් ශේෂයේ සටහන් වන වෙළඳ ප්‍රවාහයන් උප කුලකයක් - ඒවා ආර්ථිකයේ ඉල්ලුමේ හෝ පරිභෝජනයේ සමස්ත මට්ටම්වල ප්‍රතිඵලයක්. වෙළඳ ප්‍රවාහ විදේශ විනිමය අර්බුදයට හෝ ණය අර්බුදයට සෘජුවම සම්බන්ධ නොවන වුණත් සම්පූර්ණත්වය සඳහා වෙළඳ ප්‍රවාහයන් ඇති වන්නේ කෙසේදැයි සොයා බැලීම වටිනවා.

අර්ථ දැක්වීමට අනුව, ගෙවුම් ශේෂය සෑම විටම සමතුලිත වෙන්න ඕන. වෙළඳාමේ හුවමාරු ස්වභාවය නිසාරටක් මිලදී ගන්නා හෝ ලෝකයේ සෙසු රටවලට ලබා දෙන දේ, එය විකුණන හෝ ලබන දෙයට සමාන වෙන්න ඕන. දේශීය හෝ විදේශීය වෙළඳාමේ යෙදෙන මිනිසුන්, ඊට සමාන වටිනාකමක් ඇති දෙයක් ලබා නොගෙන යමක් අත් හරින්නේ නෑ. රටක් ගත්තම, එය ලෝකයේ සෙසු රටවලට ලබා දෙන දේවල මුළු වටිනාකම එයට ලැබෙන දෙයෙහි වටිනාකම සමඟ ගැලපේ.

 මෙය ගෙවුම් ශේෂ ගිණුමේ දෙපැත්තේ සටහන් වේ:

1. ජංගම ගිණුම (current account)

2. ඒකාබද්ධ ප්‍රාග්ධන හා මූල්‍ය ගිණුම (combined capital and financial account)

ජංගම ගිණුමේ ශේෂය ලෝකයේ සෙසු රටවල් සමඟ ශුද්ධ ගනුදෙනු නියෝජනය කරන අතර ප්‍රාග්ධන ගිණුම් ශේෂය විදේශීය වත්කම්වල හිමිකාරිත්වයේ ශුද්ධ වෙනස්කම් නියෝජනය කරනවා. ජංගම ගිණුම සෑම විටම ප්‍රාග්ධන සහ මූල්‍ය ගිණුමෙන් හිලව් කරනු ලබන අතර එමඟින් මෙම ගිණුම්වල එකතුව - ගෙවුම් ශේෂය - ශුන්‍ය වේ. ප්‍රාග්ධන ගිණුම යනු ජංගම ගිණුමට මුදල් සපයනවා.

භාණ්ඩ අපනයනය (ජංගම ගිණුම) වෙනත් රටවල හිමිකම් වැඩි කරනවා හෝ ණය (ප්‍රාග්ධන  ගිණුම) අඩු කරනවා, භාණ්ඩ ආනයනය ප්‍රතිවිරුද්ධය අංශයයි.

ඕනෑම ආනයනයක් සඳහා මිලක් ගෙවන්න ඕන. රටක් විකුණනවාට වඩා ලෝකයේ සෙසු රටවලින් වැඩි භාණ්ඩ හා සේවා මිලදී ගන්නවා නම්, එම වෙනස සඳහා මුදල් යෙදවිය යුතුය. වෙළඳාමේ ශුද්ධ හිඟයක් ගෙවිය යුත්තේ ප්‍රාග්ධන/මූල්‍ය ගිණුමේ අතිරික්තයක් මගින් - ඒ කියන්නේ , ශ්‍රී ලංකාවට විදේශ ආයෝජන ලෙස හෝ විදේශ ණය ගැනීම ලෙස විදේශයෙන් ලැබෙන අරමුදල්.

ජාතික ගිණුම් සංකල්පයක් වන ඉතිරිකිරීම කියන්නේ පරිභෝජනය නොකල කොටසයි. සරලව කිව්වොත්, ජංගම ගිණුමේ හිඟයක් (deficit) තියෙනවා කියන්නේ ගෘහස්ථ පදිංචිකරුවන් ඔවුන් නිෂ්පාදනය කරනවාට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් පරිභෝජනය කරනවා කියන එක. ආදායම තීරණය වෙන්නෙ කොච්චරක් නිෂ්පාදනය කරනවාද කියන එක අනුව නිසා ජංගම ගිණුමේ හිඟයක් (current account deficit) තියෙනවා කියන්නේ ම පුද්ගලයන්ගේ ආදායමට වඩා වියදම වැඩියි කියන එක. මේ හිඟය පියවා ගන්න කරන්නේ පිටරටින් ණය ගන්න එක. ඒකෙන් ශුද්ධ බාහිර වගකීම් (net external liabilities)/ පිටරටකට ගෙවන්න තියෙන ණය වැඩි වෙනවා.

පසුගිය වසර පුරාවටම, පුද්ගලික ණය අඩුවීම නිසා, විදේශයන්හි ආයෝජනය කරන ලද විදේශ සංචිත සමුච්චය කර ගැනීමට මහ බැංකුවට ඉඩ සලසන වෙළඳ හා සේවා ගිණුමේ අතිරික්තයක් පැවතුනා.

CBSL විසින් එම රටේ හිඟ මුදල් හෝ වෙනත් ද්‍රවශීල විදේශ සුරැකුම්පත් හෝ සමහර විට ෆෙඩරල් මහ බැංකුව වැනි විදේශීය බැංකු වල තැන්පතු සඳහා නිකුත් කරන ලද එක්සත් ජනපද බැඳුම්කර මිලදී ගන්න පුලුවන්.

එතකොට ජංගම ගිණුමේ රටේ ශුද්ධ තත්ත්වය, අතිරික්තය හෝ හිඟය තීරණය වන්නේ ආයෝජන අරමුදල් රට තුළට හෝ ඉන් පිටතට ගලා යාම නිසා. ආයෝජන ප්‍රවාහයන් තීරණය වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ ජනතාව කොපමණ ඉතිරි කර ආයෝජනය කරනවාද යන්න මතය - වෙළඳ ප්‍රතිපත්තියෙන් පමණක් සුළු වශයෙන් බලපාන විචල්‍යයන් දෙකක්.

ජංගම ගිණුමේ දිශාව ඉතුරුම් මගින් තීරණය වන බව අපි කලින් සඳහන් කළා. ඉතුරුම්වල සහසම්බන්ධය පරිභෝජනයයි. ඒ කියන්නේ වියදම් නොකළ ආදායමයි. පරිභෝජනය (ආයෝජනය සමඟ) ආදායම් ඉතුරුම් ධනාත්මක වීමට වඩා අඩු නම්, ජංගම ගිණුමේ අතිරික්තයක් ඇති වෙනවා. පරිභෝජනය සහ ආයෝජන ආදායම ඉක්මවා ගියහොත් ඉතිරිකිරීම් සෘණ වන අතර ජංගම ගිණුමේ හිඟයක් ඇති වෙනවා. ගැටලුවක් පැන නගින්නේ ඉහත (3) හි සඳහන් අධික පරිභෝජනයක් තියෙනවා නම් පමණි. එය සියයට 30 ක් පමණ වෙනවා.

ශ්‍රී ලංකාව තුළ පුද්ගලික අංශයේ ඉතුරුම් සෑම විටම ධනාත්මක (2022 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 37.2%) වුණත් රාජ්‍ය අංශයට ඇත්තේ සෘණාත්මක ඉතුරුම්; වියදම් ආදායම ඉක්මවා යනවා (එනම් අයවැය හිඟය, 2022 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 6.4% කින්). මෙය සමස්ත හිඟය නොව අයවැයේ වත්මන් ගිණුම් හිඟයයි.

අපි මේක සරලව තේරුම් ගැනීමට උත්සාහ කරමු.

රට දේශීයව නිෂ්පාදනය කරන සියල්ල පරිභෝජනය කරන්නේ නම් එහි ශුද්ධ ඉතිරිය බිංදුවයි. එය නිෂ්පාදනය කරන ප්‍රමාණයට වඩා අඩුවෙන් පරිභෝජනය කරන්නේ නම් එයට ඉතිරියක් තියෙනවා. සමහර භාණ්ඩ දේශීයව පරිභෝජනය නොකරන්නේ නම් (එනම් ඉතිරි කර ඇත) එවිට මේවා අපනයනය සඳහා ලබා ගන්න පුලුවන්. කොහොම වුණත් ඉතිරි කරන ලද දෙයින් සමහරක් ආයෝජනය සඳහා භාවිතා කරන්න පුලුවන්, එසේ නම්, ආයෝජනය ලෙස ආපසු හරවා යැවීමෙන් අපනයනය සඳහා ඇති මුදල අඩු වෙනවා. පරිභෝජනය නිෂ්පාදනය ඉක්මවා ගියහොත් ඉතිරිකිරීමක් තියෙනවා. නිෂ්පාදනයට වඩා පරිභෝජනය කරන ඕනෑම දෙයක් ආනයනය කරන්න ඕන.

තේ සහ කහ වැනි සරල උදාහරණයකින් මෙය පැහැදිලි කරන්න පුලුවන්. ශ්‍රී ලංකාව තේ කිලෝග්‍රෑම් 100 ක් නිෂ්පාදනය කරනවා, ඒකෙන් කිලෝග්‍රෑම් 10 ක් පරිභෝජනය කර කිලෝග්‍රෑම් 90 ක් ඉතිරි කරන්න. තේ කිලෝග්‍රෑම් 90 අතිරික්තයක් වන අතර අපනයනය සඳහා පවතිනවා. ශ්‍රී ලංකාව ද කහ කිලෝග්‍රෑම් 10 ක් නිෂ්පාදනය කරනවා වුණත් කිලෝග්‍රෑම් 100 ක් පරිභෝජනය කරන්න. දේශීයව නිෂ්පාදනය කරන කහවලට වඩා කිලෝග්‍රෑම් 90 ඉක්මවීම ආනයනය මගින් සපුරාලිය යුතුය.

 මේ අනුව ජංගම ගිණුමේ ශේෂය ආර්ථිකයේ සම්පත් පරතරයට සමානයි (ආර්ථිකය පුරා ඉතුරුම් සහ ආයෝජන අතර වෙනස මගින් මනිනවා). ඒ නිසා ගෙවුම් ශේෂයේ ජංගම ගිණුමේ ඕනෑම විශ්ලේෂණයක් ඉතුරුම් සහ ආයෝජනයේ වෙනස්කම් සිදු වන්නේ කොහොමද කියලා හොයලා බලන්න ඕන.

මේකේ ගැඹුරු අදහස වෙන්නේ, ජංගම ගිණුම අතිරික්තයක් (හිගයක්) ඇති විට, ඉතුරුම් ආයෝජනය ඉක්මවිය යුතුය කියන එක (අඩු විය යුතුය). ඒකේ අදහස් කරන්නේ ජංගම ගිණුමේ ශේෂයන් යනු සමස්ථ ඉතුරුම් වලට බලපාන කාලයත් එක්ක සිද්ධ වෙන ජන සංඛ්‍යාවේ වෙනස්කම් (demography) වගේ දිගුකාලීන සාධක සහ ආයෝජන මාරු කරන චක්‍රීය සාධක යන දෙකින්ම තීරණය වන සාර්ව ආර්ථික සංසිද්ධියක් බව. රටකට ජංගම ගිණුමේ හිඟයක් තියෙනවා නම්, එය සමතුලිතතාවයට සමීප කිරීමට කැමති නම්, එය ඉතිරිකිරීම්, අඩු ආයෝජන හෝ දෙකම ඉහළ නැංවිය කරන්න ඕන. සමානව, එය ජාතික ආදායමට සාපේක්ෂව දේශීය වියදම් අඩු  කරන්න ඕන.

ජංගම ගිණුම හුදෙකලාව නොපවතින අතර එහි හැසිරීම සරලව පරීක්ෂා කරන වෙළඳ ප්‍රවාහයන් කිසි විටෙකත් තේරුම් ගත නොහැක. ජංගම ගිණුම යනු ගෘහස්ථ පරිභෝජනය, ආයෝජනය සහ ඉතිරිකිරීමේ හැසිරීම් වල ප්‍රතිවිපාක වන අවසාන ප්‍රතිඵලයයි.

6. නිවැරදි කිරීමේ පියවර 2022 මාර්තු සිට

2022 මාර්තු/අප්‍රේල් මාසවලදී මුදල් ඒකකය අවප්‍රමාණය වීමට ඉඩ දී ඇති අතර මහ බැංකුව මුදල් මුද්‍රණය සීමා කළේය - 2022 අප්‍රේල් මාසයේ සිට මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීම නවතා දැම්මා. නව මුදල් සැපයුම සීමා කිරීමත් සමඟ පොලී අනුපාත ඉහළ ගොස් ඉල්ලුම අඩු කිරීමට (පරිභෝජනය සහ ආයෝජනය) හේතු වුණා. අතිරික්ත පරිභෝජන ප්‍රභවය වසා දැමීමත් සමඟ විදේශ විනිමය හිඟය සමනය වීමට පටන් ගත්තා. යථාර්ථවාදී මිල ගණන් යටතේ රුපියල ගනුදෙනු කිරීමත් සමඟ මුදල් අවිධිමත් වෙළෙඳපොළේ සිට විධිමත් වෙළෙඳපොළ වෙත ආපසු ගලා ගොස් ඇති අතර විදේශ මුදල් හිඟයක් නොමැති අතර රුපියල සාධාරණ ලෙස ස්ථාවර වෙනවා.

රාජ්‍ය මූල්‍ය පැත්තෙන්, රජය අයවැය හිඟය - මහජනතාවගේ ඉතිරිකිරීම් ආමන්ත්‍රණය කිරීමට පටන් ගත්තේය. බදු වැඩි කරන ලද අතර බලශක්ති (ඉන්ධන, ගෑස්, විදුලිය) මිල වැඩි කරන ලදී. මෙම ක්‍රියාමාර්ග ක්‍රියාත්මක වීමත් සමඟ ඉල්ලුම අඩු වූ අතර භාණ්ඩ හිඟය (සහ විදුලි කප්පාදුව හරහා විදුලිය සලාකනය කිරීම) ලිහිල් වුණා.

මහ බැංකුව ස්ථාවර මූල්‍ය හා විනිමය අනුපාත ප්‍රතිපත්තියක් පවත්වාගෙන යන තාක් රුපියල ස්ථාවරව පවතිනු ඇති අතර නැවත විදේශ විනිමය අර්බුදයක් ඇති වෙන්නේ නෑ. මැතිවරණය ආසන්නයේදී මහ බැංකුවට පොලී අනුපාත අඩු කිරීමට (මුදල් සැපයුම වැඩි කිරීමෙන්; පොලී අනුපාත මුදල් සැපයුම සමඟ ප්‍රතිලෝමව ගමන් කරනවා) පරිභෝජනයට සහ අධෛර්යයට පත් කිරීමට දේශපාලන බලපෑම් ගෙන ඒමේ අනතුරක් තියෙනවා. ඉතුරුම්. මෙය විනිමය අනුපාතිකය නව පීඩනයකට ලක් කරනවා. දැනටමත් මේක සිද්ධ වෙයි කියලා හිතන්න සාධක තියෙනවා. මුදල් සැපයුම වැඩි වන අතරතුර විනිමය අනුපාතිකය ‘රදවා තබා ගැනීමට’ උත්සාහ කලොත් අන්තිමට සංචිත අඩු වෙලා තවත් විදේශ විනිමය අර්බුදයක් ඇති වෙන්න පුලුවන්.

ඉහළ පොලී අනුපාත සහ බදු ආර්ථිකය පුරා පරිභෝජනය සීමා කර ඇති අතර ඉතිරිකිරීම් ප්‍රවර්ධනය කර ඇති අතර එය ගෙවුම් ශේෂ සංඛ්‍යාලේඛනවල වෙනස්වීම් වලින් පැහැදිලි වෙනවා. ඉතිරිකිරීමේ මට්ටම අඩුවීමත් එක්ක ජංගම ගිණුමේ ශේෂය වැඩිදියුණු වුණා; භාණ්ඩ හා සේවා වෙළඳ ශේෂය දැන් අතිරික්තයක් වන අතර විදේශ සංචිත එකතු කර ගැනීමට මහ බැංකුවට හැකි වෙනවා.

කලින් සඳහන් කළ න්‍යාය අත්දැකීමේ කරුණු වලට ගැලපෙනවා.

වෙළඳ ප්‍රවාහයන්, විධිමත් හෝ අවිධිමත් ලෙස පැහැදිලි කිරීම් සෙවීම අවශ්‍ය නෑ. වෙළඳ ප්‍රවාහයන් අවසාන ප්‍රතිඵලයක් මිස හේතුවක් නෙවෙයි. පසුගිය රජය වෙළෙඳ ප්‍රවාහය පාලනය කරමින් මුදල් හිඟය පියවීමට උත්සාහ කළත් ඒක අසාර්ථක වුණා. වෙලඳ ප්‍රවාහය පාලනය කිරීම මත පදනම්ව විදේශ විනිමය හිඟය පියවීමට මීට පෙර පවා ගත් උත්සාහයන්; 1960 ගණන්වල සිට ආනයන සීමා කිරීම (සහ දේශීය නිෂ්පාදනය උත්තේජනය කිරීම) අසාර්ථක වුණා. 1965,1966, 1968, 1969, 1971 සහ 1974 IMF වැඩසටහන් මෙයට සාක්ෂි විදිහට ගන්න පුලුවන්.

7. අවිධිමත් වෙළෙඳපොළ

මුදල් ගැටලුවක් පැහැදිලි කිරීමේදී වෙළඳ ප්‍රවාහයන් පරීක්ෂා කිරීමේ අවශ්‍යතාවය අඩු වුණත් අවිධිමත් වෙලඳපොලවල් පිළිබඳ සමහර අදහස් මෙම පැහැදිලි කිරීම සම්පූර්ණ කිරීමට ප්‍රයෝජනවත් වෙනවා. බලධාරීන් මේවා නීතිවිරෝධී හෝ කළු වෙලඳපොලවල් ලෙස හැඳින්විය හැකි වුණත් හානියක් නොවන භාණ්ඩ සම්බන්ධයෙන් ගනුදෙනු කරන වෙළඳපලවල වරදක් නෑ. සාමාන්‍ය භාණ්ඩ හෝ මුදල් වර්ග හානිකර මත්ද්‍රව්‍ය හෝ ආයුධවලට වඩා වෙනස් ලෙස සැලකිය යුතුයි.

අවිධිමත් වෙළඳපල සාමාන්‍යයෙන් පැන නගින්නේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් සඳහා රජයේ මැදිහත්වීම නිසා. පොදු මැදිහත්වීම්වලට මිල පාලනයන්, තහනම් කිරීම්, බදු හෝ රෙගුලාසි ඇතුළත් වන අතර ඒවා රජය විසින් ගැලපෙනවා කියලා සලකන අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගැනීමට නිර්මාණය කරලා තියෙනවා. මෙම මැදිහත්වීම් පාරිභෝගිකයින් සහ නිෂ්පාදකයින් මුහුණ දෙන දිරිගැන්වීම් වෙනස් කරනු ඇති වුණත් රජය අපේක්ෂා කරන අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගැනීම අවශ්‍ය නෑ. මැදිහත්වීමේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉටු නොවන ප්‍රමාණවත් තරම් ප්‍රබල අවශ්‍යතා තියෙනවා නම්, අවිධිමත් වෙළඳපොළක් මතු වනු ඇත.

IMF පත්‍රිකාවකින්  ප්‍රයෝජනවත් තීක්ෂ්ණ බුද්ධියක් ඔප්පු කරනවා:

“සමාන්තර වෙළඳපල සාමාන්‍යයෙන් වර්ධනය වන්නේ භාණ්ඩයක් සඳහා වන අතිරික්ත ඉල්ලුම විකිණීමේ නීතිමය සීමාවන්ට හෝ නිල මිල සීමාවන්ට හෝ දෙකටම යටත්ව ය. සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල් වලින් විශාල බහුතරයක විදේශ විනිමය ගනුදෙනු වර්ග දෙකටම සීමා වේ. සාමාන්‍යයෙන්, විනිමය අනුපාතිකය නිල වශයෙන් මහ බැංකුව විසින් නියම කරනු ලබන අතර, විදේශ විනිමය ගනුදෙනු කිරීමට අවසර දෙනු ලබන්නේ කුඩා මැදිහත්කරුවන් පිරිසකට පමණි. විදේශීය මුදල් විකිණීම, ප්‍රතිපත්තිමය වශයෙන්, ආර්ථික සංවර්ධනය හෝ ගෙවුම් ශේෂයේ ශක්‍යතාව වැනි හේතූන් මත “අත්‍යවශ්‍ය” යැයි බලධාරීන් විසින් විනිශ්චය කරනු ලබන භාවිතයට සීමා වේ. එහි ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන්, සැපයුමෙන් කොටසක් නිත්‍යානුකූල මිලට වඩා වැඩි වෙළඳපල මිලකට, නීති විරෝධී ලෙස හරවා යවා විකුණනු ලැබේ” (IMF, 1990)

විදේශ විනිමය සඳහා අවිධිමත් වෙළෙඳපොළ දශක ගණනාවක් ශ්‍රී ලංකාව තුළ පැවති වුණත් 2020 න් පසු එය උග්‍ර වුණා. මහ බැංකුව පෙර නොවූ විරූ මුද්‍රණ ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය. 2020 සහ 2022 අතර මුදල් පදනම 49% කින් වර්ධනය වූ වුණත් නිල අනුපාතය රුපියල් 200/- ලෙස ස්ථාවරව පැවති අතර දැඩි ආනයන පාලනයන් පනවන ලදී.

“සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල සමාන්තර මුදල් වෙලඳපොලවල් මතුවී ඇත්තේ මූලික වශයෙන් විදේශ වෙළඳ සීමාවන් මගිනි. සාමාන්‍යයෙන්, ක්‍රියාවලිය ආරම්භ වන්නේ රජය විසින් වෙළඳ ප්‍රවාහයන් සඳහා රෙගුලාසි (බලපත්‍ර ක්‍රියා පටිපාටි, විදේශ විනිමය පරිපාලනමය ප්‍රතිපාදන, තහනම් කිරීම් ආදිය) පැනවීමට උත්සාහ කිරීමෙනි. තීරුබදු සහ කෝටා පැනවීම නීතිවිරෝධී, බදු පෙර මිල ගණන් යටතේ භාණ්ඩ සඳහා අතිරික්ත ඉල්ලුමක් ඇති කිරීම මගින් (තීරුබදු අඩු කිරීම සඳහා) ජාවාරම් කිරීමට සහ ව්‍යාජ ඉන්වොයිසි සඳහා දිරිගැන්වීම් ඇති කරනවා. නීතිවිරෝධී වෙළඳාම නීතිවිරෝධී මුදල් සඳහා ඉල්ලුමක් ඇති කරනවා, එය එහි සැපයුම උත්තේජනය කරන අතර, මහ බැංකුවට විදේශ විනිමය සඳහා වන සියලුම ඉල්ලුම සපුරාලීමට මහ බැංකුවට නොහැකි නම් හෝ අකැමැති නම් සමාන්තර මුදල් වෙළෙඳපොළක් නිර්මාණය කිරීමට සහ ස්ථාපිත කිරීමට හේතු වේ. විනිමය අනුපාතය. පසුකාලීන අවධියේදී, සමාන්තර වෙළඳපල ප්‍රාග්ධන ගුවන් ගමන් සහ කළඹ ගනුදෙනු සඳහා මූල්‍යකරණයේ ප්‍රධාන අංගයක් බවට පත් වේ, විදේශ මුදල් අහිතකර දේශපාලන වෙනස්වීම්වලට එරෙහිව ආරක්ෂාවක් වන අතර - ඉහළ උද්ධමනකාරී ආර්ථිකයන් තුළ - උද්ධමන බද්දට එරෙහි වැටක්” (IMF, 1990)

විදේශ විනිමය සඳහා අවිධිමත් වෙළෙඳපොළ දශක ගණනාවක් ශ්‍රී ලංකාව තුළ තිබුණා වුණත් 2020 න් පසු එය උග්‍ර වුණා. මහ බැංකුව පෙර නොවූ විරූ මුද්‍රණ ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කළේය. 2020 සහ 2022 අතර මුදල් පදනම 49% කින් වර්ධනය වුණත් නිල අනුපාතය රුපියල් 200/- ලෙස ස්ථාවරව පැවති අතර දැඩි ආනයන පාලනයන් පනවන ලදී.

“සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල සමාන්තර මුදල් වෙලඳපොලවල් මතුවී ඇත්තේ මූලික වශයෙන් විදේශ වෙළඳ සීමාවන් මගිනි. සාමාන්‍යයෙන්, ක්‍රියාවලිය ආරම්භ වන්නේ රජය විසින් වෙළඳ ප්‍රවාහයන් සඳහා රෙගුලාසි (බලපත්‍ර ක්‍රියා පටිපාටි, විදේශ විනිමය පරිපාලනමය ප්‍රතිපාදන, තහනම් කිරීම් ආදිය) පැනවීමට උත්සාහ කිරීමෙනි. තීරුබදු සහ කෝටා පැනවීම නීතිවිරෝධී, බදු පෙර මිල ගණන් යටතේ භාණ්ඩ සඳහා අතිරික්ත ඉල්ලුමක් ඇති කිරීම මගින් (තීරුබදු අඩු කිරීම සඳහා) ජාවාරම් කිරීමට සහ ව්‍යාජ ඉන්වොයිසි සඳහා දිරිගැන්වීම් ඇති කරනවා. නීතිවිරෝධී වෙළඳාම නීතිවිරෝධී මුදල් සඳහා ඉල්ලුමක් ඇති කරනවා, එය එහි සැපයුම උත්තේජනය කරන අතර, මහ බැංකුවට විදේශ විනිමය සඳහා වන සියලුම ඉල්ලුම සපුරාලීමට මහ බැංකුවට නොහැකි නම් හෝ අකැමැති නම් සමාන්තර මුදල් වෙළෙඳපොළක් නිර්මාණය කිරීමට සහ ස්ථාපිත කිරීමට හේතු වේ. විනිමය අනුපාතය. පසුකාලීන අවධියේදී, සමාන්තර වෙළඳපල ප්‍රාග්ධන ගුවන් ගමන් සහ කළඹ ගනුදෙනු සඳහා මූල්‍යකරණයේ ප්‍රධාන අංගයක් බවට පත් වේ, විදේශ මුදල් අහිතකර දේශපාලන වෙනස්වීම්වලට එරෙහිව ආරක්ෂාවක් වන අතර - ඉහළ උද්ධමනකාරී ආර්ථිකයන් තුළ - උද්ධමන බද්දට එරෙහි වැටක්” (IMF, 1990)

ඉහත විස්තර කරන්නේ 2020 න් පසු වර්ධනය වූ තත්ත්වයයි. 2020-2022 අතර විදේශ මුදල් 'නිල වෙළඳපොළෙන්' සම්පූර්ණයෙන්ම පාහේ අතුරුදහන් වූණත් සමාන්තර වෙළඳපොලේ තියෙනවා. ආනයනය තහනම් කර තිබූ පොහොර, පළිබෝධනාශක ඇතුළු බොහෝ ද්‍රව්‍ය සැපයීමට මෙමගින් හැකි වුණා. දේශීය හිඟයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස උතුරු/නැගෙනහිර වෙලඳපොලවල් ඉන්දියාවෙන් හොර රහසේ ගෙන එන ඉන්ධන සඳහා පවා සංවර්ධනය වුණා.[3].

මහ බැංකුව විසින් පුද්ගලික අංශයට විදේශ විනිමය සලාකනය කරන ලදී (රජයේ අවශ්‍යතා විශාල බැවින් සහ ප්‍රමුඛත්වය ලබා දී ඇත) එබැවින් සෑම විටම පැවති සමාන්තර මුදල් වෙලඳපොලවල් නිල අනුපාතයට වඩා සැලකිය යුතු ලෙස අඩු මිලකට රුපියල වෙළඳාම් කිරීමත් සමඟ විශාල වශයෙන් පුළුල් වුණා.

අවිධිමත් වෙළඳපොළට විදේශ මුදල් සැපයීම මූලාශ්‍ර පහකින් පැමිණේ.

1. අපනයනය හොර රහසේ ගෙනයාම.

2. අපනයන ඉන්වොයිස් කිරීම යටතේ.

3. ආනයන ඉන්වොයිස් කිරීම.

4. විදේශීය සංචාරකයින්

5. ප්‍රේෂණ හැරවීම.

ආනයනික භාණ්ඩවල තීරුබදු සමාන්තර වෙළෙඳපොළ විදේශ විනිමය වාරිකයට වඩා ප්‍රමාණවත් තරම් අඩු වූ විට පමණක් ආනයන සඳහා වැඩි ඉන්වොයිස් කිරීමේ දිරිගැන්වීමක් පවතී. ශ්‍රී ලංකාව ඉහළ තීරුබදු ඇති බැවින් ප්‍රධාන දිරිගැන්වීම වන්නේ ආහාර වැනි අඩු ඉන්වොයිස් ආනයනය සඳහා ය. ඉන්වොයිස් වටිනාකම අඩුවෙන් දක්වා ඇතත්, සැපයුම්කරු වෙත තවමත් ගෙවීම කළ යුතුය; මෙය සාමාන්‍යයෙන් සිදු කරනු ලබන්නේ ප්‍රේෂණ වැනි අවිධිමත් ගලා ඒම භාවිතා කරමිනි.සමාන්තර වෙළෙඳපොළ තුළ විදේශ මුදල් සඳහා ඉල්ලුම පැන නගින්නේ:

1. නීත්‍යානුකූල සහ නීතිවිරෝධී ආනයන-තහනම් හෝ ඉහළ බදු අය කෙරේ

2. කළඹ විවිධාංගීකරණය (Portfolio diversification)/capital flight

3. පදිංචිකරුගේ විදේශ ගමන්.

සමාන්තර වෙලඳපොල සමාන්තර ආනයන සහ ප්‍රාග්ධන ගුවන් ගමන් සඳහා මුදල් සැපයීම සඳහා විදේශ මුදල් සපයයි. සමාන්තර වෙළෙඳපොළ මූල්‍ය ආනයනය කරන විට නිල වෙළෙඳපොළෙන් හරවා යැවෙන විදේශ විනිමය වෙනත් ආකාරයකින් ලබා ගත නොහැකි භාණ්ඩ හෝ සේවා සැපයීම සඳහා යොදා ගනී. ආපසු හරවන ලද විදේශ විනිමය අවිධිමත් ආනයන සමඟ ගැලපෙනවා, ඒකේ අදහස් වන්නේ විදේශ විනිමය වෙළෙඳපොළේ අසමතුලිතතාවයක් නොමැති බවයි. සමාන්තර වෙළඳපොල විදේශයන්හි ඉතුරුම් (හෝ ප්‍රාග්ධන පියාසර කිරීම) සඳහා මූල්‍යකරණය කරන විට, එය අවිධිමත් ආනයන සඳහා මූල්‍යමය වශයෙන් ලබා ගත හැකි විදේශ විනිමය ලබා ගැනීමේ හැකියාව අඩු කරනවා, එය අවිධිමත් විදේශ විනිමය වෙළඳපොලේ රුපියල දුර්වල වීමෙන් පිළිබිඹු වන අතර එමඟින් අවිධිමත් ආනයන මිල අධික වේ. මෙය අවිධිමත් ආනයනවල හැකිලීමකට තුඩු දෙනවා. ප්‍රාග්ධනය පිටතට ඇදී යාම විදේශයන්හි ආයෝජනය කරන ලද දේශීය ඉතුරුම් වලින් සමන්විත වේ.

දේශසීමා සහ අයවැය

සංචාරක කර්මාන්තය දියුණු කරන්නත්, රට හැර ගිය අය ආපසු ගෙන්වන්නත් පුළුවන් විදිහේ වීසා ක්‍රමයට වෙනසක් කරමු. 

-ඩැනියෙල් අල්පොන්සු විසිනි

2024 වෙද්දි ලංකාවට සංචාරකයන් මිලියන 3 විතර එයි කියලා තක්සේරු කරලා තියෙනවා. අන්න ඒ නිසා ඩිජිටල් ක්‍රමයට නිකුත් කරන්න බලාපොරොත්තු වෙන වීසා ප්‍රමාණය මිලියනයකට වඩා වැඩි වෙන්න පුලුවන්. දැනට තියෙන වීසා ක්‍රමයේ දුර්වලතා නිසා ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය (Estimated Time of Arrival: ETAs) වැඩියි. මේ හින්දා සංචාරකයන්ට මුහුදු වෙරලක නිවාඩුව ගතකරනවා වෙනුවට කවුන්ටරයක් ඉස්සරහට වෙලා නීරස ලියකියවිලි තොගයක් එක්ක සෑහෙන වෙලාවක් බලාගෙන ඉන්න සිද්ධ වෙනවා. ලංකාව වගේ ආගන්තුක සත්කාරයට මුල්තැන දෙන රටකට ඒ වගේ සිදුවීම් නම් ඒ තරම් ගැලපෙන්නේ නෑ.

සංචාරකයෙක් ලංකාවට එන්න කලින් එයාලට සිද්ධ වෙනවා එයාලගේ ගමන් විස්තරයි එයාගේ මූල්‍ය විස්තරයි සේරම ඉදිරිපත් කරන්න. ඒ වගේම සෑහෙන වෙලාවක්, මහන්සියක් දරලා තමන්ගේ දත්ත පුරවන්නත් එයාලට සිද්ධ වෙනවා. ඒවායේ අහලා තියෙන සමහර ප්‍රශ්න අහන්න හේතුව මොකක්ද තේරෙන්නෙත් නෑ. ප්‍රශ්නේ තේරෙන්නෙත් නෑ.  උදාහරණයක් ගත්තොත්, සංචාරකයන්ගෙන් අහලා තියෙනවා “ ශ්‍රී ලංකාවේ ඔබේ ලිපිනය කුමක්ද?” කියලා. ඒත් පැහැදිලි නෑ මේ අහන්නේ සංචාරකයා දැනට ඉන්න තැන ලිපිනයද, පරණ ලිපිනයක්ද? එහෙමත් නැත්නම් නවාතැන් අරන් ඉන්න හෝටලේ ලිපිනයද කියලා. සමහරවිට මේ වෙද්දි හෝටල් කාමරයක් වෙන් කරලා නැති වෙන්නත් පුළුවන්. ලංකාවට එන්න කලින් පෝරම පුරවන්න දරන මේ මහන්සිය මාලදිවයිනට යන සංචාරකයන්ට ඇත්තේ නෑ. ඒ නිසා ලංකාවේ වීසා ක්‍රමයත් එක්ක කලකිරෙන සංචාරකයෝ හිතනවා මීට වඩා ලේසිනේ මාලදිවයිනට යන එක කියලා. 

තත්ත්වය තවත් නරක අතට හැරෙන්නේ, තොරතුරු ඇතුලත් කරමින් ඉන්නා අතරතුරේදී වෙබ් අඩවිය බිඳවැටීමට ඉඩ තියෙන නිසයි. ඒ වෙලාවට ආයෙමත් අලුතින් තොරතුරු ඇතුලත් කරන්න පටන් ගන්න වෙනවා. තවත් සමහර වෙලාවට, ඔබ ඔබේ වීසා හෝ වෙනත් දේවල් සඳහා මුදල් ගෙවීමට උත්සාහ කරද්දි, ඒ ගෙවීම ප්‍රතික්ෂේප වෙනවා. ඒකට හේතුවවත් මොකක්ද කියලා ඔබට අදහසක් එන්නේ නෑ. මේ ක්‍රියාවලිය පහසුවෙන් කරන්න පුලුවන් දෙයකට වඩා තරමක අභියෝගයක් විදිහට දැනෙන්න පුළුවන්. ඉතිං ඒ තමයි ශ්‍රී ලංකාවේ සංචාරයකට සූදානම් වීමේ අත්දැකීම.

හැම අවුරුද්දකම මේ සංචාරවලට ඩොලර් මිලියන ගණනක් වැය වෙනවා. අපේ රටට එන්න හිතාගෙන හිටපු සංචාරකයින් දස දහස් ගණනක් අපිට අහිමි වෙනවා. රටකට ආවට පස්සේ ගන්න පුළුවන් වීසා පහසුකම නිසා  මාලදිවයිනට සහ සිංගප්පූරුවට අතිරේක සංචාරක ආදායමෙන් ඩොලර් මිලියන 24 සිට 145 දක්වා උපයා ගන්න පුළුවන් වෙලා තියෙනවා. 

මේ විදිහට සංඛ්‍යා දත්ත ඉදිරිපත් කරලා සංචාරක කර්මාන්තයේ තියෙන ලියකියවිලි සම්බන්ධ ගැටළු නිසා කොච්චර වාසිද පාඩුද කියලා ඔප්පු කිරීමකට වඩා සිද්ධ වෙන්න ඕන වෙන දෙයක්. ඒ තමයි මේ දත්ත දිහා බලලා අපි තේරුම් ගන්න ඕන බැලූ බැල්මටම පේන ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය සහ පැමිණීමෙන් පසුව ලැබෙන වීසා ප්‍රශස්ත කිරීම කොයිතරම් අපිට වැඳගත් වෙන්න පුළුවන් ද කියන එක. 

*වැඩිදුර විස්තර සඳහා යොමුවන්න.

පැමිණීමෙන් පසුව ලැබෙන වීසා (On Arrival Visa)

මේ වෙද්දි ශ්‍රී ලංකාව, සිංගප්පූරුව, මාලදිවයින සහ සීෂෙල්ස් කියන රටවල පුරවැසියන්ට මෙරටට පැමිණීමෙන් පසුව ලබා ගන්න පුළුවන් වීසා සඳහා අවස්ථාව ලබා දීලා තියෙනවා. ඒ වුණත් ලංකාවට ආවට පස්සේ ලබා ගන්න පුළුවන් වීසා සඳහා ප්‍රමාණවත් අවස්ථාවක් ලබා නොදීම නිසා අපිට ඩොලර් මිලියන ගණනින් පාඩු සිද්ධ වෙනවා. අන්න ඒ කතාව සලකලා බලලා අපේ ප්‍රධාන සංචාරක වෙලඳපොලවල් විදිහට සැලකෙන යුරෝපා සංගමය, චීනය, රුසියාව සහ එක්සත් රාජධානිය කියන රටවල්වලට ලංකාවට ආවට පස්සේ ලබා ගන්න පුළුවන් වීසා ලබා දෙන්නේ නැත්තේ ඇයි කියලා පැහැදිලි කරන්න ප්‍රමාණවත් හේතු දැක්වීමක් කරන්න ඕන. ඒ වගේම වෙනත් රටවල්වල සංචාරය කරද්දි ඉතා දැඩි පරීක්ෂා කිරීම්වලට ලක් වූ අය ගැනත් සලකා බලන්න ඕන. සාමාන්‍යයෙන් ඇමරිකාවට එක පාරකට වඩා වැඩි වාර ගණනක් යන්න පුළුවන් විදිහේ වීසා තියෙන සංචාරකයින්ට වීසා රහිතව රටවල් 51කට පමණ සංචාරය කරන්න පුළුවන්.

පැමිණීමෙන් පසුව ලබා ගත හැකි වීසා පහසුකම ලබා දීම අනවශ්‍යයි කියලා කියන අය මේවාට උත්තර දෙන්න ඕන. ලංකාවට ආවට පස්සේ වීසා ගන්න පුළුවන්කමක් නෑ කියලා අපි දන්නවා වුණත්, ඔබට හදිසි අවස්ථාවකදී අවශ්‍ය නම්, බණ්ඩාරනායක ජාත්‍යන්තර ගුවන්තොටුපළට (BIA) ආවට පස්සේ වීසා ලබා ගැනීමේ හැකියාව තියෙනවා. ඒ වගේම ගුවන් සමාගම් අදාල ගමනාන්තයට ළඟා වෙන්න පැය 24 කට කලින් රජයට මගීන් ගැන දත්ත වාර්තා බෙදාහරිනවා. API ඒකාබද්ධ කිරීම් දැනටමත් කරලා තියෙන නිසා අපේ දේශසීමා නියෝජිතායතනවලට පුළුවන් තත්පර ගාණක් ඇතුලත අසාදු ලේඛනගත (blacklist) වුණ අයව පරීක්ෂා කරලා හඳුනා ගන්න. හැබැයි ඉන්ටර්පෝල් දත්ත සමුදායකින් (database) තොරතුරු ලබා ගන්නවා නම් ඒකට යන්නේ තත්පරයකටත් වඩා අඩු කාලයක්.

මීට අමතරව, ආගමන විගමන දෙපාර්තමේන්තුවේ වාර්ෂික වාර්තාවේ කියලා තියෙනවා ප්‍රතික්ෂේප කිරීම් සහ පිටුවහල් කිරීම් සියල්ලම වගේ සිද්ධ වෙලා තියෙන්නේ සීමිත රටවල් ගාණකට විතරයි. ඒකෙනුත් ඉන්දියාව ප්‍රධානයි. 2022දී එක ජර්මානු ජාතිකයෙක් සහ ඕස්ට්‍රේලියානු ජාතිකයෙක් ඇරුණාම එංගලන්තය, යුරෝපා සංගමය, ආසියාන් (ASEAN) හෝ ඕස්ට්‍රේලියාව කියන රටවල කිසිම සංචාරකයෙක්ව ප්‍රතික්ෂේප කරලාවත්, පිටුවහල් කරලාවත් නෑ. සරලවම ගත්තොත්, අවදානම සලකලා බලලා රටට ඉතාමත් ගුණාත්මක මට්ටමේ පිවිසීමේ හැකියාවක් ක්‍රියාත්මක කරන්න පුලුවන්කම තියෙනවා වගේම ඒක මේ අවස්ථාවේදී වැඳගත් පියවරක් විදිහට සලකන්න පුලුවන්.

අපි හුඟක් දෙනෙක් මේ තත්ත්වය පෞද්ගලිකව අත්විඳලා තියෙනවා. අපි වැඩියෙන් සිංගප්පූරුවේ සංචාරය කරන්නේ ඇයි? ඒ ශ්‍රී ලාංකිකයන්ට සිංගප්පූරුවට ගියාට පස්සේ වීසා ගන්න තියෙන පහසුකම නිසා. ඇත්තටම, අපිට සිංගප්පූරුවට ඇතුළු වීමට සාමාන්‍යයෙන් ගත වෙන්නේ මිනිත්තු 10 ක් විතරයි. රටවල් 50කට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක විදේශ ගමන් බලපත්‍ර හිමියන්ට මේ අත්දැකීම වඩාත් පහසුවෙන් ලබා ගන්න පුලුවන්. ස්වයංක්‍රීය සංක්‍රමණ දොරටු භාවිතා කරලා, ඔවුන්ට විනාඩි දෙකකට අඩු කාලයකදී දේශසීමා පාලනයෙන් බැහැර වෙන්න පුලුවන්.

ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය වඩා හොඳ මට්ටමක තබා ගැනීම 

සමහර සංචාරකයින් තවමත්, පැමිණීමට පෙර ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය තහවුරු කර ගන්න කැමතියි. ඒ නිසා බාධාවකින් තොරව ප්‍රවේශ වීමට ඇති හැකියාව සහතික කරන්න අපි අපේ උපරිම දායකත්වය දෙන්න ඕන. මොකද දැනට එහෙම දෙයක් ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ නෑ. ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය මත විස්තර ඉල්ලලා තියෙන ක්ෂේත්‍ර 27 න් ගුවන් සමාගම් ආගමන බලධාරීන් සමඟ බෙදා ගන්නේ මගී වාර්තා විස්තරවල ඇති ක්ෂේත්‍ර 20 ක් විතරයි. ඉතිරි සියලුම දත්ත අතිරික්ත විදිහට තමා සලකන්න වෙන්නේ. මේ නිසා ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය පිළිබඳ ප්‍රශ්න ක්ෂේත්‍ර හතකට වගේ කරලා වැඩියෙන්ම අවශ්‍ය වෙන අවදානම ඇස්තමේන්තුගත කරන්න අවශ්‍යම වෙන දත්ත පමණක් රැස් කරන්න ඕන. ඉහළ අවදානම් සහිත රටවල්වල ඉන්න අය අමතර ප්‍රශ්නවලට පිලිතුරු දීම සුදුසුයි.

ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලයට අදාල ගාස්තු ඉවත් කිරීම 

සංචාරකයෙක්  ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ කාලය වෙනුවෙන් ක්‍රෙඩිට් කාඩ් හරහා ඩොලර් 20ක් ගෙවන්න ඕන. ඒක සංචාරයට පෙළඹෙන සංචාරකයින් ව අධෛර්‍යයමත් කරනවා. කොහොම වුණත් ඒකත් ගමනේ තවත් පියවරක්. සමහරවෙලාවට ක්‍රෙඩිට් කාඩ් ගෙවීම්  අසාර්ථක වෙනවා. මේ සම්බන්ධයෙන් ජර්මනියේ තානාපති කාර්යාලය නිවේදනයක් නිකුත් කරලා තියෙනවා.

“ශ්‍රී ලංකාවට ඇතුල් වීමේදී ලැබෙන පැමිණීමෙන් පසු ලැබෙන වීසා බලපත්‍රය : කොළඹ ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළේදී වීසා අයදුම්පත සහ ගෙවීම් ඉදිරිපත් කරන්න. මෙම සේවාව සඳහා ඇමරිකානු ඩොලර් 60 ක ගාස්තුවක් අය කෙරේ. වීසා බලපත්‍රයක් ලබා ගැනීමේ මෙම විකල්පය ලබා ගත හැක්කේ www.eta.gov.lk ETA පද්ධතිය හරහා වීසා බලපත්‍රයක් ලබා ගැනීමට උත්සාහ කර ඇති නමුත් ණයපත් හරහා (ක්‍රෙඩිට් කාඩ්) ගාස්තු ගෙවීමට නොහැකි වීම නිසා අසාර්ථක වූ ජර්මානු විදේශ ගමන් බලපත්‍ර හිමියන්ට පමණක් බව කරුණාවෙන් සලකන්න."

මේ සම්බන්ධයෙන් පැන නඟින එකම ගැටලුව වන්නේ ක්‍රෙඩ්ට් කාඩ්පත් නිසා ඇතිවන බාධාවන් පමණක් නොවේ. බොහෝ චීන පුරවැසියන් තවදුරටත් කාඩ්පත් භාවිත නොකරන අතර ඒ වෙනුවට Alipay භාවිතා කරයි.

සිංගප්පූරුව වැනි රටවල් බුද්ධිමත් තීරණයක් ලෙස ක්‍රෙඩිට් කාඩ්පත්වලින් ඇතිවන බාධා අවම කිරීමටත් වැඩි සංචාරකයින් ප්‍රමාණයක් ගෙන්වා ගැනීම දිරිගැන්වීමටත් යම් වියදමක් දැරිය යුතු බව අවබෝධ කර ගෙන ඇති නිසා ඔවුන් සංචාරකයින්ගෙන් ගාස්තුවක් අය නොකරයි.

1 *සාර්ක් රටවල් සඳහා ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ ගාස්තුව ඩොලර් 20 ක් සහ අනෙකුත් ජාතිකයන් සඳහා එය ඩොලර් 50 ක් බව සලකන්න. සාමාන්‍ය අගය ඩොලර් 40 පමණ වේ. වැඩිදුර තොරතුරු සඳහා පිවිසෙන්න. 

ඉදිරිපත් වෙලා තියෙන දළ ඇස්තමේන්තු එක්ක බලද්දි, ඇස්තමේන්තුගත පැමිණීමේ ගාස්තුව (ETA) නිසා සංචාරකයින්ගෙන් 3% වත් ගමන් ප්‍රමාද වෙනවා නම්, ETA ගාස්තුව ඉවත් කලොත් ශ්‍රී ලංකාව අනිවාර්‍යයෙන් ම ප්‍රතිලාභයක් ලබන්න පුලුවන්. මේ විදිහට සංචාරක කර්මාන්තයෙන් අහිමි වෙන ආදායම පියවගන්න භාණ්ඩාගාරය කරන්නේ වැට් බදු ආදායම ඉහළ දැමීමෙන් සහ සෘජුවම සහ වක්‍රව සංචාරක අංශයේ සමාගම් සහ සේවකයින්ට ඉහළ ආදායම් පැනවීමෙන්.

තමන්ගේම රටට ආපසු පැමිණීමෙන් ලබා දෙන දායකත්වය (Brain Gain)

නිදහසින් පස්සේ ශ්‍රී ලංකාවට පුහුණු ශ්‍රමිකයන් ලක්ෂ ගණනින් අහිමි වෙලා, එයාලා මේ රට අතෑරලා යන තැනට කටයුතු සිදු වෙලා අවසන්. බොහෝමයක් මධ්‍යම පන්තික පවුල්වල අඩුම තරමේ එක් වෛද්‍යවරයෙක්, ගණකාධිකාරීවරයෙක් නැත්නම් ඉංජිනේරුවෙක් මේ වෙද්දි විදෙස්ගත වෙලා ඉන්නේ.  ශ්‍රී ලංකා ආයෝජන මණ්ඩලයේ ඇස්තමේන්තුවලට අනුව 2005 සහ 2015 අතර කාලයේදී, විද්‍යාව, තාක්ෂණය, ඉංජිනේරු විද්‍යාව සහ ගණිතය යන විෂයයන්වල උපාධිධාරීන්ගෙන් 20% ක් විතර රට හැර ගිහින් තියෙනවා. COVID සහ ආර්ථික අර්බුදය නිසා, පසුගිය වසර කිහිපය තුළ රටින් පිටවීම විශේෂයෙන් ම වැඩි වෙලා තියෙනවා. හැබැයි ඒක අලුත් දෙයක් නෙවේ. අවුරුදු ගාණක් තිස්සේ මේ කියන බුද්ධිගලනය නැත්නම් උගතුන් රට හැර යාම අපට දකින්න ලැබෙනවා. 2 මේ වාර්තාව 1970 ගණන්වල ඉඳලා බුද්ධිගලනය ගැන හොඳ ඉදිරිපත් කිරීමක් කරනවා.

රට හැර ගිය උගතුන් ආපසු ගෙන්වා ගන්න අපි කටයුතු කිරීම වැඳගත්. එතනදි තියෙන ලොකුම අභියෝගය වෙන්නේ ශ්‍රී ලාංකිකයින්ට රැඳී ඉන්න හිතෙන රටක් ගොඩනැගීමයි. ඒත් ඒ කතාව මේ ලිපියේ විෂය පථයෙන් ඔබ්බට ගිය එකක්. ඒ නිසා අපි සාකච්ඡා කරන්නේ දක්ෂ කුසලතා ඇති පුද්ගලයින්ව ආපසු මේ රටට එන්න සහ ආර්ථිකයට දායක කරගන්න කල යුත්තේ මොකක්ද කියන එක විතරයි.

මේ සටහන කියවන සමහර පාඨකයන්ට පුදුමයක් දැනෙන්නට පුළුවන් මොකද ශ්‍රී ලංකාවට ඇවිත් පදිංචි වෙන්න හෝ වැඩ කරන්න පෙළඹෙන්න දක්ෂ ශ්‍රී ලාංකිකයන් නොවන පිරිස් ඉන්නෙත් අතළොස්සයි. ඒත් අපි මේ ජිවත් වෙන්නේ  සංචාරය කරන, එකිනෙකාට සම්බන්ධ වුණ කාලයක. මේ වගේ ආදරණීය හදවත් තවමත් ජීවත් වෙනවා. 

ඔවුන් පිළිගැනීමට සහ දිරිගැන්වීමට අපි හැකි සෑම දෙයක්ම කරන්න ඕන. හැමදේටම වඩා, ඒ එන පිරිසට නීත්‍යානුකූලව ලංකාවේ වැඩ කරන්න තියෙන බාධක ඉවත් කරන්න ඕන. රටක් දියුණු කරන්න නම් ඵලදායිතාව වර්ධනය කරගැනීමෙන් ඕන. අන්න ඒ නිසයි කුසලතා පූර්ණ සංක්‍රමණයට තියෙන බාධක කිසිම තේරුමක් ඇති දෙයක් වෙන්නේ නැත්තේ. විශේෂයෙන් මානව ප්‍රාග්ධන සොරකම් නැත්නම් ලකුණු මත පදනම් වූ සංක්‍රමණය හරහා බුද්ධිමත් තීරණ ගන්න දියුණු රටවල් කරන දෙයට විරුද්ධ පියවරක් තමයි මේක. විදේශීය කුසලතා ශ්‍රී ලංකාවේ ඵලදායිතාව, වර්ධනය සහ එමගින් සමෘද්ධිය ඉහළ නංවන ප්‍රධාන මාර්ග තුනක් තියෙනවා.

විදෙස් කුසලතා: 

1. මානව ප්‍රාග්ධනය එකතු කරයි: සාමාන්‍ය ශ්‍රී ලාංකික සේවකයෙකුට වඩා ඉහළ ඵලදායිතාවයක් ඇති කෙනෙක් ශ්‍රී ලංකාවට සංක්‍රමණය වුණාම, ඔවුන් ශ්‍රී ලංකාවේ සාමාන්‍ය ඵලදායිතාව සෘජුවම ඉහළ නංවන්න දායක වෙනවා. අපිට දැනටමත් තොරතුරු තාක්‍ෂණය වගේ ප්‍රධාන අංශවල විශාල කුසලතා හිඟයක් තියෙනවා.

2. පවතින මානව ප්‍රාග්ධනය වැඩි දියුණු කරයි: විදේශීය කුසලතා, අදහස්, දැනුම යනාදිය ක්‍රමානුකූලව හෝ නොදැනුවත්ව උකහා ගැනීම මගින්, ඔවුන්ගේ කුසලතා අන් අයට උගන්වයි.

3. පවතින මානව ප්‍රාග්ධන ඵලදායිතාව වැඩි කරයි: දක්ෂ කුසලතා අන් අයට වඩා ඵලදායී වීමට ඉඩ සලසනවා. උදාහරණයක් විදිහට, ළමා ස්නායු ශල්‍ය වෛද්‍යවරයකුගේ සේවය ලබා ගන්න පුලුවන්කම තියෙනවා කියන්නේ විශේෂඥයාගේ සිට සාමාන්‍ය කෙනෙක් දක්වා දැනුම බෙදා ගන්නා නිසා සියලුම ළමා රෝග විශේෂඥයින් වඩාත් ඵලදායී වෙනවා. විකල්පයක් විදිහට, ජපන් කණ්ඩායමේ සාමාජිකයෙකු සිටීම, ජපන් සේවාදායකයින් සමඟ වැඩ කිරීමේදී මුළු කණ්ඩායමම වඩාත් ඵලදායී කරයි.

සාමාන්‍ය සේවක ඵලදායිතාව නිරූපණය කරන්නට සුදුසු මිනුමක් විදිහට ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය හඳුන්වන්න පුලුවන්. ඒ නිසා ධනවත් රටක කෙනෙක් දුප්පත් රටකට ගියොත් දුප්පත් රටේ සාමාන්‍ය ඵලදායිතාව දියුණු වෙනවා. අපි මේක කරන්නේ කොහොමද? ජාත්‍යන්තර සංවර්ධනය සඳහා වූ හාවඩ් මධ්‍යස්ථානයෙන් මම උපුටා දක්වන අදහස් කීපයක් තියෙනවා. 

සමහර උගතුන් රටින් පිටවීම වෙනුවෙන් ශ්‍රී ලංකාවට උගතුන් මෙරටට ගෙන්වා ගැනීමට ඇති වේගවත්ම ක්‍රමය නම්:

ශ්‍රී ලංකාවට වඩා 4 ගුණයක් පොහොසත් රටවල සිටින අය සඳහා වසර දෙකක කාලයක් සඳහා පැමිණීමෙන් පසුව ලබා ගත හැකි වීසා ලබා දීම.

1. ශ්‍රී ලංකාව මෙන් අවම වශයෙන් හතර ගුණයක ඒක පුද්ගල ආදායමක් ඇති රටවල පුරවැසියන් හෝ ස්ථිර පදිංචිකරුවන් සඳහා දෙවසරක යාවත් කාලීන කල හැකි වීසා බලපත්‍රයක් ලබා දීම.3

2. අවම වශයෙන් ශ්‍රී ලාංකික ආත්තම්මලා සහ සීයලා දෙදෙනෙකු සිටින ඕනෑම අයෙකු පුරවැසිභාවය සඳහා සුදුසුකම් ලබන පරිදි පුරවැසි පනත සංශෝධනය කිරීම.4 

3. ස්ථිර පදිංචිය සහ පුරවැසිභාවය සඳහා මාර්ගයක් ද ඇතුළුව ශ්‍රී ලාංකික පුරවැසියන්ගේ සියලුම විදේශීය ස්වාමි පුරුෂයාගේ / බිරිඳගේ රැකියා විධිමත් කිරීම5. 

මෙම පියවරයන්ගෙන් පළමුවැන්න ක්‍රියාත්මක කරන්න ඇමතිවරයාගේ අනුමැතිය විතරයි ඕන වෙන්නේ. 6ශ්‍රී ලංකාවේ ආගමන විගමනන පනතේ විධිවිධාන ක්‍රියාත්මක කරන්න අමාත්‍යවරයාට පුළුල් වපසරියක බලය තියෙනවා. ඇමතිවරයාට පුළුවන් වසර පහක් දක්වා වීසා බලපත්‍රවලට ඇතුළත් වීමේ රෙගුලාසි සකසන්න වගේම ප්‍රාථමික නීති සම්පාදනයක් නොකරම කලින් කියපු කරුණ ක්‍රියාත්මක කරන්න ඇමතිවරයාට පුළුවන්.

අපට නැති දේවල් තියෙන්නේ ටිකයි, තියෙන තරමක් තියෙන්නේ ලබා ගන්න ඕන දේවල්. මේ කියපු කාරණා අපිට වසරක කාලයක්, රටවල් කීපයක් වෙනුවෙන් ක්‍රියාත්මක කරලා ඒවායේ වෙනස්කමක් කරන්න අවශ්‍ය නම් කරන්න පුළුවන්. ශ්‍රී ලංකාව ක්‍රියාත්මක කරපු ප්‍රතිපත්ති කාලයත් එක්ක වෙනස් වෙලා තියෙනවා. ඒත් මේ අව්‍යාජ අත්හදා බැලීම් අපි වෙනත් මෝඩ උපහාසාත්මක අවස්ථා එක්ක පටලවා ගන්න හොඳ නෑ. අපි මේ අයවැයෙන් යෝජනා කරන්න ඕන, අපට තියෙන් ගැටළු නැති කරන නිර්භීත පියවර. ඒවායින් අපිට පුලුවන් ස්ථාවරත්වයට, යථා තත්ත්වයට පත්වීමේ ක්‍රියාවලිය ආරම්භ කරන්න.

මේ ලිපිය ආගමන විගමන පනතට සම්බන්ධ දේවල් ගැන පමණක් නිසා මම වැඩිය විස්තර කරන්න යන්නේ නැහැ. ඒත් රටට ඇතුළු වීමට හෝ පිටවීමට ස්ථාවර ගාස්තුවක් තිබීම කෙටි ගුවන් ගමන්වලදි මිනිසුන් අධෛර්යමත් කරනවා වෙන්න පුලුවන් කියන එක කියන්න ඕන. ඒ වෙනුවට ගුවන් තොටුපළ අධිකාරිය, ගාස්තු නියම කිරීමේදී ශ්‍රී ලංකාව සහ ගමන ආරම්භ වන ස්ථානය හෝ ගමනාන්තය පවතින්නේ ගුවන් තොටුපළට කොපමණ දුරින් ද යන්න මත ගාස්තු නියම කළ යුතුයි2‍.

ඩයස්පෝරාවෙන් මෙරටට එවන මුදල්වලින් වන්දි ගෙවන්න වෙන්නේ නෑ: පිටරට ඉන්න ශ්‍රී ලාංකික ඩයස්පෝරාව සැලකුවාම අපිට ඕස්ට්‍රේලියාවට වඩා මාලදිවයිනෙන් මුදල් ප්‍රේෂණය කරනවා 3.

අපේ රටට එන්න පුලුවන් කාටද කියලා තීරණය කරන්න ලකුණු මත පදනම් වූ ක්‍රමයක් භාවිතා කිරීම තරමක් උපක්‍රමශීලී දෙයක්. ඒත් ඒ ක්‍රමය ක්‍රියාත්මක කරද්දි වෙන්නෙ පුලුවන් දූෂණ, වංචා, නොමඟ යැවීම් සලකලා බැලුවාම වඩාත් ම සුදුසු වෙන්නේ කලින් කරපු යෝජනාව අනුව  අපේ රටේ සාමාන්‍ය ආදායම වගේ හතර ගුණයක ආදායම තියෙන රටවල් සැලකීම වගේ ඉතා ඉහළ සීමාවක් පවත්වා ගැනීම තමයි 4.

ලකුණු මත පදනම් වූ නිර්ණායකයට වඩා ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය පදනම් කරගත් නිර්ණායකයක් තියෙන්නේ ඇයි කියා අහන අයට, මගේ පිළිතුර හරිම සරලයි. ලකුණු මත පදනම් වූ පද්ධතියක් අනිවාර්‍යයෙන් ම ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ කෙනෙක්ගේ අභිමතය / කැමැත්ත එක්ක.

මෙම කරුණ සහ ඊළඟ කරුණ පිළිබඳ වැඩිදුර විස්තර සඳහා, ශ්‍රී ලංකාවේ ආගමන රාමුව පිළිබඳ මෙම අධ්‍යයනයේ 14 පිටුව බලන්න 5.

මේ කාරණය සම්බන්ධයෙන් පාර්ලිමේන්තුවේ එකඟතාවකට පැමිණීම පහසු වෙන්න ඕන. සජිත් ප්‍රේමදාසගේ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශය මඟින් ශ්‍රී ලාංකිකයන්ගේ විදේශික සහකරු හෝ සහකාරියට වසර තුනක පදිංචියෙන් පසු ද්විත්ව පුරවැසිභාවය ලබා දෙන බවට පොරොන්දු වෙලා තියෙනවා. 39 පිටුව බලන්න 6.

කෙනෙක් කඩිනමින් බලාපොරොත්තු වෙන දෙයක් තමයි ඩිජිටල් අත්සන. ඇත්ත වශයෙන්ම, ජනාධිපතිවරයා විසින් 2023 දෙසැම්බර් 31 දින සිට ඩිජිටල් අත්සනක් හරහා පමණක් ලේඛනවලට අත්සන් කරන බව ප්‍රකාශ කරන්න ඕන.

2024 සමජීවීකතා අයවැය පසුවදන !

ඔන්න ඉතින් අපි කවුරුත් 2024 අයවැය ගැන බලාගෙන හිටියා. ලබන අවුරුද්දේ අපිට පඩි වැඩි වෙයිද? වෙනත් සහනයක් ලැබෙයි ද? බදුවලට මොකද වෙන්නේ? මේ ණය බරින් ගැලවෙන්න පුලුවන් වෙයිද? වගේ කාරණා හුගකට විසඳුම් ලැබෙයි කියලා. 2024 අයවැය පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කරමින් මුදල් අමාත්‍යවරයා කිව්වා මේක සමජීවිකා අයවැයක් කියලා. බෞද්ධ දර්ශනයේ කියලා තියෙන ඔය කියන සමජීවිකාකියන්නේ අය වැය සමබර වෙන එකට. සරලව කිව්වොත් කාටවත් අත නොපා අපිට පුළුවන් විදිහට වියදම් කරන එක. අයවැය යෝජනාවලියේ අධ්‍යාපනය, කෘෂිකර්මය, සුභසාධන, ආයෝජන වගේ මාතෘකා ගණනාවක් ගැන කතා වුණා. ඒත් අද අපි කතා කරන්න යන්නේ ඒ අතරින් කාගෙත් අවධානයට ලක් වුණ කාරණා තුනක් ගැන. ඒ තමයි රාජ්‍ය සේවයේ පඩි වැඩි කිරීම, ණය ගැනීමේ සීමාව ට්‍රිලියන 3 ඉඳලා 7 දක්වා වැඩි කිරීම, වගේම රජයේ ආදායම වැඩි කර ගැනීම. 

පඩි වැඩි වෙන්නේ කාටද? කොහොමද?

අයවැය කතාවෙදි කිව්වා රජයේ සේවකයන්ට 2024 අප්‍රේල් මාසේ ඉඳලා රුපියල් 10,000 පඩි වැඩි වීමක් වෙනවා. ජනවාරි - මාර්තු කාලයේ හිඟය ඔක්තෝබර් මාසයේ ඉඳලා වාරික විදිහට ගෙවනවා කියලා. පඩි වැඩි කිරීම කියන කාරණයේ දී බිලියන 133ක් මේ කියන පඩි වැඩි කිරීම් කරන්න විතරක් ඕන වෙනවා. මේ ගාණ හරියටම PAYE බද්දෙන් උපයා ගන්න ආදායමට සමානයි. පඩි වැඩි වෙන එක ගැන අපි අකමැති නෑ. ලංකාව මුහුණ දුන්න උද්ධමනයත් එක්ක මිනිස්සුන්ගේ මිලදී ගැනීමේ හැකියාව නොසෑහෙන්න අඩු වුණා. ඒ නිසා මිනිස්සු රෝල ගහන්නෙත් අමාරුවෙන්. එහෙමයි කියලා අපෙන්ම අරන් අපිටම ගෙවන පඩි වැඩි කිරීමකින් ඇත්තටම සහනයක් ලැබෙනවද කියන එක සැකයි. ඉතින් ඒ වගේ තත්ත්වයකදී රජයට තිබුණා මුළු රාජ්‍ය සේවයටම එකපාර පඩි වැඩිකිරීමකට නොයා රාජ්‍ය සේවය ප්‍රතිව්‍යූහගතකරණයක් කරලා මිලියන 1.3 වෙච්ච රාජ්‍ය සේවය රටට දරන්න පුළුවන් වගේම සේවා බාධාවකින් තොරව පවත්වාගෙන යන්න පුළුවන් ප්‍රමාණයකට අඩු කරලා ඉතුරු වෙන රාජ්‍ය සේවකයින්ට වැඩි පඩියක් ලබා දෙන්න. 

ණය සීමා ඉහල දැම්මේ ඇයි?

ගිය අවුරුද්දේ ලංකාව රටක් විදිහට බංකොලොත් වුණා. ඒ කියන්නේ අපි ගත්ත ණය අපිට ආපහු ගෙවන්න පුලුවන්කමක් නෑ කියලා අපිට ලෝකෙටම කියන්න වුණා. දැන් කියලත් අපිට ගත්ත ණය ඔක්කොම ගෙවන්න පුලුවන්කමක් ඇති වෙලා නෑ. මේ නිසා දැන් කවුරුත් බලනවා ඇති ණය ගෙවන්න බැරිනම් ණය ලැබෙන්නෙත් නැතිනම් තවත් මොකටද ණය සීමාව වැඩිකලේ කියලා. අපි දන්නවා මේ වෙනකොට ශ්‍රී ලංකාවේ රජයේ වියදම ට්‍රිලියන 6.9 ක් වගේ ගානකට ලං වෙලා තියෙනවා. ඒ වගේ තත්ත්වයකදී ණය සීමාව ට්‍රිලියන 3 ඉඳලා ට්‍රිලියන 7 දක්වා වැඩි කිරීම බොහෝ දෙනෙක්ට ප්‍රශ්නයක් වෙලා තියෙනවා. හැබැයි මේකට හේතුව විදිහට දක්වන්නෙ විදේශීය බැඳුම්කර ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ දී අලුතින් බැඳුම්කර නිකුත් කරන්න සිද්ධ වෙන එක. 

රජයේ ආදායම වැඩි කරන්න බදු ගහන්න ඕනද?

ඇත්තටම රජයකට බදුවලින් ආදායමක් උපයන්න පුලුවන්. ඒත් ඒ එකම ක්‍රමය නෙවේ. බදු නොවෙන ක්‍රමවලිනුත් ආදායම් ලබා ගන්න පුලුවන්. හරියට කෙනෙක්ට රස්සාවක් කරලා සල්ලි හොයන්න පුලුවන් සහ තමන්ගේම ව්‍යාපාරයක් කරලා සල්ලි හොයන්න පුලුවන් වගේ. කොහොම වුණත් ඉක්මණටම ආදායම් ලබා ගන්න පුලුවන් ජනප්‍රිය ක්‍රමය තමයි බදු ආදායම.  

2023 ඇස්තමේන්තු කරපු විදිහට උපයන්න බලාපොරොත්තු රජයේ ආදායම ට්‍රිලියන 2.8 හැබැයි 2024 දී ඒ ගාණ ට්‍රිලියන 4.1 කියලා කියනවා. 2023-2024 අවුරුදු දෙක  සංසන්දනය කරල බැලුවොත් පසුගිය අවුරුද්දට වඩා 50% පමණ වැඩිවීමක්.  එකපාරටම කොහොමද අවුරුද්දක් ඇතුළත රජයේ ආදායම ඒ තරම් දුරට වැඩි කර ගන්නේ? සමහරවිට ඒ බදු ආදායමෙන් වෙන්න පුළුවන්. මේ වෙනකොට VAT බද්ද 3% කින් ඉහළ දාලා තියෙනවා. ඒ වගේම බදු ආදායම වැඩි කරගැනීම සම්බන්ධයෙන් කරුණු කාරණා අයවැය සංවාදයට ලක් වුණා. ඒ අනුව මම බැංකු ගිණුම් විවෘත කරනකොට, වාහනයක් ගන්නකොට, ගොඩනැගිල්ලක් හදනකොටම ඒ සම්බන්ධයෙන් බදු අංකයක් තියෙන එක අනිවාර්ය කාරණයක් විදිහට දක්වලා තියෙනවා. මේ වගේ දේවල්වලින් බලාපොරොත්තු වෙන්නේ බදු ආදායම වැඩි කර ගන්න කියලා හිතාගෙන බදුවලට අයිති වෙන බදු ගෙවන්නත් ප්‍රමාණය වැඩි කර ගැනීම. ඇඩ්වොකාටා ආයතනය විදිහට බදු ආදායම වැඩි කරගන්න අපි යෝජනා කරන පලවෙනිම දේ බදු ක්‍රමය සරල කරන එක. හිතෙන හිතෙන වෙලාවට හෙවිල්ලක් බැලිල්ලක් නැති ඔහේ බදු ගහලා මේ වැඩේ කරන්නත් බෑ. ඒකට මිනිස්සුන්ට තමන් ගෙවන බදුවලින් රජය මොනවා කරනවාද? අය කරන ගාණ සාධාරණද? දුප්පත් පෝසත් හැමෝම එකම විදිහට බදු බර දරනවාද කියන ඒවා හොයලා බලන්න ඕන වගේම සාධාරණ ක්‍රමයකට බදු අය කර ගන්න ඕන.  

ඒ බදුත් හැර මේ බදුත් හැර වෙනත් ආදායමක් තියෙනවාද?

කලින් කිව්වා වගේ රජයට ආදායම වැඩි කරගන්න තියෙන එකම මාර්ගය බදු ආදායමක් නෙවෙයි. වඩා වැදගත් වෙන්නේ නිෂ්පාදනය වැඩි කර ගැනීම. ඒකට දුවලා ගිහින් රජය ෆැක්ටරි දාන එක නෙමේ කරන්න ඕනේ, ඒකට නිෂ්පාදනයට ගැලපෙන පරිසරයක් හැදෙන්න ඕනේ. රජය ඕනවට වැඩිය වෙළඳපලට මැදිහත් වෙලා ව්‍යවසායකයින්ගේ නිදහස සීමා කරන කොට අනවශ්‍ය නීතිරීති පනවානකොට, නිෂ්පාදන සාධකවල අයිතිය අහිමි වෙලා තියෙනකොට නැත්නම් ඒවායේ අයිතිය රජයට තියෙනකොට නිෂ්පාදකයන්ට වෙළඳපොළට ඇතුළුවීමට බාධා තියෙනකොට වෙළඳ පොළ බිඳ වැටෙනවා සහ නිෂ්පාදනය පහත වැටෙනවා. ඒකෙන් ආදායම අඩු වෙනවා. අපනයන ප්‍රමාණය අඩු වෙනවා. 

ව්‍යාපාරයක් නිදහසේ කරගෙන යන්න නම් ආයෝජනයට සහ ඉතිරිකිරීම්වලට ගැළපෙන විදිහේ නීතිරීති වගේම ආයතනික පහසුකම් සපයා දීලා තියෙන්නට ඕනේ. හුඟක් ආයතනවලින් කරන්නේ මිනිස්සුන්ව රස්තියාදු කරන එක. ඔහොම වෙද්දි මිනිස්සු කැමති වෙන්නේ නැහැ තමන්ගේම කියලා ව්‍යාපාරයක් කරගෙන යන්න. මොකද ඒක ඒ තරමට අමාරුයි. 2024 අයවැයෙන් කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යවසායවලට රුපියල් බිලියන 30ක සහනදායී ණයක් ලබා දෙන්න යෝජනා කරලා තියෙනවා. ඒකට ආසියානු සංවර්ධන බැංකුවෙනුත් සහය දෙනවා. ණය ලබා දෙනවට අමතරව කුඩා හා මධ්‍ය පරිමාණ ආයතනවල ධාරිතාව වැඩි දියුණු කරන්න වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කරන්නත් බලාපොරොත්තු වෙනවා. 

හරි අපි ඒ කතාව පැත්තකින් තියලා ආයෙමත් අයවැය කතාවට එමු. අපිට ඔය කියන බදු ආදායමෙන් අපි බලාපොරොත්තු වෙන රජයේ ආදායම ළඟාකර ගන්න බැරිවුනොත් මොකද වෙන්නේ? එහෙම වුනොත් අයවැය පරතරය පියවගන්න ආයෙමත් වෙළඳ පොළින් ණය ගන්න වෙනවා ඒ කියන්නේ භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර හා භාණ්ඩාගාර බිල්පත් විදිහට. ඉස්සර නම් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් නිකුත් කරාට පස්සේ පොලී අනුපාතය පහතට ගිය අවස්ථාවලදී ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවට මැදිහත්වන්න පුළුවන්කමක් තිබුණා.  ඒත් මහ බැංකුවේ ස්වෛරීභාවය වැඩි කරලා තියෙන නිසා එහෙම මැදිහත්වීමේ දුෂ්කරතා තියෙනවා. 

දිගින් දිගටම ණය ගත්තහම පොලී අනුපාතය වැඩි කරන්න සිද්ධ වෙනවා. මේ වගේ ප්‍රශ්න නැතිකරන්න නම් නිෂ්පාදනය වැඩි කරගන්න වෙනවා. ලංකාවෙ තියෙන කෘෂිකර්මය, කාර්මික සහ සේවා කියන අංශවල නිෂ්පාදනය වැඩි කරගන්න කටයුතු කරන්න ඕනේ. එහෙම වෙන්න නම් වෙලදපල තරගකාරීත්වයට ඉඩ දෙන්න ඕනේ. තරඟකාරීත්වය නිසා ඒකාධිකාරී ආයතනවලට අසාමාන්‍ය ලාභ ලබන්න තියෙන ඉඩ අඩු වෙලා පාරිභෝගික සහ නිෂ්පාදක සුභ සාධනය ඉහල යනවා. තරඟකාරීත්වයක් නැති නිදහසක් නැති ආර්ථිකවලදි වෙන්නේ පාරිභෝගිකයන් සූරා කෑම වගේම ඉපයුම් සුළු පිරිසක් අතරේ සංසරණය වීම. ඒක ආර්ථික වර්ධනයට හෝ සංවර්ධනයට දායක වෙන්නේ නැහැ.

කොහොම වුණත් මේ පාර අයවැයෙන් කෘෂිකර්මාන්තය සම්බන්ධයෙන් වැදගත් යෝජනා ඉදිරිපත් වෙලා තියෙනවා. ඒ අතර කෘෂි හා ධීවර අංශ දියුණු කිරීමට සහාය වීම සඳහා පලාත් කෘෂි සහ ධීවර නවීකරණ මණ්ඩල පිහිටුවීම, සියලු ගොවිජන සේවා මධ්‍යස්ථාන, කෘෂිකර්ම නවීකරණ කේන්ද්‍රසේථාන විදිහට වැඩි දියුණු කිරීම, ඒ වෙනුවෙන් පෞද්ගලික අංශය, ගොවීන්, කෘෂි විශේෂඥයන්ගෙන් සමන්විත ඒකාබද්ධ වැඩසටහනක් 2023/24 මහ කන්නයේ සිට ක්‍රියාත්මක කිරීමට සූදානමක් තියෙනවා. මේ හැම කාර්යයක්ම වෙනුවෙන් රුපියල් මිලියන 2,500 වෙන් කරන්න යෝජනා කරලා තියෙනවා. ඒකෙන් බලාපොරොත්තු වෙන්නේ වී නිෂ්පාදනය හෙක්ටාරයකට මෙට්‍රික් ටොන් 3.5 ඉඳලා 8 වෙනකම් වැඩි කර ගන්න එක. අපේ නම් අදහස රජය කරන්න්න ඕන නීති රීති වෙනස් කරල ව්‍යාපාර හොදින් යන පරිසරය සකස් කිරීම මිසක් මැද්දට පැනව වැඩේ තවත් අමාරු කරන එක නෙවෙයි.  ඒ වගේම තෙත් කලාපීය මඩ ඉඩම්වල වී වගා ඵලදායීතාව අඩු වුණත් ඒවායේ වෙනත් භෝගයක් වගා කරන්න නීතියෙන් තහනම් නිසා ඒවා මුඩු ඉඩම් විදිහටයි තියෙන්නේ. මේ මුඩු ඉඩම්වල වෙනත් භෝගයක් වගා කරන්න නීතියෙන් තියෙන බාධක අයින් කරන්න කියලා අයවැයෙන් යෝජනා කරලා තියෙනවා. කාලයක් තිස්සේ ඉඩම් අයිතිය සම්බන්ධයෙන් තියෙන ප්‍රශ්න සමනය කරලා ගොවීන්ට ඉඩම්වල අයිතිය ලබා දෙන්න අවශ්‍ය ප්‍රතිපාදන සම්පාදනය කරන්න අයවැයෙන් යෝජනා වෙලා තියෙනවා. මේ කියන යෝජනා ක්‍රියාත්මක වෙනවා නම් කෘෂිකර්මාන්තය පැත්තෙන් ගත්තම ඉතාමත් වැදගත් වගේම ලාභ ඉපයීමේදී සහයක් වෙනවා. හැබැයි අපි දන්නේ නෑ මේ කියනා යෝජනා කලින් අයවැය වලදී වගේම නිකම්ම නිකන් යෝජනා විදිහටම පවතීද නැත්තං ක්‍රියාත්මක වෙයිද කියලා.

මීට අමතරව ආයෝජකයන් ලංකාවට ගෙන්වා ගැනීමට නම් ලංකාවේ තියෙන්නේ ගැලපෙන ආකාරයට සංශෝධනය විය යුතුයි. ඒ වගේම අපි ලෝකය වෙළදපළක් විදිහට දැකලා අපේ කලාපයේ ඉන්න අනිත් තරගකරුවන් එකෙන් අනිත් රටවල් කොහොමද තමන්ගේ රටවල්වල සංචාරක ව්‍යාපාරය දියුණු කරගෙන තියෙන්නේ ඒකෙන් අපිට වඩා වැඩි අදායමක් ලබාගෙන තියෙන්නේ කියන දේවල් හොයල බලල ලංකාවෙ තියෙන ස්වභාවික සම්පත්වලින් ප්‍රයෝජනයක් ගන්න ඕන. 2024 අයවැයෙන් හිඟුරක්ගොඩ ගුවන්තොටුපලක් ඉදි කරන්න රුපියල් බිලියන 2 වෙන් කරලා තියෙනවා. ණය උගුලක හිරවෙලා බංකොලොත් වෙලා ඉඳලා යාන්තම් ගොඩ එන රටක් විදිහට ලංකාවේ මේ වගේ දේකට මේ වෙලාවේ වියදම් කරන එක ගැලපෙනවද සැකයි. මීට කලිනුත් ලංකාව මත්තල ගුවන් තොටුපලක් හැදුවා. හැබැයි ඒකෙනුත් ලංකාව හිතපු තරම් ලාභයකුත් නෑ. ප්‍රයෝජනයක් ගන්න ක්‍රමයක් හදලත් නෑ. මේ වෙලාවේ කරන්න ඕන රජයේ වියදම් පුළුවන් තරම් අඩු කරලා ආදායම් වැඩි කර ගන්න එක. ඒ නිසා හදිස්සියේම කරන්න ඕන නැති වියදම් පහු වුණාට කමක් නෑ. මොළේ පාවිච්චි කරලා අපි මේ වෙලාවේ වියදම් කරන්න ඕන අපිට ඉක්මණටම ආදායමක් ලැබෙන දේකට. හබැයි ඉතින් මේ රජයේ ආදායම වැඩි කරන්න බදු ආදායම් විතරක් මදි. එහෙම කළොත් වෙන්නේ ජනතාව දිගින් දිගට ම පීඩාවට පත්වෙන එක. මොකද ලංකාවෙ බහුතරයක් තියෙන්නෙ වක්‍ර බදු. සෘජු බදු වලට යටත් වෙන පිරිසක් අඩුයි. ඒ නිසා භාණ්ඩ මිල වැඩි වෙන්න වෙන්න උද්ධමනය වැඩි වෙන එක අපිට පාලනය කරන්න අමාරු වෙනවා කාලයෙන් කාලයට උද්ධමනය වැඩි වෙලා මිනිසුන් ජීවන මට්ටම පහළ ගිහින්. මිලදී ගැනීමේ පහළ ගිහිල්ලා ඉතාමත් අසීරු තත්වයකට පත් වෙලා. ඒකෙන් වෙන්නේ බහුතරයක් ජනතාවගේ මුලික අවශ්‍යතා පවා සපුරාගන්න නොහැකි වෙනවා. සුබසාධන ආර්ථික කටයුතු කරගෙන යනකොට  මුල්‍යමය හෝ ද්‍රව්‍යමය ආධාර අවශ්‍යම පිරිස්වලට වෙන් කරලා දෙන්න පුළුවන් නම් සුභ සාධන කටයුතු වුණත් සාර්ථක වෙනවා. එහෙම නැත්නම් ඒ කරන ව්‍යාපෘතිවල ප්‍රතිඵල ඒ තරම් සාර්ථක නෑ. තමන්ගේ මහන්සියෙන් නිෂ්පාදන ආර්ථිකයට දායක වෙන්න පුළුවන් පිරිස දිරිගන්වන්න අවශ්‍ය වටපිටාව ඕනෑම රටක ආර්ථික වර්ධනයට සංවර්ධනයට හේතු වෙනවා. ඉතින් අපි මේ පාර බලාගෙන ඉන්නවා 2024 අයවැය රටට කොහොමද ඔබට කොහොමද කියලා. 

-දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න

කෘෂිකර්මය,කෘෂිව්‍යාපාර සහ ලංකාව

ලංකාව කියන්නේ අතීතයේදී කෘෂිකර්මය තමන්ගේ ප්‍රධාන ජීවනෝපාය කර ගත්ත රටක්. ඒ වගේම අනෙකුත් ආසියාතික රටවල් වගේ කෘෂි කර්මාන්තය මත යැපුණු, ඒ මත දිගු විශාල සංස්කෘතියක් එක්ක ගොඩනැගිච්ච රටක්. ලංකාවේ කෘෂිකර්මාන්තය ප්‍රධාන වශයෙන් පහතරට තෙත් කලාපීය කුඹුරු, හේන් ගොවිතැන සහ ගෙවතු වගාව කියන අංශ තුන යටතේ සිද්ධ වුණා. ලංකාවේ හිටපු පැරණි රජවරු කෘෂිකර්මාන්තයේ දියුණුව වෙනුවෙන් වාරිමාර්ග පද්ධතිය විධිමත් කරපු නිසා  අදටත් ඒවායේ ප්‍රයෝජන තියෙනවා. මීට අමතරව ලංකාවේ කුළුබඩු, මුතු මැණික්, ඇත් දළ වගේ දේවල්වලට ලංකාව ලෝකයේ අනෙක් රටවල්වල ප්‍රසිද්ධියක් තිබුණා වගේම යම්තාක් දුරකට විදේශ රටවල් එක්ක වෙළඳාම් කළා. පසුකාලීනව ලංකාව යටත් විජිතයක් වුණාට පස්සේ ලංකාව ද්විත්ව ආර්ථිකයක් බවට පත් වුණා. ඒ කියන්නේ කෘෂිකර්මාන්තයට අමතරව ආර්ථිකයට වෙනත් රටවල් සමඟ කරන වෙළඳ කටයුතුවලට විශාල වශයෙන් විවෘත වුණා.. විශේෂයෙන්ම බ්‍රිතාන්‍යයන් ලංකාව යටත් කර ගත්තාට පස්සේ එයාලට අරමුණ වුණේ කුළු බඩු සහ තේ, කෝපි වගේ දේවල් වගා  කිරීම මිසක් ආහාර භෝග වගා  කිරීම නෙවෙයි.

ලෝකයේ ආර්ථික විකාශනය ගත්තොත් ඒක කෘෂිකාර්මික අංශයේ විප්ලවයත් සමඟ මහා පරිමාණ කෘෂිකාර්මික කටයුතු ආරම්භ වුණා. ඒත් එක්කම කෘෂි අංශයට අවශ්‍ය උපකාරක සේවාවල දියුණුවත් එක්ක කාර්මික සහ සේවා අංශ දියුණු වෙන්න පටන් ගත්තා. ඔය විදිහට තමයි ටිකෙන් ටික ලෝක ආර්ථිකය පවා කෘෂිකර්මාන්තයේ ඉඳලා කාර්මික සහ සේවා අංශවලට විතැන් වුණේ. මේ විදිහට ලංකාවත් ලෝකයේ අනිත් රටවල් වගේම කාලයත් එක්ක කෘෂිකර්මාන්තයට වඩා වෙනත් අංශවලට යොමු වුණා. 2022 වෙනකොට කෘෂිකර්මාන්තයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට ලැබෙන දායකත්වය 7.5% වගේම ශ්‍රම බලකායෙන් 26.5% පමණයි කෘෂිකර්මාන්තයේ සේවා  නියුක්ත වෙලා  ඉන්නේ. ඒත් ලංකාවේ කෘෂිකර්මාන්තයේ සැබෑ ප්‍රශ්නය ලංකාවට විශේෂ හේතු නිසා ඇති වුණ එකක්.

ලංකාවේ ඉන්න කෘෂිකර්මාන්තයේ යෙදෙන පිරිස කවුද?

මේ වෙනකොට ලංකාවේ වැඩියෙන් ඉන්නේ කුඩා  පරිමාණ ගොවි මහතුන්. එයාලාට පාරම්පරිකව ලැබුණු ඉඩම් සහ අත්දැකීමෙන් ලැබුණු අවබෝධයක් තමයි තියෙන්නේ. මේ නිසා  වෙනත් රටවල්වල වගේ මහා  පරිමාණ ගොවි බිම්, නවීන තාක්ෂණය සහ කාර්‍යක්ෂමතාව කියන දේවල් ලංකාවේ දකින්න ලැබෙන්නේ අඩුවෙන්. කොහොම වුණත් රටේ ආහාර සුරක්ෂිතතාව වෙනුවෙන් මේ ගොවි මහතුන් තමන්ගේ දායකත්වය ලබා දෙනවා.. හැබැයි එතනදි මේ ගොවි මහතුන් මුහුණ දෙන ප්‍රධාන ගැටළු කීපයක් තියෙනවා.  උදාහරණයක් විදිහට බොහෝ ගොවිමහතුන්ට වාණිජමය කෘෂිකර්මයේ නිරත වීමට තරම් ප්‍රමාණවත් සම්පත්, වෙළඳපළ ප්‍රවේශය හෝ තාක්ෂණය ඇත්තේ නෑ. මේ නිසා යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තයේ රැඳී ඉන්න ඔවුන්ට සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. සමහර ගොවි මහතුන් ආයෝජනය කිරීමටත් මේ කර්මාන්තයේ රැඳී සිටීමටත් කැමැත්තක් තිබුනත්, ඉඩම් අයිතිය, ප්‍රාග්ධනය සපයා ගැනීම සහ කෘෂිකර්මාන්තයේ අස්වැන්න සම්බන්ධයෙන් තියෙන රජයේ දැඩි නීතිරීති සහ ප්‍රතිපත්ති නිසා තවදුරටත් කෘෂිකර්මාන්තයේ රැඳී හිඳිමින් මහා පරිමාණ කෘෂිකාර්මික කටයුතුවල නිරත වෙන්න ඔවුන් කැමැත්තක් දක්වන්නේ නෑ.

ලංකාවේ කෘෂිකර්මාන්තයේ ඵලදායිතාව ඉහළ නංවන්න කල යුත්තේ මොනවාද?

ලංකාවේ වගා කල හැකි ඉඩම් තියෙන්නේ අඩුවෙන්. ඒවායේ අයිතියත් ප්‍රශ්න සහගතයි. ඉඩම් අයිතිය ගත්තම ලංකාවේ ඉඩම්වලින් 82% අයිතිය රජය සතුයි. ඒ නිසාම ඉඩම් භාවිතය, ආයෝජන කටයුතු සීමා වෙලා තියෙනවා. ඒ නිසාම ඉඩම්වල සම්පූර්ණ කාර්‍යක්ෂමතාව සහ භාවිතය සිද්ධ වෙන්නේ නෑ.  ඉඩම් ඇරුණම වගා කරන්න අවශ්‍ය ජලය සපයා ගැනීම, පොහොර සහ වෙලඳපල ප්‍රවේශය කියන හැම දෙයක් ම විශේෂයෙන් කුඩා පරිමාණ කෘෂිකාර්මිකයන් මුහුණ දෙන ප්‍රධාන ගැටළු. පසුගිය කාලේ අහන්න දකින්න ලැබුණ දේවල්වලින් කාටත් පැහැදිලි වුණා වාරිමාර්ග පරිපාලන ගැටළු, සම්බන්ධීකරණ සහ කලමණාකරණ ගැටළු. විශාල ඔළුගෙඩි ගානකින් පුරවපු අමාත්‍යංශ දෙපාර්තමෙන්තු අධිකාරි තිබුණට නියපොත්තෙන් කඩන්න තිබ්බ දේ පොරවෙන් කපන්න වෙනකම් බරපතල වුණ ප්‍රශ්න කෘෂිකර්මය වසාගෙන. විශේෂයෙන් ම රාජ්‍ය අංශය මේ කියන දේවල්වලට අසාර්ථක විදිහට හරි මැදිහත් වෙලා ඉන්න නිසා පෞද්ගලික අංශය කෘෂිකර්මාන්තයට විශාල වශයෙන් සම්බන්ධ වෙලා නෑ. නමුත් කෘෂි අංශයේ තියෙන ප්‍රශ්න ගොඩකට විසඳුම්, තාක්ෂණය, හැකියාව, ප්‍රාග්ධනය සහ සම්පත් තියෙන්නේ නම් පෞද්ගලික අංශය ඇතුලේ. විශේෂයෙන්ම විධිමත් මූල්‍ය පහසුකම් පහසුවෙන් ලබා  ගන්න බැරි වෙද්දි අවිධිමත් ක්‍රමවලින්, ඉහළ පොලියට ණය අරගෙන ගොවිතැන් කරන්න සිද්ධ වෙන නිසා කෘෂිකර්මාන්තයේ නිරත වෙලා ඉන්න පිරිස් මුදල්මය වශයෙන් බාධාවන්ට මුහුණ දෙනවා. අවසානයේදී තමන්ට ලාභයක්වත්, ණය පියවා ගන්න තරම්වත් මුදලක් ගොවි මහතුන්ට ලැබෙන්නේ නෑ.

ලංකාවේ ඉඩම් ගැටළුව

ශ්‍රී ලංකාවේ ඉඩම් පරිපාලනය කියන්නේ රට තුළ ඇති ඉඩම් සහ එම ඉඩම්වල ඇති සම්පත් කළමනාකරණය සහ ඒවා සම්බන්ධයෙන් අදාල වන නීති ක්‍රියාත්මක කිරීමයි. ලංකාවේ ඉඩම් අයිතිය සැලකීමේදී බොහෝමයක් ඉඩම් රජය සතු වීම නිසා පෞද්ගලික අංශයට ආයෝජන කටයුතුවලට යොදා ගත හැකි ඉඩම් ප්‍රමාණය සීමිතයි. රජය සතු ඉඩම් යටතේ, ඉඩම් බලපත්‍ර, රජයෙන් දිගුකාලීන බදු පදනම මත ලබා දෙන ඉඩම්, බද්දට දෙන ඉඩම් සහ ඉඩම් ප්‍රදාන තියෙනවා. ඒ ඒ ඉඩම් වර්ගයට අදාල වන විවිධාකාර සීමාවන් පනවලා තියෙනවා. මේ කියන සීමාවන් යටතට ඉඩම් සම්බන්ධ වෙළඳපළ සහ ආයෝජන කටයුතු, ඉඩම් පැවරීම, ඇපයට තබා ණය ගැනීම සහ වගා කරන භෝග වර්ගය වෙනස්කිරීම වැනි කරුණු ඇතුලත් වෙනවා. ඉඩම් විකිණීමේදීත්, පුද්ගලික ඉඩම් සඳහා කිසිදු සීමාවක් නැති වුණත්, ඉඩම් ප්‍රදාන, රජයෙන් දිගුකාලීන ව බද්දට දී ඇති ඉඩම් සහ ඉඩම් බලපත්‍ර සඳහා විවිධ සීමාවන්ට මුහුණ දීමට සිදු වෙනවා. ඉඩමක වගා කරන භෝග වර්ගය වෙනස් කිරීමේදී, ඒ ඉඩම කුඹුරු ඉඩමක් ලෙස වර්ග කරලා තියෙනවා නම්, ඒකේ හිමිකාරත්වය මොකක් වුණත්, භෝග වර්ගය වෙනස් කිරීම සම්බන්ධයෙන් සීමාවන් තියෙනවා. ඉඩම් බලපත්‍ර සහ ඉඩම දිගුකාලීන ව බදු දීම සම්බන්ධයෙන් ගත්තම ගිවිසුමේ සඳහන් කරලා තියෙන නිශ්චිත අරමුණ හෝ භෝගය සඳහා පමණක් එම ඉඩම භාවිතා කළ යුතු නිසා තවදුරටත් සීමාවන්ට යටත් වෙනවා.

ඒ වගේම   ඉඩම් පරිපාලනය කියන කටයුත්තේදී ශ්‍රී ලංකා රජය සහ ඒ ආශ්‍රිත නියෝජිතායතන තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කරනවා. ලංකාවේ මේ වෙනකොට දේපල ලියාපදිංචි කිරීමේ අකාර්යක්ෂමතාවයන් තියෙනවා. ඒකට හේතුව සම්පූර්ණ කළ යුතු ක්‍රියා පටිපාටි ගණන, බලපත්‍රයක් ලබා ගැනීමට ගතවන දින ගණන, ලියාපදිංචි වීමට යන වියදම සහ  ඉඩම් පරිපාලනයේ ගුණාත්මකභාවය කියන අංශවල දුර්වලතා. මේවා වළක්වා ගන්න නම් රජයේ මැදිහත්වීමෙන් ඈත් කරලා නිෂ්පාදන සාධකවල නිදහස් අයිතිය පෞද්ගලික අංශයට ලබා දෙන්න ඕන.

කෘෂිකර්මාන්තය කෘෂිව්‍යාපාර සහ කෘෂි ව්‍යවසාය

ඉතිං මේ වගේ අවදානමක් ඇතුවයි ගොවි මහතුන් ලංකාවේ කෘෂිකර්මාන්තයේ යෙදිලා ඉන්නේ. පාරම්පරිකව කරගෙන ආපු රැකියාව නිසා ගොවිතැනට හුරු වුණ අය ඇරුණාම, අළුතින් මේ අංශයට ආකර්ශනය වෙන පිරිස අඩුයි. විශේෂයෙන් තරුණ පිරිස් කෘෂිකර්මය දකින්නේ තමන්ට සුදුසු රැකියාවක් විදිහට නෙවෙයි. ඒකට හේතු වෙලා තියෙන්නේ කෘෂිකර්මය සම්බන්ධයෙන් තියෙන ඉපැරණි ක්‍රම. පැරණි ගොවීන්, තේ දළු නෙලන්නන් ගැන ආකර්ශනීය රූපයක් තරුණ පිරිස් අතර මැවෙන්නේ අඩුවෙන්. අත්දැකීමෙන් ලැබෙන අවබෝධය වැඳගත් වුණාට අද ලෝකයට ගැළපෙන විදිහට ලාභදායීව කෘෂිකර්මය කරගෙන යන්න නම් ඩිජිටල්කරණය, කෘෂිකර්මයට වැඳගත් වන කාලගුණික දත්ත ලබා ගැනීමේ සැටලයිට් තාක්ෂණය, නවීන තාක්ෂණික ක්‍රම මඟින් වැඩි දියුණු කළ බීජ, වෙනත් රටවල කෘෂිකාර්මික අංශයට යොදා ගන්නා තාක්ෂණික මෙවලම්, නවීන ආකල්ප කියන දේවල්වලට ඉඩක් දෙන්න වෙනවා. මේවා කරන්න බැරි අනවශ්‍ය රජයෙ මැදිහත්වීම් නිසා.

කෘෂිකාර්මික අස්වැන්න විදෙස් වෙළඳපළ ඉලක්ක කරලා කරන්න පවා බාධාවන් රජයේ අනවශ්‍ය මැදිහත්වීම නිසා වෙනවා. තාක්ෂණය කියන්නෙත් ලංකාව පැත්තෙන් ආනයනයක්. ආනයන තහනම් පැනවීම නිසා ඒවා ලංකාවට ගේන්නවත් පිටරට තාක්ෂනික ශිල්පීන්ට සහ ඉංජිනේරුවන්ට,  ආයතනවලට ලංකාවට එන්නවත් විදිහක් නෑ. කෘෂිකාර්මික අංශයට ලබා දෙන්න අව්ශ්‍ය පහසුකම් ලබා දීලා නෑ වගේම ආනයන අපනයනවලට තියෙන බාධක, තීරු බදු වැඩි අපනයනය කටයුතු නිසා කෘෂිව්‍යවසාය තියෙන්නෙත් දුර්වල වෙලා.

ලංකාවේ සාම්ප්‍රදායික අපනයන භෝග විදිහට තියෙන්නේ තේ, පොල් සහ රබර්. ඊට අමතරව කුරුඳු ඇතුළු කුළුබඩු වගාවන් කෙරෙනවා. බොහෝමයක් අවස්ථාවල වෙන්නේ මේ වගාවන්ගෙන් ලැබෙන අස්වැන්න එහෙම්මම පිටරටට යවන එක. එතනදි අගය එකතු වීමක් වෙලා නෑ. නමුත් ලංකාවේ විදේශ විනිමය හිඟයට පවා විසඳුමක් ගේන්න නම් අපට සිද්ධ වෙනවා නවෝත්පාදන බිහි කරන්න.

කෙනෙක්ට පුළුවන් නම් කුරුඳු නිකම්ම පිටරටට නොයවා කුරුඳුවලින් කරපු වෙනත් නිෂ්පාදන පිටරටට යවන්න, එතනදි උපයා ගන්න පුළුවන් විදේශ විනිමය ප්‍රමාණය සාපේක්ෂව වැඩියි. මේ වගේ කෘෂිකර්මය කරන්නන් වාලේ නොකර කෘෂිකර්මයට සම්බන්ධ කෘෂි ව්‍යාපාර බිහි කරන්න පුළුවන් කෘෂි ව්‍යවසායකයන් බිහි වුණොත් තරුණ පිරිස් පවා මේ අංශයට ආකර්ශනය වෙනවා. නමුත් තාක්ෂණයට ඉඩ දීමට තියෙන මැළිකම වගේ කාරණා කෘෂිකර්මය සංවර්ධනය කිරීමට බාධාවක් වෙනවා.

ලංකාවේ කෘෂිකර්මාන්තය දියුණු කරගන්න පුළුවන්ද?

ලංකාව කියන්නේ කෘෂිකර්මය අතීතයේ ඉඳලා කරගෙන ආව රටක්. පරිසරය, පස, ජල පහසුව වගේ දේවල්වලින් ලංකාවට පහසුකම් තියෙනවා. සමහර කාලවල ජලය සපයා ගැනීමේ ගැටළු ආවත්, ඒ දේවල්වලට හේතුව දිගු කාලීන දැක්මක් නැතිකම මිසක්, අරාබි රටවල්වල වගේ වගා කරන්න බැරි තරම් කාන්තාරීකරණය වුණ ඉඩම් තිබීම නෙවෙයි. ඒ නිසා ලංකාවට තියෙන්නේ විසඳගන්න පුලුවන් මට්ටමේ ප්‍රශ්න.

හැබැයි ව්‍යාපාර කරගෙන යාම, දේපල අයිතිය වගේ පරිපාලන, නීතිමය අංශවලින් බැලුවාම ලංකාව ඉන්නේ ඉතා දුර්වල තැනක. ගෝලීය තරඟකාරීත්ව දර්ශකයට අනුව 2019 දී 57.11 අගයක් සහිතව  ශ්‍රී ලංකාව 84 වන ස්ථානයේත් ඉන්නවා.  ව්‍යාපාර කිරීමේ පහසුව දර්ශකයට අනුව  2020 දී 61.8ක් අගයක් සහිතව  ශ්‍රී ලංකාව 99 වැනි ස්ථානය පසු වෙනවා.       ෆ්‍රේසර් ආයතනයේ ආර්ථික නිදහස පිලිබඳ තක්සේරුවලට අනුව 2020 දී  ශ්‍රී ලංකාව 89 වැනි ස්ථානය පසු වෙනවා. ඒ යටතේ ගත්තොත් නීති පද්ධතිය සහ දේපල හිමිකම්  දර්ශකයට අනුව 91 වැනි ස්ථානය සහ ව්‍යාපාරවල නීති පැනවීම සම්බන්ධයෙන් 73 වැනි ස්ථානය පසු වෙනවා.

ඉතිං සාරාංශයක් විදිහට ගත්තොත්, ලංකාවට ස්වභාවිකව ලැබෙන්න ඕන දේවල් ලැබිලා තියෙනවා. හැබැයි මිනිස්සුන්ගේ මහන්සියෙන් ගොඩ නඟාගන්න දේවල්වලයි පසුබෑමක් තියෙන්නේ. විශේෂයෙන්ම රජය තෙවන පාර්ශවයක් විදිහට වෙළඳපළට මැදිහත් වෙලා තීරු බදු, උපරිම - අවම මිල සහ අනෙකුත් නීති පැනවීම නිසා රටේ වෙළඳපළ හරියට ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ නෑ. නිදහස් වෙළඳාමට, තීරණ ගැනීමට, දේපල අයිතියට සහ ව්‍යවසායකත්වයට, තරඟකාරීත්වයට ඉඩ දීමෙන් තමයි ලංකාවට සාම්ප්‍රදායික කෘෂිකර්මාන්තය දියුණු කරලා කෘෂිව්‍යවසායයන් බිහි කරන්නත් ඒ ඔස්සේ ආර්ථිකයට ශක්තියක් වෙන්නත් පුළුවන්කම ලැබෙන්නේ. ඒ නිසා මේ එළඹ ඇත්තේ ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා සුදුසු ම කාලයයි.

දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න

මැලේසියාවේ Khazanah ලංකාවට වාසනා

අපිට මේ දවස්වල ඉන්දියාවේ සීඝ්‍ර දියුණුවක්, වර්ධනයක් පේනවා නේද? මතකද ළඟදි සඳ තරණය කළා? ඉතිං ඒ ඉන්දියාව ගැන නෙවෙයි අපේ කතාව, ඉන්දියාවට ටිකක් පහලින් ඉන්න ලංකාව ගැන. මේ වෙනකොට ලංකාවේ ණය ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණය, රාජ්‍ය ව්‍යවසාය පෞද්ගලීකරණය වගේ මාතෘකා නිතර ඇහෙනවා. මේ හැම දේකින්ම බලාපොරොත්තු වෙන්නේ ලංකාව පත් වෙලා ඉන්න ආර්ථික අර්බුදයෙන් මිදිලා මිනිස්සුන්ගේ ජීවන මට්ටම් සහනදායී තත්ත්වයකට ගෙන ඒම. ලංකාවේ තියෙන එක තැන පල්වෙන ආර්ථිකයට හේතු ගොඩක් තියෙනවා. ඒ අතරින් අකාර්‍යක්ෂම රාජ්‍ය සේවය, රජය ව්‍යාපාර කටයුතුවලට මැදිහත් වීම වගේ කාරණාත් තියෙනවා. ඉතිං ලංකාව කියන්නේ හුදකලා වුණ කාන්තාරයක් නෙවෙයි. ලංකාව වටේ තියෙන රටවල් වුණත් ලංකාව පහු කර ගෙන ඉස්සරහට යන විදිහ පේන්න තියෙනවා. මතක ඇතිනේ අපිට බංගලිදේශයෙන් පවා ණය ගන්න සිද්ධ වුණා. ඉන්දියාවේ දැවැන්ත විදිහට ආර්ථික ක්‍රියාකාරී වීමත් එක්ක මුළු කලාපයේම ආර්ථිකයන්වල වර්ධනයක් පෙන්නුම් කරනවා. ඉතින් ඉන්දියාවට වඩා ලගින්ම ඉන්න, වඩා වැඩි සම්බන්ධකම් තියන රට විදියට ඇයි අපි ඒ වාසිය ලබා ගන්නේ නැත්තේ?

Khazanah වාසනා

Khazanah ආකෘතිය (Khazanah Nasional) ගැන අහන්න ලැබෙන්නේ මැලේසියාවෙන්. මැලේ වචනයක් වුණාට කසානා කියන වචනය අරාබි භාෂාවෙන් නිධානය කියන අදහස දෙන වචනයක්. ඉතිං Khazanah Nasional කියන එකේ අදහස ජාතික නිධානය කියන එක. කසානා ආකෘතිය පවත්වාගෙන යන අයගේ කාර්‍යභාරය වෙලා තියෙන්නේ ජාතික ධනය වර්ධනය කිරීම සහ ආරක්ෂා කිරීම කියන දෙක. ඉතිං කසානා ආයතනයේ කාර්‍යභාරය සරලවම ඒකයි.

මොකක්ද මේ Khazanah ආකෘතිය කියන්නේ?

Khazanah කියන්නේ මැලේසියාවේ තියෙන ස්වෛරී ධන අරමුදලක්. මේ අරමුදල පිහිටුවලා තියෙන්නේ 1993 සැප්තැම්බර් 3 වෙනිදා මැලේසියාවේ සමාගම් පනත යටතේ සීමිත පොදු සමාගමක් විදිහට. මේ කසානා ආකෘතියට අනුව ආයතනයේ අයිතිය තියෙන්නේ රටේ මුදල් අමාත්‍යවරයාට. ඒ වුණත් එක කොටසක පමණක් අයිතිය ෆෙඩරල් ඉඩම් කොමසාරිස්වරයා සතුව තියෙනවා.

Khazanah ආයතනය පටන් ගත්ත තැන ඉඳන්ම වැඳගත් පාර්ශවකරුවන්ව රජයට සම්බන්ධ සමාගම්වල රඳවා තබා ගැනීමේ ඉඳලා රට වෙනුවෙන් ලාභදායී ආයෝජන මාර්ගවල මුදල් ආයෝජන කිරීමත් සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. මේ වෙනකොට ගෝලීය වෙළඳපළවල්, වත්කම් මට්ටම්, අංශ සහ භූගෝලීය පරිසරයන් පුරා පැතිරුණු ගෝලීය ආයෝජකයෙක් විදිහට කටයුතු කරනවා. වෙනත් විදිහකට කියනවා නම් කසානා කියන්නේ රටකට මුදල් උපයන ක්‍රමයක්.

Khazanah ආයතනය පාලනය මොන වගේද?

Khazanah ආයතනයේ සභාපතිවරයා විදිහට සේවය කරන්නේ මැලේසියාවේ අගමැතිවරයා. සභාපතිවරයාගේ සහයට සුදුසුකම් සහිත කණ්ඩායමක් ඉන්නවා. මේ කණ්ඩායම විවිධ විෂය ක්ෂේත්‍රයන්ට අදාලව විශේෂඥ දැනුමක් තියෙන අය. ආයතනයේ පරිපාලන කටයුතුවලට සහය දෙන උප කමිටු 3 තියෙනවා. ඒවා තමයි විධායක කමිටුව, නාමයෝජනා සහ වැටුප් කමිටුව, විගණන සහ අවදානම් කමිටුව. මේ කමිටුවල ඉන්න සාමාජික පිරිස ගණනින් අඩු වීමත් ආයතනයේ කාර්‍යක්ෂමතාව සහ විනිවිදභාවයට වැඳගත් ඉඟියක් සපයනවා. පලමු කමිටුවේ හතර දෙනෙක්, දෙවනි සහ තෙවනි කමිටුවල සාමාජිකයන් තුන්දෙනා බැගිනුත් ඉන්නවා.  සියලුම දෙනා ඒ ඒ විෂයය ක්ෂේත්‍රය ගැන අවබෝධයක් තියෙන අය නිසා ආයතනයේ කටයුතු කාර්‍යක්ෂමව කරගෙන යන්න ඒක ලොකු පිටුවහලක් වෙනවා.

ආයතනයේ විනිවිදභාවය

විනිවිදභාවය ගැන කතා කරනකොට ලංකාවේ රාජ්‍ය ආයතන ව්‍යූහය ගැන දන්න කෙනෙක් දන්නවා කිසිම විනිවිදභාවයක් නෑ කියලා. IMF වාර්තාවේ පවා ඒ ගැන සදහන් කරලා තියනවා. ආයතන වල විනිවිදභාවය ඇති වෙන්න නං එම ආයතන කුඩා කාර්යක්ෂම වෙන්න ඔනේ. ඒකට සම්පත්වල කාර්‍යක්ෂම භාවිතයක් වෙන්නෙ ඕන. ඒ කියන්නේ භෞතික වගේම මානව සම්පත්, සේවකයන් පමණ ඉක්මවා ඉන්නවා නම් ඒකත් ආයතනයට පාඩුවක්. ආයතන මොන තරම් තිබුණත්, ඒවායේ දූෂණ වංචා තියෙනකම් අපේක්ෂා කරන වාසි ලාභ හෝ සුබසාධනය නම් ලැබෙන්නේ නෑ. ලංකාවේ මිනිස්සු හුඟක් වෙලාවට මැසිවිලි නඟන දෙයක් තමයි “රජය අපේ බදු සල්ලිවලින් කරන්නේ මොනවද? අපි දන්නේ කොහොමද අපේ සල්ලි පොදු භාණ්ඩ හරි සේවා හරි සපයන්න විතරයි පාවිච්චි කරන්නේ කියලා?”. මිනිස්සුන්ට රජය ගැන තියෙන විශ්වාසය හරිම පහල තැනක තියෙන්නේ කියලා ඒ වගේ කතාවලින් පේනවා.

ඉතිං Khazanah වගේ ලෝකය පුරා ප්‍රසිද්ධ ආයතනයක් තමන්ගේ විනිවිදභාවය පවත්වා ගන්නේ කොහොමද?

එක ක්‍රමයක් තමයි ව්‍යවස්ථානුකූලව සමාගමේ ආයෝජන සහ ප්‍රාග්ධනය සපයා ගන්නා ක්‍රම, අපේ ක්‍රියාකාරීත්වය සහ මෙහෙයුම් ජනතාවට හෙළිදරව් කිරීම. ස්වාධීන, බාහිර විගණකවරයෙකු සමාගමේ ගිණුම් කටයුතු සොයා බලනවා. කසානා වාර්තාව මඟින් ආයතනයේ මූල්‍ය දත්ත සහ විගණන කටයුතුවලට සම්බන්ධ ප්‍රකාශන ඉදිරිපත් කරනු ලබනවා. කසානා ආයතනය‍ සම්බන්ධ තොරතුරු මාධ්‍ය ආයතන, සිවිල් සමාජය, වත්කම් කලමණාකරුවන්, හවුල්කරුවන්, පාර්ලිමේන්තු නියෝජිතයන් ආදී බාහිර අංශවලට ලබාදීම පදනම් කර ගත් වැඩසටහන් ද ක්‍රියාත්මක වේ.

Khazanah කාර්‍යභාරය

කොවිඩ්-19 උවදුර සහ අනෙකුත් හේතුමත කොටස් හිමියන්ට ඇති වී තිබූ පිඩනය සහ අනාරක්ෂිත බව නැති කිරීමට කසානා ආයතනයේ උපායශීලී අරමුදල Strategic Fund (SF) සමත් වුණා. අභියෝගාත්මක වටපිටාවක් තිබුණත් කසානා ආයතනයට පුළුවන්කම ලැබුණා Malaysia Aviation Group’s (MAGB) / මැලේසියාවේ ගුවන් සේවා සමූහය (MAGB) ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම සාර්ථකව කර ගන්න සමත් වුණා.

Khazanahආයතනයේ ආයෝජන කටයුතු

මැලේසියාවේ ආයෝජන කටයුතු සම්බන්ධයෙන් කසානා ආයතනයේ වැඳගත්කම කරුණු 4 ඔස්සේ පෙන්වන්න පුළුවන්. ඒ අතර රටේ ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව ශක්තිමත් කරන සහ නව වර්ධන අවස්ථා විවෘත කරන උත්ප්‍රේරක අංශවල ආයෝජනය කිරීම, මැලේසියාවේ ප්‍රාග්ධන වෙලඳපොලවල ක්‍රියාකාරී සහභාගිවන්නෙකු වීමෙන් ආර්ථික වර්ධනය වේගවත් කිරීම, ප්‍රාග්ධනය, තාක්‍ෂණය සහ දැනුම මැලේසියාවට ගලා ඒමට පහසුකම් සැලසීමට අවස්ථාව සොයා ගනිමින් කළඹ අයෝජන වර්ධනය කිරීමට ගෝලීය වශයෙන් ආයෝජනය කිරීම සහ මැලේසියානුවන්ගේ ප්‍රයෝජනය සඳහා ජවසම්පන්න ප්‍රජාවන් ගොඩනැගීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීම.

Khazanah ලංකාවට වැඳගත් වෙන්නේ කොහොමද?

මේ කියන කාරණා ලංකාවට වැඳගත් වෙන්නේ ඇයි කියලා ඔයාලා හිතනවා ඇති. ලංකාව කියන්නේ දශක ගණනක් තිස්සේ අයවැය හිඟයයන් සහ කාලාන්තරයක් තිස්සේ ගොඩ ගැහුණු ණය බරින් මිරිකිලා ඉන්න රටක්. පසුගිය අවුරුද්දේ බංකොලොත් රටක් විදිහට අන්ත අසරණ තත්ත්වයකට පත් වුණාට පස්සේ ලංකාවට සිද්ධ වුණා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ සහය ගන්න. ඒ වෙලාවේ ලංකාවේ ආර්ථිකයට ප්‍රතිසංස්කරණ කරන්න ඕන කියලා ඒ ආයතනය අපිට කිව්වා. ඒ අතර තියෙන එක කාරණයක් තමයි පාඩු ලබන රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම. ඒකෙන් බලාපොරොත්තු වෙන්නේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ලාභ ලබන තැනට පත් කිරීම.

ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය

මේ වෙනකොට ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල තත්ත්වය ගත්තොත් 2009 ඉඳලා 2014 දක්වා කාලයේදී රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රමාණය 107 ඉඳලා 245 දක්වා වැඩිවෙලා තියෙනවා. ඒකට හේතු වෙලා තියෙන්නේ පුද්ගලික අංශය සතුව තිබුණ ආයතන පවා දේශපාලනික න්‍යාය පත්‍රවලට අනුව ජනසතු කරන්න පෙළඹුණ එක. දැනට ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 245 තියෙනවා. 2009 - 2014 කාලයේ වුණු ආයතනවල ගණන ඉහල යාම නිසා සේවක පිරිසත් 140,500 ඉඳලා 261,683 වගේ දෙගුණයකට වඩා වැඩිවෙලා තියෙනවා. රාජ්‍ය භාණ්ඩාගාරය කියන විදිහට ඒවායින් 55 පමණ ආර්ථිකමය වශයෙන් වගේම උපායමාර්ගික වශයෙන් වැඳගත් ආයතන. 2005 ඉඳලා 2016 දක්වා ගෙවුණු අවුරුදු 11 කාලය ඇතුලේ විතරක්, මේ කියන ආයතන 55 පාඩුව විතරක් රුපියල් බිලියන 636ක් කියලා ඇස්තමේන්තු කරලා තියෙනවා.

මේ නිසා පේනවනේ ලංකාවේ රජය ව්‍යාපාරවලට මැදිහත් වීම නිසා දූෂණය, නාස්තිය, අකාර්ය‍ක්ෂමතාව වගේ දේවල් ඇතිවෙලා නිදහස් වෙළඳාම විකෘති වෙලා. ව්‍යාපාරවලට නිදහසේ තීරණ ගන්න බැරි නිසා, ආර්ථික සුභසාධනයත් බිඳ වැටිලා. ඉතිං ඒ වගේ තත්ත්වයන් ඕනෑම රටක තියෙන්න පුළුවන්, අනාගතයේ ඇති වෙන්නත් පුළුවන්. ඒත් වැඳගත් වෙන්නේ ඒවාට පිලියම් සොයා ගැනීම, ප්‍රතිසංස්කරණ ඉදිරිපත් කිරීම. මැලේසියාව ඒ සම්බන්ධයෙන් ගත්ත ක්‍රියාමාර්ගයක් තමයි කසානා කියලා කියන්නේ. ලංකාවටත් තමන් වැටිලා ඉන්න වලෙන් ගොඩ එන්න නම් තමන්ගේම වැරදිවලින් ඉගෙන ගෙන තමන්ටම හරියන ක්‍රමයක් හොයා ගන්න සුදුසුම කාලය තමයි මේ කියලා අපි හිතනවා.

දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න

උඩ පහළ යන ෆිච් රේටින්ග්ස්

ගෙවුණු සැප්තැම්බර් 14 වෙනිදා ෆිච් ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතනයේ ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලට අනුව, ශ්‍රී ලංකාවේ දිගු කාලීන දේශීය මුදල් (Long-Term Local-Currency; LTLFC) නිකුත් කරන්නන්ගේ පෙරනිමි ශ්‍රේණිගත කිරීම (Issuer Default Rating-IDR) 'C' සිට 'RD' (සීමා කළ පෙරනිමිය) දක්වා පහත දමනු ලැබුවා. හැබැයි සැප්තැම්බර් මාසේ 28 වෙනිදා ආයෙත් පාරක් ශ්‍රී ලංකාවේ දිගු කාලීන දේශීය මුදල් (Long-Term Local-Currency; LTLFC) නිකුත් කරන්නන්ගේ පෙරනිමි ශ්‍රේණිගත කිරීම (Issuer Default Rating-IDR) 'RD' මට්ටමේ ඉඳලා 'CCC-' මට්ටම දක්වා ඉහල දාලා තියෙනවා. මේ කතාව තේරුම් ගන්න අමාරුයි වගේ නම් අපි බලමු සරලව ම මොකක්ද වෙලා තියෙන්නේ කියලා.

මොකක්ද මේ ෆිච් රේටින්ස් ආයතනය කියන්නේ?

රේටින්ග්ස් ආයතන නැත්නම් ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතන කියලා කියන්නේ කිසියම් රටක ණය ගෙවීමේ හැකියාව ගැන තක්සේරුවක් ඉදිරිපත් කරන ආයතනවලට. කෙනෙකුගේ ණය ගෙවීමේ හැකියාව තීරණය වෙන්නේ කලින් සිදු කරපු මූල්‍ය ගනුදෙනුවල ස්වභාවය අනුවයි. උදාහරණයක් විදිහට රුපියල් 1000 ආදායමක් තියෙන කෙනෙක් රුපියල් 1000ට වඩා වියදම් කරනවා නම් එයාට ණය ගන්න වෙනවා තමන්ගේ අනෙක් වියදම් පියවා ගන්න. ඒ වගේ කෙනෙක්ට ණය ගෙවා ගන්නත් බැරි වෙලා ආයෙ ආයෙත් ණය ගන්න වෙන්නත් පුළුවන්. ඉතිං ඔය වගේ කෙනෙක්ගේ ණය ගෙවීමේ හැකියාව සතුටුදායක නෑ කියලා කියන්න පුළුවන්. ඒ වගේ කෙනෙක්ට ණයක් දෙන්න කලින් කෙනෙක් දෙපාරක්වත් හිතනවා. අන්න ඒ වගේ රටක ණය ගෙවීමේ හැකියාව මනින්න තක්සේරු කරන්න තමයි මේ කියන ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතන තියෙන්නේ. ෆිච් රේටින්ස් කියන්නේත් ඒ වගේ ආයතනයක්. මීට අමතරව මූඩීස් (Moody's Investors Services Inc) සහ (Standard & Poor's) වගේ තවත් ආයතන තියෙනවා.

ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමකින් ශ්‍රී ලංකාව පහත වැටෙන වෙලාවේ ෆිච් රේටින්ග්ස් ආයතනය කියන්නේ ලංකාව ණය වෙළදපල තුල ෆේල් කියලා එහෙම වෙන්න හේතුව අපේ ණය වෙළදපල විතරක් නෙමේ සාමාන්‍ය වෙළදපලත් ෆේල්. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලින් මෑතකදි, ලංකාවට දෙවනි වාරිකය දෙනවාද කියලා තීරණය ගන්න කරපු සාකච්ඡාවකදීත්, ලංකාව කොයිතරම් ගැළපුම් ඇති කර ගෙන තිබුණත් ආර්ථිකය සංකෝචනය වෙලා 2023 දෙවනි කාර්තුවේදී දළ ජාතික නිෂ්පාදිතය 3.1% වගේ කුඩා අගයක තියෙන්නේ කියලා අවධාරණය කරලා තියෙනවා. ඒ කියන්නේ තාමත් ලංකාවේ ජාතික නිෂ්පාදිතය අඩු නිසා ඉපයුම් අඩුයි. ඒ නිසා ණය ගෙවීමේ හැකියාව අඩුයි. මේ නිසා තාමත් ලංකාව ඉන්නේ අසීරු තත්ත්වයක.

පහත වැටිලා තිබුණ ශ්‍රී ලංකාවේ දිගු කාලීන දේශීය මුදල්  නිකුත් කරන්නන්ගේ පෙරනිමි ශ්‍රේණිගත කිරීම ‘RD’ ඉඳලා 'CCC-' දක්වා ඉහල යන්න හේතු වුණේ මොකක්ද? ඒකට ප්‍රධානතම හේතුව තමයි 2023 ජූලි මාසයේදී දියත් කරපු ශ්‍රී ලංකාවේ දේශීය ණය ප්‍රශස්ත කිරීමේ (domestic debt optimisation -DDO) සැලැස්මේ දේශීය මුදල් කොටස සම්පූර්ණ කිරීම. ඒකට ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුවේ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් සහ නව භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර සහ බිල්පත් සඳහා තාවකාලික අත්තිකාරම් අයත් වෙනවා. ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම නිසා IMF හි විස්තීරණ අරමුදල් පහසුකම යටතේ ඇති ඉලක්කවලට අනුකූලව මධ්‍ය කාලීනව ශ්‍රී ලංකාවේ දළ මූල්‍ය අවශ්‍යතා අඩුවීමත් කාලයත් යද්දි රටේ ණය ප්‍රමිතික වැඩිදියුණු කිරීමට ඒ මඟින් සහයකුත් ලැබෙනු ඇති කියලා ෆිච් ආයතනය බලාපොරොත්තු වෙනවා.

ෆිච් රේටින්ස් ආයතනයේ ශ්‍රේණිගත කිරීම්

මට්ටම් කීපයක් යටතේ ෆිච් රේටින්ස් ආයතනය, රටක ණය ගෙවීමේ හැකියාව තීරණය කරනවා. ඒ ඔස්සේ රටක ණය ගෙවීමේ හැකියාව වඩාත් ප්‍රශංසනීය මට්ටමක ඉඳලා ඉතාමත් දුර්වල මට්ටමක් දක්වා පෙළ ගස්වලා ඉදිරිපත් කරනවා.

නිකුත් කරන්නාගේ පෙරනිමි ශ්‍රේණිගත කිරීම් තක්සේරුව

AAA - ඉහළම ණය ගුණාත්මකභාවය

AA - ඉතා ඉහළ ණය ගුණාත්මකභාවය

A - ඉහළ ණය ගුණාත්මකභාවය

BBB - හොඳ ණය ගුණාත්මකභාවය

BB - සමපේක්ෂන

B - ඉහළ අනුමාන

CCC -සැලකිය යුතු ණය අවදානම

CC - ණය අවදානම ඉතා ඉහළ මට්ටමක පවතී

C - පෙරනිමියට ආසන්නයි

RD - සීමා කළ පෙරනිමිය

D- පෙරනිමිය

ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් කියන්නේ මොකක්ද?

සරලව ම කිව්වොත් ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් කියන්නේ අනාගත ණයගැතියෙකුගේ (පුද්ගලයෙක්, ව්‍යාපාරයක්, සමාගමක් හෝ රජයක්), ණය ආපසු ගෙවීමේ හැකියාව පුරෝකථනය කිරීම සහ ණයගැතියා ණය පැහැර හැරීමට ඉඩක් තියෙනවද නැද්ද කියන එක ගැන කරන ව්‍යංග පුරෝකථනය කිරීමක්. ඒ වගේ තීරණයකට හෝ අදහසකට එන්න ඔය කියන ණය ශ්‍රේණිගත කරන ආයතන අදාල අනාගත ණයගැතියා විසින්ම සපයනු ලබන තොරතුරු සහ ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමේ නියෝජිතායතනයේ විශ්ලේෂකයින් විසින් ලබා ගන්නා ලද අනෙකුත් පොදු නොවන තොරතුරු මත පදනම් වෙලා විශ්ලේෂණය කරලා අදාල රටට / ආයතනයට තමන්ගේ මූල්‍ය වගකීම් ඉටු කරන්න පුළුවන්කමක් තියෙනවද නැද්ද කියලා කියනවා.

ඉතිං එහෙම රටක ප්‍රගතිය හෝ තත්ත්වය වගේ දෙයක් ලෝකෙට කියන එක කොහොමද වැඳගත් වෙන්නේ..? කවුරුහරි ණයක් ගෙවන්න බැරි තරමට ආවම අපි කියනවා බංකොලොත් වෙලා කියලා. හැබැයි රටක් සම්බන්ධයෙන් බංකොලොත් වීම කියන කාරණය ඉතා බැරෑරුම් තත්ත්වයක්. මොකද රටක් කියන්නේ එක ව්‍යාපාරයක්වත්, එක මනුස්සයෙක්වත් නෙවෙයි. රටක් බංකොලොත් වුණාම ඒකේ බලපෑම රටේ ඉන්න හැම දෙනාටම අඩු වැඩි වශයෙන් දැනෙනවා. පසුගිය අවුරුද්දේ ලංකාවට ණය ගෙවන්න බැරි රටක් කියලා ඔප්පු වුණාට පස්සේ ලංකාවේ අත්‍යාවශ්‍ය භාණ්ඩවත් ගෙන්න ගන්න බැරිව අස්ථාවර තත්ත්වයක් ඇති වුණා ඔබට මතක ඇති.

මිනිස්සු පෝලිම්වල, පාරේ රස්තියාදු වුණා මතක ඇති. එහෙම වෙලාවත් ගන්න බඩු මුට්ටු කඩවල්වල තිබුණේ නෑ. ඒ අස්සේ ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතන මේ කතාව ලෝකෙට කිව්වා. ඉතිං අනෙකුත් රටවල් පවා අපි වගේ රටකට ණය දෙන්න බය වුණා. ඒකට හේතුව ලංකාව හිටියේ ණය ගෙවන්න පුළුවන් මට්ටමක නෙවෙයි. කවුරු ණය දුන්නත් ඒ සේරම පරණ ණය ගෙවන්නයි, අත්‍යවශ්‍යම දේවල් මිලට ගන්නයි වැය වුණා. සරලවම රට බංකොලොත් වුණා.

ලංකාවේ අලුත් ම තත්ත්වය මොකක්ද?

ලංකාව බංකොලොත් වුණාට පස්සේ කීප වතාවක් ම ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලින් පහලට වැටිලා තියෙනවා. ඉතා මෑතකදි වුණ පහත වැටීම විදිහට ගෙවුණු සැප්තැම්බර් 14 වෙනිදා ෆිච් ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ආයතනයේ ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලට අනුව, ශ්‍රී ලංකාවේ දිගු කාලීන දේශීය මුදල් (Long-Term Local-Currency; LTLFC) නිකුත් කරන්නන්ගේ පෙරනිමි ශ්‍රේණිගත කිරීම (Issuer Default Rating-IDR) 'C' සිට 'RD' (සීමා කළ පෙරනිමිය) දක්වා පහත දැමීම හඳුන්වන්න පුළුවන්. කොහොම වුණත්, ෆිච් රේටින්ග්ස් ආයතනය කියන්නේ මේ කියන ණය පහත හෙලීමෙන් ශ්‍රී ලංකා බැංකු ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලට බලපෑමක් වෙන්නේ නෑ කියලයි. මේ සිද්ධියෙන් හරියටම සති දෙකකට පස්සේ සැප්තැම්බර් 28 වෙනිදා ෆිච් ආයතනය ආපහු සැරයක් ලංකාවේ ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලින් ඉහලට ගෙනාවා.

ශ්‍රී ලංකාව ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලින් පහත වැටුණ වෙලාවේ නිවේදනයක් නිකුත් කරමින් ෆිච් ආයතනය කියා සිටියේ “රජයේ දේශීය-මුදල් බැඳීම් ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ පළමු අදියර සම්පූර්ණ කිරීම බැංකු පද්ධතිය කෙරෙහි තැන්පත්කරුවන්ගේ විශ්වාසය නැතිවීමට හේතු වී එය බැංකු නොවන මූල්‍ය ආයතන ද (Non-Bank Financial Institutions; NBFIs) ඇතුළුව මූල්‍ය ක්ෂේත්‍රය තුළ පුලුල් ලෙස පැහැර හැරීමකට තුඩු දෙනු ඇතැයි අපි විශ්වාස නොකරමු.” ලෙසයි.. එබැවින්, ස්වෛරීත්වයට සාපේක්ෂව ඔවුන්ගේ මූල්‍ය අරමුදල් සහ ද්‍රවශීලතා පැතිකඩයන්වල ගුණත්වය සැලකිල්ලට ගනිමින් බැංකු විසින් ඔවුන්ගේ දේශීය මුදල් බැඳීම් අඛණ්ඩව ඉටු කරනු ඇතැයි අපි අපේක්ෂා කරමු යනුවෙන් ඔවුන් තවදුරටත් සඳහන්  කළා.

හොඳ ණය ශ්‍රේණිගත කිරීමක් වෙනුවෙන් ලංකාවට කරන්න දෙයක් තියෙනවාද?

ණය ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලින් පහල යන්න හේතුව ලංකා ආර්ථිකයේ දුර්වලකම. සරලව ම කිව්වොත් ආර්ථිකය ෆේල් වීම, මුදල් උපයන ක්‍රමවල තියෙන ප්‍රමාණවත් නොවන බව. ආර්ථිකයක් සාර්ථක වෙන්නේ නිදහසේ ආර්ථික කටයුතු කරගෙන යන්න පුළුවන් පරිසරයක් තියෙනවා නම් විතරයි. ලාභ ලැබෙන ව්‍යාපාරවලට රජය මැදිහත් වෙලා තමන් කැමති කැමති විදිහේ තීරණ ගන්නවා නම්, ප්‍රතිපත්ති වෙනස් කරනවා නම්, සීමා මායිම් පනවනවා නම්, නීති රෙගුලාසිවලින් බාධා කරනවා නම් කිසිම ව්‍යාපාරිකයෙක් කැමති නෑ ඒ වගේ තාඩන පීඩන මැද්දේ අමාරුවෙන් හුස්ම ගන්න.

හැම වෙලේම වෙලදපල නිදහස් නැති නිසා තමා රටකට මේ තත්ත්වවලට මූණ දෙන්න වෙන්නේ. රජයේ කලමනාකරණ දුර්වලතා, ලාභ නොලබන විශාල රාජ්‍ය අංශයක් පවත්වාගෙන යෑම ඒ නිසා දුෂණ, වංචා වැඩිවෙලා වියදම වැඩිවීම නිසා රජයට සිද්ධ වෙනවා ණයට ගන්න සහ ණය ගන්න. ණයට ගන්නවා කියන්නේ ම ණයයි පොලියයි දෙකම ඩොලර්වලින්  ගෙවන්න වෙනවා. ඊට පස්සේ ආයෙ ආයෙත් අපි මේ විෂම චක්‍රයට වැටෙනවා. අන්න ඒ නිසා ලංකාවේ ණය ප්‍රශ්නයට කෙටි කාලීන වගේම දිගු කාලීන වශයෙනුත් නිදහස් වෙළඳපළක් කරා යාම කියන විකල්පයට එන්න වෙනවා.

දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න

මාර්ගගත ක්‍රමවල සුරක්ෂිතභාවය පිලිබඳ පනත නැත්නම් Online Safety Bill එක කියන්නේ මොකක්ද?

ඔන්න ඉතිං සාහිත්‍ය මාසය ඉවර වෙලා කියවීමේ මාසය පටන් ගත්තා. මේ මාසයේදී ඔයාලා කියවන්න ම ඕන පොතක් තමයි ජෝර්ජ් ඕවල් ලියපු 1984 කියන පොත. දැන් ඔයාලා හිතනවා ඇති Online Safety Bill එක ගැන කියනවා වෙනුවට ඇයි මේ පොතක් ගැන කියන්නේ කියලා. ඔය පොතේ තියෙන කතාවත් අපේ මේ අලුත් පනතින් ඇති වෙන්න පුූලුවන් අයහපත් ප්‍රතිඵල මොනවාද කියලා තේරුම් ගන්න වැඳගත් වෙනවා. මිනිසුන්ගේ සිතීමේ, කතා කිරීමේ, අදහස් පල කිරීමේ, නිර්මාණශීලීත්වයේ සීමා මායිම් ඇති කරන්න පාලන තන්ත්‍රයකට ඇති හැකියාව සහ ඒකේ ප්‍රතිවිපාක මොනවාද කියලා මේ පොතේ හරිම ලස්සනට කියවෙලා තියෙනවා.. ශ්‍රී ලංකා ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ 14 (1) (අ) වගන්තිය අනුව සෑම පුද්ගලයෙකුට ම භාෂණයේ නිදහසට සහ ප්‍රකාශනය ඇතුළු අදහස් පල කිරීමේ නිදහසට හිමිකමක් තියෙනවා. හරි දැන් අපි කෙලින් ම යමු  Online Safety Bill එක නැත්නම් මාර්ගගත ක්‍රමවල සුරක්ෂිතභාවය පිලිබඳ පනත ගැන හොයලා බලන්න.

පනත කියලා කිව්වට තාම මේක පනතක් විදිහට සම්මත වෙලා නෑ. කෙටුම්පත් අවස්ථාවේ තමයි තියෙන්නේ. ඒ කියන්නේ වෙනස්කම් කරන්න පුූලුවන් මට්ටමක. සමහරු කියනවා මේ පනත නිසා අනාගතයේදී සමාජ මාධ්‍යයට වැට බැඳීමක් නැත්නම් වාරණයක් වෙන්න පුළුවන් කියලා. සමාජ මාධ්‍ය කියන කාණ්ඩයට විතරක් මේ පනත සීමා කළොත් අපිට සලකන්න පුළුවන් වෙන්නේ facebook, twitter, instagram, LinkedIn වගේ දේවල් වුණාට මේ පනතින් ආවරණය වෙන වපසරිය කොහොම වෙයිද, කොතනින් නතර වෙයිද කියලා කාටවත් තාම පැහැදිලි අදහසක් නෑ. Online කියනකොට සමාජ මාධ්‍ය විතරක් නෙමේ Online තියන සියළුම web හා අනෙකුත් මාර්ගගත සේවා Video podcast, Messaging apps, gaming and streaming platforms, trading platforms වගේ දේවල් ඇතුලත් වෙනවා.. 

මේ පනත ගේන මුල් අවස්ථාවේදීම ශ්‍රී ලංකා නීතිඥ සංගමය මේ වගේ පනතක තියෙන බරපතලකම ගැන අනතුරු ඇඟෙව්වා. පසුගිය සතියේ තමයි කෙටුම්පත පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් වුණේ. එදා ඉඳන් දවස් 14 ඇතුලත මේ කෙටුම්පතට යෝජනා සහ චෝදනා ඉදිරිපත් කිරීමේ හැකියාව තියෙනවා. දැන් මේ ගෙවෙන කාලය ඇතුලේ මේ කියන  Online Safety Bill එක ගැන මහජන කථිකාවතක් ඇතිවීම වැඳගත් වෙන්නේ අන්න ඒ නිසයි. 

ඇඩ්වොකාටා ආයතනය විදියට මේ පනත අපිට ඇයි වැදගත් වෙන්නේ? 

ඒකට හේතුව තමයි මේ පනත ආර්ථිකයට සෘජු ලෙස බලපාන නිසා. ලෝක ආර්ථිකය කෘෂි කාර්මික ආර්ථිකයේ ඉදලා කර්මාන්ත හා සේවා ආර්ථික පහුකරලා දැන් ඇවිත් ඉන්නේ ඩිජිටල් ආර්ථිකයකට. ඉතින් මේ වගේ සීමාකිරීම් එක්ක අපි කොහොමද රටක් විදියට ඩිජිටල් ලෝකය ජයගන්නේ? අපිට ආපස්සට ගිහිං පැරණි ක්‍රම එක්ක වෙළඳ කටයුතු කරන්න බෑ. මොකද එහෙම කිරීමෙන් ම අපේ තරඟකාරීත්වය, තාක්ෂණික දියුණුව පසුබෑමකට ලක් වෙනවා. 

Online Safety Bill එක සහ ජාතික ආරක්ෂාව

මේ පනත ගෙන ඒමට පාදක වුණ කාරණය විදිහට දක්වන්නේ රටේ ජාතික ආරක්ෂාව තහවුරු කිරීම, ලංකාව තුල ඩිජිටල් අවකාශයේ සැරිසරන්නන්ගේ ආරක්ෂාව තහවුරු කිරීම කියන නිමිත්ත. මේකේදි 'තහනම් කාර්‍යය' කියලා වචනයක් ඇතුලත් කරලා තියෙනවා. මේ තහනම් කාර්‍යය කියන එක සම්බන්ධයෙන් පනතේ සඳහන් වැරදි 14 තියෙනවා වගේම ඒවා තීරණය කරන්න පංච පුද්ගල කමිටුවක් ඉන්නවා. ජනාධිපතිවරයාගේ කැමැත්ත අනුව තමයි ඒක පත් කරන්නේ. පංච පුද්ගල කමිටුවට පුළුවන් වෙබ් අවකාශයට එකතු කළ අදහසක් වැරදිද නැද්ද කියලා තීරණය කරන්න. ඉතිං රටක ඉන්න දහස් ගණනක පුද්ගලයන්ගේ අදහස් ප්‍රකාශ කිරීම තක්සේරු කරන්න පුද්ගලයන් පස් දෙනෙක්ට පුළුවන්ද ඒක කොයි තරම් සාර්ථකද කියන එක ප්‍රශ්නයක්. ඒ විතරක් නෙවෙයි කමිටුව තීරණය කරනවා නම් යම් අන්තර්ගතයක් වෙබ් අවකාශයට නොගැලපෙනවා කියලා එයාලට පුළුවන් අදාල වෙබ් අඩවියේ ඇඩ්මින්ට පැය 24 ඇතුලත ඒක අයින් කරන්න නියෝග කරන්න. ඒ ගැන ප්‍රශ්න කරන්න හෝ විමර්ශන කිරීමකට ඇඩ්මින්ට හැකියාවක් නෑ. 

පනතේ බලපෑම කාටද?

මූලිකම වශයෙන් පනත බලපාන්නේ සමාජ මාධ්‍යවලට කියලා කතා බහක් වුණාට, ඩිජිටල් අවකාශයේ e-mail, e-commerce platforms,online services,trading platforms, education, entertainment සහ මාර්ගගත (ඔන්ලයින්) ක්‍රමයට සපයන රාජ්‍ය සහ පුද්ගලික කියන සේවා ආදී සියල්ලකට මේ පනත අදාල වෙන්න පුලුවන්. තාම මේ පනත ක්‍රියාත්මක වෙලා නැති නිසා ඒකේ වපසරිය, ඉලක්කගත පිරිස, ඉලක්කගත ක්‍රියාකාරකම් (post, share, comment,like) සැබෑ අරමුණ කියන දේවල් දඩුවම් ආදී කිසිවක් පැහැදිලි නෑ. 

Online Safety Bill එක ගේන්න හේතු විදිහට සමාජ මාධ්‍යවල සිදු වන මිනිසුන් නොමඟ යැවීම, කලහ කිරීම්, අසැබි දර්ශන ප්‍රදර්ශනය කිරීම්, තර්ජනය කිරීම්, අධිකරණයට අපහාස කිරීම, අධිකරණයේ බලය සහ අපක්ෂපාතීත්වය පවත්වාගෙන යාමට අගතියක් වන ප්‍රකාශවලින් වැළැක්වීම  වගේ දේවල් සලකන්න පුළුවන්. ඒ වුණත් දැන් තියෙන තාක්ෂණික දියුණුව නිසා අසැබි දර්ශන වගේ දේවල් කෘතිම බුද්ධිය භාවිතයෙන් ස්වයංක්‍රීයව ම ඉවත් වෙනවා. අන්තර්ජාලය, සමාජ මාධ්‍ය වගේ දේවල්වල ප්‍රශ්න ඇති වුණා කියලා සීමා මායිම් පනවලා සියල්ලන්වම පීඩාවට පත් වෙන විදිහට, අධිකරණයට යාමට පෙර පවතින කමිටුවක් හරහා මිනිසුන්ගේ ප්‍රකාශන අයිතිය සීමා කරන එක ඒ තරම් සුදුසු නෑ.

ඩිජිටල් ආර්ථිකයට බලපාන්නේ කොහොමද?

Online Safety Bill එක ගෙන ඒම සම්බන්ධයෙන් Asian International Coalition එකෙන් යම් දැනුවත් කිරීමක් කරලා තියෙනවා. ඒ සංවිධානය ඇතුලේ Google,Meta,  Booking.com, You Tube, Whatsapp, Facebook, LinkedIn, Apple, Twitter සහ Amazon වගේ ඩිජිටල් සේවා සපයන  දැවැන්ත ආයතන රැසක් ඉන්නවා. නීති මඟින් මහජන සංවාද හා නවෝත්පාදන සීමා කළොත් ඩිජිටල් ආර්ථිකයට බලපෑමක් ඇති වෙන්න පුළුවන්.

ශ්‍රී ලංකාවට වාණිජමය වශයෙන් අන්තර්ජාල පහසුකම් හඳුන්වාදීම සිද්ධ වෙලා තියෙන්නේ 1995 වසරේ. අද වෙනකොට ලංකාවේ ජනගහනයෙන් 66% / මිලියන 13 පමණ පිරිසක් අන්තර්ජාල, ඩිජිටල් පහසුකම් භාවිත කරනවා. හැබැයි කුමන හෝ සමාජ මාධ්‍ය ජාලයක් භාවිත කරන පිරිසට අයිති වෙන්නේ මිලියන 10 වගේ පිරිසක්. අද කාලයේ හුඟක් කුඩා සහ මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යාපාර, ස්වයං රැකියා ආදිය තමන්ගේ අලෙවි ප්‍රවර්ධන කටයුතු, වෙළඳාම්, බිල්පත් ගෙවීම් ආදිය මාර්ගගත ක්‍රමයට / ඔන්ලයින් ක්‍රමයට තමයි කරන්නේ. ඉස්සර වගේ වෙබ් අඩවි පවත්වාගෙන යාම අවශ්‍ය නෑ, තමන්ගේ Facebook, Instagram, Whatsapp ගිණුම් පාවිච්චි කරලා තමන්ගේ ව්‍යාපාර කටයුතු පහසුවෙන් කරගෙන යනවා. 

විශේෂයෙන් කොව්ඩ් වසංගත කාලයේ බොහෝමයක් ව්‍යාපාර මාර්ගගත ක්‍රමවලට හුරු වුණ නිසා මේ වගේ පනතකින් නිදහස සීමා වෙලා සමාජ මාධ්‍ය සහ අනෙකුත් වෙබ් අවකාශයේ ඉන්න ආයතන අපේ රටින් යන්න ගියොත් පරිශීලක පිරිසට තමන්ගේ ව්‍යාපාර කටයුතු පහසුවෙන් කරගෙන යන්න තිබ්බ අවකාශය නැත්තටම නැති වෙනවා. හිතලා බලන්න ඉස්සර වගේ පත්තරවල, ලීෆ්ලට් සහ බැනර්වල දාලා මේ වගේ කුඩා පරිමාණ ව්‍යාපාර කරගෙන යන්න පුළුවන්ද කියලා. 

තවත් හොඳ උදාහරණයක් තමයි ඩොලර් උපයන්න කියාපු ලංකාවේ සංචාරක ව්‍යාපාරය. ඒ වෙනුවෙන් ඩිජිටල් අවකාශයේ දායකත්වය කියලා නිම කරන්න බෑ. වෙබ් අඩවි, වීඩීයෝ, ඉන්ෆ්ලුවන්සර්ලා (සමාජ ජාලා ප්‍රවර්ධකයන්) වගේ අයගේ කාර්‍යභාරයටත් වැට කඩුළු බැදෙනවා. Trip Advisor, Booking.com වගේ වෙබ් අඩවිවලටත් මෙයින් බලපෑමක් වෙන්න පුළුවන්. විශේෂයෙන් ම අපි කවුරුත් හුරු වෙලා ඉන්නවා සේවාවක් ලබා ගන්න කලින් ඒ සේවාව කලින් ලබා ගත්ත අයගේ reviews බලන්න. මේක සංචාරක කර්මාන්තයට සම්බන්ධ සේවාවන්ට විශේෂයි. ඉතිං සමාජ මාධ්‍ය ඇතුළු අනෙකුත් වෙබ් උපකාරක සේවා මිනිසුන්ට මේ සම්බන්ධයෙන් ඉතාමත් වැඳගත් වෙනවා. මේ වෙලාවේ ලංකාවට ඕන ඩොලර් උපයන ක්‍රම. ඉතිං ඩොලර් උපයන්න තියෙන ක්‍රමවල නිදහස මේ විදිහට සීමා වෙනවා නම් නිදහස් වෙළඳපළ සංකල්පයට බාධා වෙනවා. 

පකිස්ථානයේත් මේ වගේම පනතක් ඉම්‍ රාන් ඛාන්ගේ පාලන සමයේදී ගේන්න ගිය වෙලාවේ එයාලා යෝජනා කළා ලෝක ප්‍රසිද්ධ මේ කියන සමාජ මාධ්‍ය ආයතන සියල්ලකටම පාකිස්ථානය තුල ලියාපදිංචි වෙන්න වගේම තමන්ගේ කාර්‍යයාලයක් පකිස්ථානයේ විවෘත කරන්න කියලා. මේ කියන යෝජනාවලට එකඟ වුණොත් අනිත් රටවල්වලිනුත් ඒ වගේ ඉල්ලීම්වලට යටත් වෙන්න වෙයි කියලා හිතපු මේ ආයතන, තමන් පකිස්ථානයේ සේවා සපයනවාට වඩා ඉන් පිටවෙන එක ලේසියි කියලා කල්පනා කළා. තත්ත්වය ඒ තරම් දුරදිග නොගියත්, ඒ වෙලාවේ පකිස්ථානයේ හිටපු මිලියන 70 වගේ සමාජ මාධ්‍ය පරිශීලක පිරිසක් හිටියා. ඒ තරම් විශාල පරිශීලකයන් ප්‍රමාණයක් ඉඳලත් අන්තර්ජාල සේවා සපයන දැවැන්ත තාක්ෂණික ආයතන ඒ වගේ තීරණයකට යන්න ලෑස්ති වුණා නම් ලංකාවේ මිලියන 10 ගැන කවර කතාද?

ඉදිරි පියවර‍

Online Safety Bill එක කරළියට එන්නේ තවත් සැලකිව යුතු ප්‍රශ්න ගොඩක් තියෙන පසුබිමක. මේ වෙලාවේ ලංකාවට තියෙන ලොකුම ප්‍රශ්නේ ණය බර සහ ඩොලර් හිඟය කිව්වොත් වැරදි නෑ. ඒවා විසඳගන්න නම් ආර්ථිකයේ නිදහස, තරඟකාරීත්වය ඉහළ නැංවීම, රජය ආර්ථිකයට මැදිහත් වෙලා නිදහස් ආර්ථිකයට බාධා කරන දැඩි නීති රීතී පැනවීම කියන කාරණා නැවැත්විය යුතු වෙනවා. ලංකාව දැනටත් ආර්ථික නිදහස, ව්‍යාපාර කරගෙන යාමේ පහසුව කියන අංශවලින් පෙන්වන්නේ දුර්වල කාර්‍යසාධනයක්. ඒ නිසා ලංකාවේ ආයෝජන කටයුතුවලට පෙළඹෙන පිරිස අඩු වෙන්න පුළුවන්. ඒ වගේ වෙලාවක මිනිසුන්ගේ ව්‍යාපාරික නිදහස සමාජ මාධ්‍ය ඔස්සේ සීමා මායිම් පැනවෙනවා නම් ඒක ආර්ථිකයට සෘණාත්මක බලපෑමක් ඇති කරන්න පුළුවන්.

මේ වෙලාවේ බොහෝමයක් පාර්ශව Online Safety Bill එකේ තියෙන තර්ජනාත්මක ස්වරූපය සැලකිල්ලට ගෙන පනත හකුලා ගන්නා ලෙසට බලපෑම් කරමින් ඉන්න බව පෙනෙන්නට තියෙනවා. ඇත්තටම මේවගේ පනත් වෙනුවට රටේ ආර්ථිකය පනගන්වන්න පුළුවන් ප්‍රතිසංස්කරණ ඇතුලත් පනත් ගෙන ඒමට ප්‍රමුඛතාවය දෙන්න ඕනේ. නැත්තම් මේවාවලට ගත වෙන කාලය, ශ්‍රමය, ධනය නිරපරාදේ අපතේ යෑමක් විදියට තමා අපි දකින්නේ. ආර්ථිකයේ ව්‍යූහාත්මක වෙනස්කම් නොකර අපිට ඉදිරියට යන්න බෑ. IMF එකත් පැහැදිලිව කියලා තියනවා ඒ කාරණය. අපි ණය අරං ණය පියව පියවා හිටියයි කියලා රටක් විදිහට දියුණු වෙන්නවත් ලෝකේ ජයගන්නවත් බෑ. ඒ නිසා ආර්ථිකයේ සැබෑ වෙනසක් වෙන්න ඕන. රටේ තියෙන සැබෑ ප්‍රශ්නය තේරුම් අරන්, නිෂ්පාදනය වැඩි කරන, රටට ඩොලර් ගේන්න පුළුවන් විදිහට, ආයෝජකයන් ආකර්ශනය කරගන්න අපි රටක් විදිහට වැඩ කටයුතු කරන්න ඕන. ඒකට ආර්ථික නිදහස කියන සාධකය ඉහළින් ම තියෙන බව මතක තියාගෙන අපි ප්‍රතිසංස්කරණ කරන්න ඕන. 

-දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න

ටමසෙක් ක්‍රමය : “අලුත් කලාවක් හොයාගත්තා මං දියුණු වෙන්න ඕනෑ නම්”

පුංචි කාලේ මගේ රට ගැන රචනාවක් ලියද්දි, හුඟක් අය ලිව්වේ “ශ්‍රී ලංකාව දියුණු වෙමින් පවතින රටක්” කියලා. ඉතිං ඒ අවුරුදු 20 - 30ට විතර කලින්. සමහරවිට ඊටත් වඩා එහාට යන්නත් පුළුවන්. හැබැයි තාමත් ලංකාව කියන්නේ දියුණු වෙමින් පවතින රටක්. ඉතිං කවද්ද මේ දියුණුව කියන දිනුම් කණුවට අපි ලං වෙන්නේ? ලංකාවේ ආර්ථික වර්ධනය මන්දගාමී වෙන්න එහෙමත් නැත්නම් පරක්කු වෙන්න, නතර වෙන්න, අසාර්ථක වෙන්න හේතු ගොඩක් තියෙනවා. සමහරු කියනවා ලංකාව පසුගිය කාලේ ලාභ නොලබන ව්‍යාපෘතිවලට වියදම් කරලා පාඩුවක් කර ගත්තා කියලා. ඒත් තවත් සමහරු කියනවා ලංකාවේ අසාර්ථකත්වයට හේතුව බලයට ආපු හැම ආණ්ඩුවක්ම කරපු වංචාව, දූෂණය කියලා. මේ හැම දෙයක් ම අඩු වැඩි වශයෙන් ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදයට හේතු වෙලා තියෙනවා. 

විශාල රාජ්‍ය අංශයක් තිබීම, පමණ ඉක්මවා ගිය රජයේ වියදම්, පාඩු ලබන රාජ්‍ය ව්‍යාපාර, ඒවායේ ක්‍රියාකාරීත්වය වැඩි කිරීමට සමත් සානුබලයක් නොතිබීම, විනිවිදභාවයක් නැති ගනුදෙනු, රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල විශාල සේවක පිරිසක් සිටීම සහ කලමණාකාරීත්ව දුර්වලතා කියන හැම දෙයක් ම මේ හේතු අතර තියෙනවා. රාජ්‍ය අංශයේ තියෙන දුර්වලතාවලට ගැළපෙන විසඳුම් ඇති කරගෙන රාජ්‍ය අංශය දියුණු කර ගන්න නම් මේ වෙනකොටත් දියුණු වෙලා තියෙන රටවල් ඒ තත්ත්වයට එන්න පාවිච්චි කරපු උපක්‍රම මොනවාද කියලා හොයලා බලන එක වටිනවා. ඉතිං අපි අද හොයලා බලන්න යන්නේ රටක් විදිහට අපිටත් වැඳගත් වෙන ටමසෙක් ක්‍රමය (Temasek Model) මොකක්ද කියලා. 

 අපි නොදන්න ටමසෙක්

ටමසෙක් කියලා කියන්නේ සිංගප්පූරුවෙන් එන සංකල්පය‍ක්. 1965දී නිදහස ලබා ගත්තාට පස්සේ සිංගප්පූරු රජයට සහ ව්‍යාපාරවලට ආයෝජන සහ ප්‍රාග්ධනය අවශ්‍ය වෙලා තිබුණා. 1974 ජූනි 25 වෙනිදා ආයෝජන සහ ප්‍රාග්ධනය සපයා ගන්න සිංගප්පූරුව රාජ්‍ය ව්‍යවසාය (SOE) සහ රජයට සම්බන්ධ සමාගම් (GLC - Governement Linked Companies) වෙනුවෙන් Temasek Holdings (Private) Limited, කියන ගෝලීය ආයෝජන සමාගම පිහිටෙව්වා. 2002දී මේ ආයතනය ජාත්‍යන්තර නිරාවරණය සහිත උපායමාර්ගික ආයෝජන අරමුදලක් (Strategic Investment Fund) බවට පත් වුණා.. 2023 වෙද්දි මේ Temasek ආයතනය සතු වත්කම්වල වටිනාකම ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 287 ක් විතර වෙනවා.

මේ කවුද මොකද කරන්නේ?

Temasek ආකෘතිය කියන්නේ ස්වෛරී ධන අරමුදල්වල 'ආයෝජන සමාගම් ආකෘතියක්'. ඒකෙදි රජය කරන්නේ වත්කම් කළමනාකරණය කරන්න සුදුසු ආයෝජන සමාගමක් නිර්මාණය කරන එක. 1965 දී නිදහස ලැබුණාට පස්සේ සිංගප්පූරු රජය විදේශීය ආයෝජන ව්‍යාපෘතිවල වගේම දේශීය වශයෙන් තියෙන ආරම්භක මට්ටමේ ව්‍යාපෘතිවල සුළු කොටස් ප්‍රමාණයක් අත්පත් කර ගත්තා. ඒකට හේතුව වුණේ නගරවල සංවර්ධනය ඉහළ නැංවීමට අවශ්‍ය වීම. ටමසෙක් ඔස්සේ ආයෝජන ව්‍යාපෘතිවල කොටස් මිලදී අරගෙන නගර සංවර්ධනයට කටයුතු කිරීමෙන් කාරණා දෙකක් ඉෂ්ට වුණා. එකක් තමයි ආයෝජකයින්ට තියෙන අවදානම අඩු වෙන එක. දෙවනි එක තමයි ප්‍රාග්ධනය සපයා ගැනීමට පහසුවක් වීම.

ටමසෙක් කාර්‍යභාරය

රජය සහ ටමසෙක් ආයතනය කියන දෙකටම අවශ්‍ය වෙලා තියෙන්නේ කොටස් වෙළඳපළේ ලැයිස්තුගත සමාගම්වල තියෙන ගුණාත්මක බවට සම වෙන විදිහට යහපාලනයේ යහපත් ප්‍රමිතීන් ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා රජයට සම්බන්ධ ආයතන ප්‍රසිද්ධියේ ලැයිස්තුගත කරන්න.   මේ නිසා සිංගප්පූරුවේ කොටස් වෙළඳපලේ ලැයිස්තුගත වෙලා  තියෙන ආයතනවලින් 37%ක්ම තියෙන්නේ ටමසෙක් ආයතනය යටතේ තියෙන රජයට සම්බන්ධ ආයතන. සිංගප්පූරුවේ රජයට සම්බන්ධ ආයතන සාමාන්‍යයෙන් ලාභදායී ඒවා. ඒකට හේතු විදිහට ස්ථාවර ලාභාංශ අගයයක් තිබීම, වඩා ලාභදායී හිමිකම් මත ගෙවන ප්‍රතිලාභ අනුපාත සහ වත්කම් මත ගෙවන ප්‍රතිලාභ අනුපාත කියන හැම එකක්ම අදාළයි. Temasek ආයතනය  නිසා සිංගප්පූරුවට ලැබෙන ආදායම යොදාගෙන රජයට පුළුවන්කමක් ලැබිලා තියෙනවා රජයේ ආදායම විවිධාංගීකරණය කර ගැනීමට වගේම බදු ආදායම මත යැපෙන එක අඩු කර ගන්න. සිංගප්පූරුව ටැමසෙක් ආක්ෘතිය හදල තියෙන්නේම රජය ව්‍යාපාර වලට පැනල ඇගිලි ගැහුවොත් ඒක නැත්තටම නැති වෙන එක වැලැක්වීමට. සරළවම කිව්වොත් රජය ව්‍යාපාර වලින් ඈත්වීම තමයි මේ හරහා කරල තියෙන්නේ.

ශ්‍රී ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල අද තත්ත්වය

ආර්ථික විද්‍යාවේ පියා විදිහට සැලකෙන ඇඩම් ස්මිත් කියලා තියෙන්නේ රජය ව්‍යාපාරවලට මැදිහත් නොවී ඉන්න ඕන කියලයි. ඒත් ලංකාවේ හුඟක් රාජ්‍ය ව්‍යවසාය තියෙනවා. ඒ කියන්නේ රජය මැදිහත් වෙලා කරන ව්‍යාපාර කටයුතු තියෙනවා. කාලයක් තිස්සේ බලයට ආ ගිය පිරිස් අපේ හිතේ මතයක් ඇති කරලත් තියෙනවා පෞද්ගලික අංශය බිල්ලෙක් කියලා. ඒ නිසා හුඟක් අය බයයි මේ පෞද්ගලීකරණය කියන වචනයට. ඒ නිසා ලොකු අවබෝධයක් නැතුවත් මිනිස්සු කැමතියි ව්‍යාපාර රජය යටතේ තියෙනවා දකින්න. හොඳයි අපි බලමු ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල අද  තත්ත්වය මොන වගේද කියලා. මේ වෙනකොට ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 245ක් සහ ඒ අතරින් උපාය මාර්ගිකව ගත්තොත් වැඳගත් කියලා සැලකෙන රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 55ක් තියෙනවා කියලා රාජ්‍ය භාණ්ඩාගාරය කියනවා. මේ කියන 55 ඇතුලේ 2005 ඉඳලා 2015 දක්වා කාලයේදී පාඩුව රුපියල් බිලියන 636 වෙලා තියෙනවා. තව ටිකක් සරලව කියනවා නම් බලශක්ති අංශයෙන් මේ පාඩුවට රුපියල් මිලියන 358,564 ක්, ජල සම්පාදනයෙන් රුපියල් මිලියන 8,245, ගුවන් සේවාවලින් රුපියල් මිලියන 94,218, ප්‍රවාහන අංශයෙන් රුපියල් මිලියන 61,450 විදිහට පාඩු සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. ඒ වගේම 2009 ඉඳලා 2014 දක්වා කාලයේදී රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රමාණය 109 ඉඳලා 245 දක්වා දෙගුණයට වඩා වැඩි වෙලා තියෙනවා. ඒකට සමගාමීව සේවක පිරිස 140,500 ඉඳලා 261,683 දක්වා ඉහළ ගිහින් තියෙනවා. ඔන්න ඔය විදිහටයි රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ලංකා ආර්ථිකයට බරක් වෙලා තියෙන්නේ වගේම ඒ බර එන්න එන්නම වැඩි වෙලා තියෙන්නේ. 

Temasek මොඩල් එක ලංකාවට හොඳද?

ලංකාවටත් බැරිද අකාර්‍යක්ෂම රාජ්‍ය සේවයෙන් ඵලදායී ව වැඩක් ගන්න මේ කියන Temasek මොඩල් එක / ආකෘතිය ක්‍රියාත්මක කරන්න? එහෙම කරනවානම් මුලින්ම කරන්න වෙන්නේ දැනට තියන රාජ්‍ය ආයතන එකම පරිපාලන නීතියක් යටතට ගන්න එක.. දැන් සමහර ඒවා තියෙන්නේ දෙපාර්තමේන්තු විදියට.. සමහර ඒවා සමාගම් ලියාපදිංචිය යටතේ ලියාපදිංචි වෙලා, සමහර ඒවා පනත් මගින් පාලනය වෙනවා.. මේ ඔක්කොම එකම කොටසක් යටතට ගන්න ඕන. ඒ විදිහට පටන් ගන්න ආයතනයේ මූල්‍ය කටයුතු, ආයෝජන කටයුතු, පරිපාලනය ගැන පළපුරුදු, දක්ෂතාවක් තියෙන අධ්‍යක්ෂක මණ්ඩලයක් ඉන්න එක වැඳගත් වගේම ඒ සමාගම පටන් ගන්න වෙලාවට ප්‍රමාණවත් තරමේ මුදලකුත් තියෙන්න ඕන.  සංවර්ධනයේ මුල් අදියරවලදී ලාභ ලබන්න තරම් කාලයක් ආයතනයට ලැබෙන්නේ නෑනේ. තාම මේ ආයතනය පටන් ගත්තා විතරයි. ඉතිං මේ අදියරේදී මණ්ඩලයට සුදුසුයි කියලා හිතෙන විදිහට රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල තියෙන ඵලදායි නොවන වත්කම් වෙන්දේසි කරලා හරි විකුණලා හරි තමයි මුදල් උපයා ගැනීමක් කරන්න වෙන්නේ. එහෙමත් නැත්නම් පාඩු ලබන ආයතනයක් නම්, පෞද්ගලික අංශයකට විකුණලා ඒ පාඩු ලබන එක නතර කර ගන්නත් පුළුවන්.  සිංගප්පූරුවේ තියෙන Temasek ආකෘතියට අනුව ආයතනයේ අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලය සහ සිංගප්පූරුවේ දේශපාලන ප්‍රභූවරුන් අතර සමීප සම්බන්ධතාවක් තිබුණට ලංකාවේදි නම් ඒක ඒ විදිහට ම කරන්න අමාරුයි මොකද ලංකාවේ දේශපාලන ප්‍රභූවරුන් ව්‍යාපාරවලට සම්බන්ධ වෙලා තියෙන අවස්ථා සලකලා බැලුවම ඒ හුඟක් අවස්ථා දූෂණයෙන් සහ වංචාවෙන් කෙළවර වෙලා තියෙනවා. මේ නිසා මණ්ඩලය හැකිතාක් ස්වාධීනව තියෙන එක වටිනවා වගේම මණ්ඩලය වග කියන්න ඕනේ පාර්ලිමේන්තුවට මිසක් ජනාධිපතිවරයා වැනි තනි බලධාරියෙකුට නෙවෙයි.මධ්‍ය කාලයේ ඉඳලා දිගු කාලයට යද්දි, ශ්‍රී ලංකාවේ ස්ථාපනය කරන Temasek ආකෘතියේ කොටස් හිමි සමාගම කොළඹ කොටස් වෙළෙඳපොළේ ලැයිස්තුගත කරන්න ඕන.

Temasek ආකෘතියේ සමාගමක් ලංකාවේ පිහිටුවීමෙන් ලබන්න පුලුවන් වාසි විදිහට කාර්යක්ෂමතාව සහතික කිරීමත් රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්වල පාඩු පියවා ගන්න බදු ගෙවන්නන්ගෙන් අරමුදල් සපයා ගැනීමත් වළක්වා ගන්න පුළුවන්වීමත් සඳහන් කරන්න පුළුවන්.  මේ මඟින් බලපෑමට ලක් වූ අංශවල ශක්තිමත් සහ සෞඛ්‍ය සම්පන්න තරඟකාරිත්වයක් ඇති කර ගන්න හැකි වෙනවා වගේම රාජ්‍ය අංශයේ ව්‍යවසාය අනිසි විදිහට භාවිතා කිරීම පිළිබඳ ගැටුම් වලක්වන්නත් හේතු වෙනවා. සංස්ථාපිතකරණය කිරීම සහ මූල්‍ය කළමනාකරණය නිවැරදි ම ආකාරයෙන් කිරීම නිසා ඉක්මණින්ම රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට ආදායම් ඉපයීම පහසු සහ වේගවත් කර ගන්නත් හැකියාව ලැබෙනවා. මේ විදිහට උපයන ආදායම්වලින් කොටසක් හදිසි අවස්ථාවකදී සංචිතවල තබා ප්‍රයෝජනයට ගන්නත් පුළුවන්. මේ විදිහට ඉදිරියට රජයට වෙන්න පුළුවන් වාර්ෂික අලාභ හෝ හිඟයක් පියවා ගන්න මේ ආකෘතියෙන් ලබා ගන්න ලාභ යොදා ගන්න නිසා අයවැය හිඟය පියවා ගන්නත් උපකාරයක් වෙනවා.. ලංකාව දැන් ඉන්න තත්ත්වය සලකලා බැලුවොත් ඒකෙන් පේනවා ලංකාවට ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාත්මක කරන්න හොඳම කාලය මේ තමයි කියලා. ඉතිං මේ අපිට අලුත් ටමසෙක් කලාවට ඉඩක් දෙමුද? ඔයාලගේ අදහස මොකක්ද? 

- දිල්මිණී හසින්තා  අබේරත්න

IMF පළමු සමාලෝචනයෙන් ශ්‍රී ලංකාව සමත්ද?

Originally appeared on Divaina

2022 අප්‍රේල් මාසයේදී ශ්‍රී ලංකාව නිල වශයෙන් ණය ගෙවීම් අත්හිටුවන බව ලෝකයට නිවේදනය කළා ඔබට මතක ඇති. ඉන් පසුව උදා වුණ ඉතාමත් අසීරු කාල පරිච්ජේදයට යාන්තමින් බලාපොරොත්තුවක් ඇති වුණේ 2023 මාර්තු මාසයේදී ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල (IMF) ලංකාවට ඇමරිකානු ඩොලර් බිලියන 3ක මුදලක් ලබා දුන්නාට පස්සේ. ඇත්තටම අපට වැඳගත් වෙන්නේ IMF ආයතනය ලබා දෙන මුදල විතරක් ම නෙවෙයි. සාමාන්‍යයෙන් රටක් බංකොලොත් තත්ත්වයට පත් වුණාට පස්සේ වෙන කිසිම කෙනෙක් ඒ රටට ණය දෙන්නත් බය වෙනවා ආයේ ගෙවන්න පුළුවන්කමක් නැති නිසා. හැබැයි රටක් IMF ආයතනය එක්ක සමබන්ධ වෙලා වැඩ කරද්දි IMF ආයතනය ඒ රටට ණය දෙන්නේ කොන්දේසි මත. ඒ කියන කොන්දේසි ඉටු කරලා පෙන්වන්න ඕන ඉදිරියටත් මුදල් සහන ලබා ගන්න. අන්න ඒ වගේ වෙලාවට අනිකුත් ණය දෙන පාර්ශවයන්ට පවා අමාරුවේ වැටිලා ඉන්න රටකට උදව් කරන්න කිසියම් පෙළඹවීමක් එනවා. 

ලංකාව දැනට ඉන්නේ IMF දෙවනි වාරිකය ලබා ගන්න බලාපොරොත්තුවෙන්. හැබැයි ඒක ලංකාවට ලැබෙන්නේ IMF ආයතනය අපෙන් බලාපොරොත්තු වෙන වෙනස්කම් කලොත් විතරයි. ඉතිං දැනට මේ කියන වෙනස්කම්වලින් 35% සම්පූර්ණයෙන්මත්, 43% කෙරීගෙන යන ගමන් සහ 7% තවම කෙරිලා නෑ කියලා වෙරිටේ රිසර්ච් ආයතනයේ IMF tracker ඔස්සේ නිරූපණය කරලා තියෙනවා. කොහොම වුණත් IMF ආයතනය කියපු දේවලවලින් 71% සැප්තැම්බර් මාසය වෙද්දි කරලා තියෙන්න ඕන කියන එක තමයි කොන්දේසිය. IMF ආයතනය සැප්තැම්බර් මාසයේදී ශ්‍රී ලංකා රජය නියෝජනය කරන මුදල් අමාත්‍යංශය සහ මහ බැංකුව එක්ක ලංකාවේ ප්‍රගතිය ගැන සාකච්ඡා කරලා බලලා එයාලට සෑහීමකට පත් වෙන්න පුළුවන් නම් දෙවනි මුදල් වාරිකය ලංකාවට ලබා ගන්න පුළුවන්. 

ලංකාවට IMF දෙවනි වාරිකය ලැබෙයිද? 

ලංකාවට ලැබිය යුතු IMF දෙවනි වාරිකයේ අගය පළවෙනි වාරිකයට සමාන මුදලක්. ඒ කියන්නේ ඩොලර් බිලියන 3 වගේ මුදලක්. නමුත් අපි IMF ආයතනය කරලා පෙන්වන්න කියපු දේවල්වලින් 71% ප්‍රමාණයක ප්‍රගතිය පෙන්වන්න අපහසු වුණොත්, අපේ දෙවනි වාරික මුදල අඩු කරන්න IMF ආයතනයට පුළුවන්. මේ වෙනකොට තියෙන සීමිත කාලය ඇතුලේ ඉතිරි දේවල් සම්පූර්ණ කරගන්න පුළුවන්ද කියන එක සැක සහිතයි. හැබැයි මේ තියෙන්නේ පළවෙනි ප්‍රගති සමාලෝචන රැස්වීම නිසා අපිට යම් ප්‍රමාණයක සහනයක් හෝ සහන කාලයක් ලැබෙන්න පුළුවන් අතපසු වුණ දේවල් කරලා පෙන්වන්න. ඇත්තටම බැලුවොත් මෙතනදි වැඳගත් වෙන්නේ රටේ ආර්ථික ප්‍රගතිය IMF වගේ විදේශ ආයතනයකට පෙන්වනවාට වඩා මේ කියන වෙනස්කම්වලින් රටට ලැබෙන්න ඕන ආර්ථිකමය ස්ථාවරත්වය පවත්වා ගැනීම වගේම ජනතාවට වග කියන පාලනයක් පවත්වා ගැනීම.

ලංකාව මීට කලිනුත් IMF සහය ලබා ගෙන තියෙනවා 16 වතාවක්. හැබැයි ඒ හැම වතාවකම අපිට කරන්න කිව්ව වෙනස්කම් අපි කරලා ඉවර කරලා නෑ වගේම කාලයක් ගිහිං ආපහු පරණ පුරුදුවලටම අනුගත වෙලා තියෙනවා. එහෙම බැලුවොත් හරියට සම්පූර්ණ කරලා තියෙන්නේ IMF වැඩසටහන් 9 විතරයි.අද අපි IMF සහය ගන්නේ 17 වෙනි වතාවට. මේ වතාවේදී අපි IMF වැඩපිලිවෙළ නිවැරදිවම සම්පූර්ණ කිරීම ඉතාමත් වැඳගත් වෙනවා මොකද ලංකාව අනිත් කිසිම වතාවක බංකොලොත් රටක් විදිහට IMF එකට නොගිය නිසා. 

IMF එක කියන දේවල් අපි කරන්නම ඕනද?

ලංකාව IMF එක කියන දේවල් කරන්න ඕන තැනක තමයි මේ වෙද්දි ඉන්නේ. ඒකට හේතු වෙලා තියෙන්නේ දරන්න බරි තරමේ ණය බරක් ලංකාවට ගෙවන්න වීම. ඉතිං ඒ ණය බර එක දවසින් ඇති වුණ දෙයක් නෙවෙයි. දේශපාලනික වශයෙන් ගත්ත ජනප්‍රිය තීරණවලට පිං සිද්ධ වෙන්න වුණ දේවල්. ඒ වගේම තමයි ලංකාවේ මුල් බැස ගත් දූෂණ සහ වංචාවලට නිවැරදි විසඳුමක් නොලැබීම. මේ නිසා ලංකාව මේ මොහොතේ IMF ආයතනයේ උපදෙස්වලින් පලා ගියොත් මේ වෙනකොටත් ලංකාවේ තියෙන අයවැය හිඟය වගේ ප්‍රශ්නවලට දෙන්න උත්තර නැති වෙනවා. ඒ වගේම තමයි ලංකාව වගේ ණය බරින් මිරිකිලා ඉන්න රටවල් අනිවාර්‍යයෙන්ම තමන්ගේ නිෂ්පාදනය ඉහළ නංවන්න ඕන. ඒ කවුරුත් කියන නිසාවත් කවුරුත් අපිට ණය නොදී ඉඳියි කියලාවත් නෙවෙයි. රටක ණය බර අඩු කරගන්න නම් රටේ නිෂ්පාදනය සහ ආර්ථික වර්ධනය වැඩි වෙන්න ඕන. එහෙම නැත්නම් මොන තරම් IMF වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කළත් අපි ආයෙමත් හිටපු තැනටම එනවා. 

ලංකාව හරි මඟට ගන්න IMF පාර පෙන්වයිද?

කෙනෙක් අහන්න පුළුවන් අපි ඔය කියන IMF කොන්දේසි හැම එකක්ම ඉෂ්ට කළොත් ආපහු හොඳ තත්ත්වයකට එන්න පුළුවන්ද කියලා. ඇත්තටම මේ කියන කොන්දේසි ඉටු කරලා විතරක් මදි ඒවා ආපස්සට හරවාන්නේ නැතිව දිගටම ක්‍රියාත්මක කරන්න ඕන. ඒ වගේම තමයි IMF කරන්නේ අපිට පාර පෙන්වන එක විතරයි. රටක් විදිහට අපේ ආර්ථිකය ගොඩ නඟා ගන්න අපේම සැලැස්මක් අපිට තියෙන්න ඕන. ඒ යටතට වැඳගත් දෙයක් තමයි ලංකාවේ ව්‍යාපාර කටයුතු කරගෙන යන්න සුදුසු වටපිටාවක් හදන එක. IMF වැඩසටහන ඉවර කළත් අපිටම කියලා ආර්ථික සැලැස්මක් නැත්නම්, අපිට ගොඩ ඒමක් නම් නෑ.

අපේ රටේම සමහර අය IMF එකේ උදව් ඕන කියද්දි තවත් අය කිව්වා IMF යන්න ඕන නෑ කියලා. ඒත් අපිට ඒ වෙලාවේ තිබුණ අවසාන තුරුම්පුව වුණේ IMF සහනය විතරයි. මොකද වෙළඳපළ විශ්වාසය හොඳටම බිඳ වැටිලා තිබුණ නිසා, කවුරුත් ණය දෙන්න ඉදිරිපත් නොවුණ නිසා IMF යන්න අපිට සිද්ධ වුණා. දැන් අපිට තියෙන්නේ IMF සහයත් එක්ක රටේ අනාගතය ගොඩ නගන්න අපේම සැලැස්මක් එක්ක ඉස්සරහට යන්න. 

-දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න

පොදු ප්‍රවාහනය නොමිලේ ලබා දීම සුදුසුද?

පොදු ප්‍රවාහනය කියලා කියද්දිම මතකයට එන්නේ මොකක්ද? ලංකාවේ අපිට නම් මගී ප්‍රවාහන බස් සහ දුම්රිය ප්‍රවාහනය තමයි. ඇත්තටම පොදු ප්‍රවාහනය වගේම පොදු භාණ්ඩ සැපයීම රජයේ කාර්‍යභාරයෙන් එකක්. ඉතිං පොදු ප්‍රවාහනය නොමිලේ ලබා දීම සුදුසුද? අද අපි හොයලා බලමු මේ කතාවේ ඇත්ත නැත්ත.

ඉස්සර කතාවක් තියෙනවනේ නිකම් දෙනවානම් දෙමළ පත්තරේ හරි ගනී කියලා. හුඟක් වෙලාවට මිනිස්සු පුරුදු වෙලා ඉන්නවා නිකම්ම ලබා දෙන එහෙමත් නැත්නම් නොමිලේ ලබා දෙන දේවල්වලට.  ඒ නිසා තමයි තමන්ගේ මහන්සියෙන් දියුණු වෙනවට වඩා සමෘද්ධි, සහනාධාර වෙනත් මුදල් ආධාර වගේ දේවල්වලට මිනිස්සු කැමති.  මේ විදිහට නොමිලේ යමක් ලැබෙන එක හොඳයි අපට වාසියි කියලා හුඟක් දෙනා කලින්ම හිතාගෙන ඉන්නවා. ඒ වුණත් ඇත්තටම නොමිලේ ලැබෙන හැම දේකින්ම වාසියක් හෝ ලාභයක් තියෙනවාද? කොහේ හරි තැනක මේ දේවල්වල සැඟවුණු පිරිවැයක් තියෙනවද, ඒ පිරිවැය දරන්නේ කවුද? මේ කියන ප්‍රශ්න හැම දෙයකට ම උත්තර අපි මේ ලිපියෙන් ඉදිරිපත් කරනවා.

නොමිලේ භාණ්ඩ සහ ආර්ථික භාණ්ඩ

ආර්ථික විද්‍යාවේදී උගන්වනවා නොමිල භාණ්ඩ කියලා කාණ්ඩයක්. ඒකට අයිති වෙන්නේ ස්වභාවිකව අපට ලැබෙන හිරු එළිය සහ වාතය වගේ දේවල්. ඒවාට අපි මිලක් ගෙවන්නෙත් නෑ, නමුත් ඒවායේ සැපයුම සීමා වෙන්නෙත් නෑ. හැබැයි මිනිස්සු මැදිහත් වෙලා සපයන භාණ්ඩ හා සේවා එහෙම නොමිලේ සපයන්න පුළුවන්කමක් නෑ. එහෙම වුණාම වෙන්නේ පාඩුවක්. කිසියම් මිලක් අය කරලා සපයන්න පුළුවන් ගිනි පෙට්ටියක්, සහල්, රථ වාහන, නීති උපදෙස් වගේ ඕනෑම දෙයක් ආර්ථික භාණ්ඩයක්.

පොදු ප්‍රවාහනය නොමිලේ ලබා දෙන්න පුළුවන්ද?

විශේෂයෙන්ම තෙල් මිල ඉහල ගිහින් තියෙන වෙලාවක මේ නොමිලේ ලබා දෙන පොදු ප්‍රවාහනයේ  කතාව ඇහුවාම හුඟක් අයට සතුටු හිතෙන්න පුළුවන්, අපිට සල්ලි ගෙවන්නේ නැතුව බස් එකේ, කෝච්චියේ යන්න පුළුවන් කියලා. තවත් කෙනෙකුට හිතෙන්න පුළුවන් පොදු ප්‍රවාහනය සම්පූර්ණයෙන් ම නොමිලේ ලබා දුන්නම පුද්ගලික වාහන, ඒ කියන්නේ අපි තනි තනිව පාවිච්චි කරන වාහන භාවිතය අඩු වෙයි, එතකොට වායු දූෂණය, වාහන තදබදය අඩු වෙයි කියලා. අපි එහෙම හිතුවට ඇත්තටම එහෙම වෙනවද? ලෝකයේ මේ සම්බන්ධයෙන් තියෙන්නේ මොන වගේ අත්දැකීමක්ද?

ලක්සම්බර්ග්, එස්තෝනියා චිලී සහ නොමිල පොදු ප්‍රවාහනය

පොදු ප්‍රවාහනය නොමිලේ ලබා දීම සම්බන්ධයෙන් මේ රටවල් තුනම වැඳගත්. ලක්සම්බර්ග් තමයි මුල් වරට නොමිල පොදු ප්‍රවාහනය ක්‍රියාත්මක කළේ. 2014 අවුරුද්දේදී එස්තෝනියාවේ අගනුවර වුණු ටැලින් නගරයටත් නොමිලේ පොදු ප්‍රවාහනයට ඉඩ කඩ ලැබුණා. පොදු ප්‍රවාහනයට මිනිස්සුන්ගේ තියෙන කැමැත්ත වැඩි කරන්න වගේම, වායු දූෂණය, වාහන තදබදය, තෙල් මිලට විසඳුමක් විදිහට තමයි මේ ක්‍රියාමාර්ගය අරන් තිබුණේ. ඒත් හිතුව තරම් ප්‍රතිඵලයක් මේකෙන් ලැබුණේ නෑ. පොදු ප්‍රවාහනය භාවිතා කරන ප්‍රමාණය සතියකට  3% වගේ සුළු ප්‍රතිශතයකින් ඉහළ ගියා විතරයි. අවුරුද්දක් ගත වුණට් පොදු ප්‍රවාහනය භාවිත කරන පිරිස 14% දක්වා විතරයි ඉහල ගියේ. 

හැබැයි චිලී රටේ තත්ත්වය මීට වෙනස්. එයාලා අධ්‍යයනයක් කළා පොදු ප්‍රවාහනය නොමිලේ ලබා දීම සාර්ථකයිද බලන්න. ඉතිං එයාලා කණ්ඩායම් දෙකක් තෝරගෙන එක කණ්ඩායමකට විතරක් නොමිලේ පොදු ප්‍රවාහනය භාවිත කරන්න පුළුවන් වෙන විදිහට කූපන් එකක් ලබා දුන්නා. මේ අධ්‍යයනයේ ප්‍රතිඵල බලාපොරොත්තු වුණ මට්ටමේ ඒවා නෙවෙයි.  මේ කූපන් නිසා පොදු ප්‍රවාහනයට යොමු වුණ පිරිස සතියක් ඇතුලත 10% ඉහල ගියා. ඒක ලක්සම්බර්ග්වලට වඩා හොඳ තත්ත්වයක්. ඒත් මේ කූපන් එයාලා පාවිච්චි කරලා තිබුණේ කාර්‍යාල වේලාවන්වලට අදාලව නම් නෙවෙයි. කාර්‍යාල වෙලාවෙන් බැහැරව වෙනත් ගමන් යන්න තමයි මේ කූපන් භාවිත වුණේ. ඒ නිසා වාහන තදබදයේ අඩුවක්වත්, වෙන වාසියක්වත් ලැබුණේ නෑ. පෞද්ගලික වාහන භාවිතයේ අඩුවක් වෙලා තිබුණෙත් නෑ. ඔයාලට හිතෙන්න පුලුවන් එක අධ්‍යයනයකින් හොයා ගත්ත දේවල් කොයි තරම් දුරට හරිද වැරදිද දන්නේ නෑ කියලා. 

මේ වගේම අධ්‍යයන දෙකක් 1996දීත් 2017දීත් කරලා තියෙනවා. ඒවායිනුත් හොයා ගෙන තියෙන්නේ පොදු ප්‍රවාහනය නොමිලේ ලබා දුන්න එක නිසා පොදු ප්‍රවාහනය පාවිච්චි කරන පිරිස වැඩි වෙලා තියෙන්නේ 0.17% ඉදලා 1.3% වගේ ඉතාමත් කුඩා ප්‍රමාණයකින් විතරයි කියලා. මේ හැම සිද්ධියකින්ම අපිට පේන්නේ පොදු ප්‍රවාහනය භාවිත කරන පිරිස වැඩි කරන්න නම්, පොදු ප්‍රවාහනය නොමිලේ ලබා දීලා විතරක් මදි කියලයි. 

ඇයි නොමිලේ දීලත් පොදු ප්‍රවාහනයට මිනිස්සු අකමැති?

පොදු ප්‍රවාහනය කියලා කියන්නේ මේ වෙනකොටත් මිනිස්සුන්ට තියෙන ලාභදායීම ප්‍රවාහන ක්‍රමය. ලංකාවේ තියෙන ආර්ථික අර්බුදය නිසා බස් ගාස්තු සෑහෙන මට්ටමකින් ඉහල ගියාට සාමාන්‍යයෙන් ඕනම රටක තියෙන ලාභදායීම ප්‍රවාහන ක්‍රමය තමයි පොදු ප්‍රවාහනය කියලා කියන්නේ. ඉතිං ඒ වගේ දෙයක් තවත් ලාභදායී කළා කියලා මිනිස්සු අමුතුවෙන් පොදු ප්‍රවාහනයට යොමු වෙයි කියලා හිතන්න අමාරුයි. මිනිස්සු ගාණ වැඩි වුණත් ත්‍රීවිල් එකක, ටැක්සියක යන්න පෙළඹෙන්නේ තමන්ගේ කාලය, වෙහෙස මහන්සිය, පහසුව, නිදහස වගේ දේවල් ගැන හිතලා. ඉතිං කෙනෙක් පොදු ප්‍රවාහනයට අකමැති වෙනවා නම් ඒකට හේතු වෙන්නේ පොදු ප්‍රවාහනයේ තියෙන අඩු ගුණාත්මක බව. 

චිලී රටේ උදාහරණය ආයෙත් සලකලා බැලුවොත්, ඒ අධ්‍යයනයෙන් හෙළිදරව් වුණ තවත් කාරණයක් වුණේ පොදු ප්‍රවාහනය යොමු වුණු පිරිස වැඩි වුණාම, ඒ වැඩි වුණ පිරිසට අයිති වුණේ කවුද කියන කාරණය. ඒ පිරිස දුප්පත් අයවත්, මහළු හෝ තරුණ අයවත් නෙවෙයි. එයාලා පොදු ප්‍රවාහනය සේවයකට ඉතාමත් පහසුවෙන් ළගා වෙන්න පුළුවන් දුරක පදිංචි වෙලා හිටපු අය. මෙට්‍රෝ සේවයක් හෝ බස් සේවයකට කිලෝමීටර් 1 වගේ දුරක ජීවත් වුණ අය ඒ සේවාව නොමිලේ ලබා දුන්නම තමන්ගේ පරිභෝජනය එහෙමත් නැත්නම් බස් රථවල ගමන් බිමන් යාම දෙගුණයකින් වැඩි කරලා තිබුණා. ඒත් කිලෝමීටර් 1 වඩා දුර හිටපු අයගෙන් එහෙම වෙනසක් පෙනිලා නෑ. 

පොදු ප්‍රවාහනයේ දියුණු වෙන්න ඕන මොනවාද?

මේ හැම කතාවක්ම කියන්නේ පොදු ප්‍රවාහනය නොමිලේ දීලා විතරක් මදි, ඒකේ ගුණාත්මක බවත් වැඩි කරන්න ඕන කියලා. චිලී උදාහරණයෙන් පේනවා මිනිස්සු තමන්ට ඒ වෙනුවෙන් දරන්න වෙන මුදලට වඩා කාලය, ළගා වීමේ පහසුව වගේ දේවල් සලකනවා කියලා. කාලය කියද්දි බස් එකක් එනකම් බලන් ඉන්න කාලය, ගමනට ගත වෙන කාලය, එක වාහනයකින් තවත් වාහනයකට මාරු වෙද්දි ඒකට ගත වෙන කාලය වගේ බොහෝමයක් දේ සලකලා බලනවා. එහෙම බලද්දි පෞද්ගලික වාහනයක යන එක ගාණ වැඩි වුණත් ලාභයි කියලා මිනිස්සු හිතන්න පෙළඹෙනවා. 

2006දී කරපු අධ්‍යයනයකින් හෙළි වෙලා තියෙනවා පෞද්ගලික වාහනයක් වෙනුවෙන් වැය වෙන වෙලාව, පොදු ප්‍රවාහනයට වැය වෙන වෙලාව වගේ 40% ගුණයක් අඩුයි කියලා. එහෙම බලද්දි මිනිස්සු තමන්ට වඩාත් පහසු ක්‍රමය තෝර ගන්නවා මිසක් නොමිලේ ලබා දෙන දේම පිලිගන්නේ නෑ.

අපි තවත් උදාහරණයක් ගමු ස්පාඤ්ඤයෙන්. 2015දි මැඩ්රිඩ් අගනුවර ප්‍රවාහන කටයුතු සම්බන්ධයෙන් වැඳගත් තීරණයක් ගත්තා. මැඩ්රිඩ්වල ජීවත් වෙන සියලුම තරුණ ප්‍රජාවට මාසික ප්‍රවාහන කටයුතුවලට පාවිච්චි කරන්න යූරෝ 20ක නොවෙනස් අනුපාතයක් ලබා දුන්නා. ඒකෙන් අඩු පහසුකම් සහිත පරිසරවල ජීවත් වෙන තරුණ කොටස්වල පොදු ප්‍රවාහන භාවිතය 25% කින් ඉහල ගියා. පරිභෝජනය ඒ විදිහට ඉහල ගියේ පොදු ප්‍රවාහනය ලාභ වුණ නිසා. මධ්‍යම පාංතික තරුණ කොටස්වලට මේ වාසිය නිසා තමන්ගේ වියදම්වලින් 49% ප්‍රමාණයක් අඩු කරගන්න පුළුවන් වුණා. ඒ විදිහට අතේ ඉතුරු වුණ සල්ලිවලින් වෙනත් වියදම් පිරිමහ ගන්නත් එයාලට පුළුවන් වුණා. මේ උදාහරණය ගැන විවේචන එල්ල වෙලා නැත්තේ නෑ. ඒ වුණත් ස්පාඤ්ඤයේ මේ උදාහරණයෙන් පේන්නේ පොදු ප්‍රවාහනය පාවිච්චි කරන පිරිස වැඩි කර ගන්න ගත්ත ක්‍රියාමාර්ගය හරි ගියා කියලයි. 

පොදු ප්‍රවාහනය ඇත්තටම නොමිලේ ලබාදන්න පුලුවන්ද? 

නිදහස් ආර්ථිකයක මිල තීරණය කරන්නේ පාරිභෝගිකයෝ සහ නිෂ්පාදකයෝ. කාටවත් මිලක් නැතිව නිෂ්පාදන කටයුතු, පාරිභෝජන කටයුතු කරන්න බෑ. ආර්ථික විද්‍යාවේ මේකට කියන්නේ කාටවත් දවල් කෑම පිනට / නිකම් හම්බ වෙන්නේ නෑ කියලා (There is no such thing as free lunch). කාටම හරි දෙයක් නොමිලේ ලැබෙනවා කියන්නේ ඒ වෙනුවෙන් තවත් කෙනෙක් වියදම් දරලා තියෙනවා කියන එකයි. අපි හිතමු අපිට තෑග්ගක් විදිහට මෝටර් බයිසිකලයක් ලැබෙනවා කියලා. ලැබුණ කෙනාට ඒ වෙනුවෙන් වියදමක් දරන්න වුණේ නෑ තමයි. ඒත් ඒ තෑග්ග දුන්න කෙනා බයිසිකලයට මිල ගෙවලා තියෙනවා. 

ඉතිං රජය තමයි රටක පොදු භාණ්ඩ වෙනුවෙන් ඒ වියදම දරන්නේ. ඒත් රජයට ආදායම් ලැබෙන්නේ මිනිස්සු ගෙවන බදු සල්ලිවලින්. ඒ සල්ලිවලින් නොමිලේ පොදු ප්‍රවාහනය ලබා දෙනවා කියන්නේ රජයට ලොකු වියදමක් දරන්න වෙනවා කියන එක, නැත්නම් බදු ගෙවන සාමාන්‍ය ජනතාවට ඒ බර දරන්න වෙනවා කියන එක. ඒ නිසා මේ ලෝකේ කිසිම දෙයක් නොමිලේ ලැබෙන්නේ නෑ. පොදු ප්‍රවාහනයටත් ඒක පොදු කතාවක්. ඉතිං නොමිලේ ලැබෙන පොදු ප්‍රවාහනය අපිට ඔබට වාසිදායකද? ඔබම හිතලා බලන්න. 

-දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න  

පවුල්වාදය, හිතවත්කම්වලට තනතුරු ලබා දීම සහ රජය සතු ව්‍යවසායන් පාලනය කිරීම

රවී රත්නසබාපති විසිනි

සමහර රාජ්‍ය ආයතනවල අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලයට නිලධාරීන් පත් කිරීම සිද්ධ වෙන්නේ බොහෝමයක් දෙනෙක්ව කනස්සල්ලට පත් කරලා. ඉතිං ජනතාව නම් මැසිවිලි නඟන්නේ ආයෙත් වතාවක් දේශපාලකයන්ගේ හිතවතුන් වගේම ඥාතීන් ආයතනවල ඉහළ තනතුරුවලට පත් කිරීම පටන් අරගෙන කියලා. අන්න ඒ නිසයි රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්වල අපේක්ෂිත පාලන ව්‍යුහය පරීක්ෂා කරලා බලන්න සුදුසු වෙන්නේ. 

 රස්සාවකදි තමන්ගේ නෑදෑයන්ට සහ හිතවතුන්ට විශේෂ සැලකිලි දක්වන එක ‘පවුල්වාදය’ සහ ‘හිතමිතුරන්ට කරන සංග්‍රහය’ විදිහට හඳුන්වන්න පුළුවන්. ඉංග්‍රීසි භාෂාවෙන් පවුල්වාදයට දීලා තියෙන යෙදුම ‘නෙපොටිසම්’ (Nepotism). ඒ යෙදුම ඉංග්‍රීසි භාෂාවට ඇවිත් තියෙන්නේ ‘නෙපොටිස්මෝ’ කියන ඉතාලි වචනයෙන්. ඒක ඉතාලි භාෂාවට ඇවිත් තියෙන්නේ ‘නෙපෝස්’ කියන ලතින් වචනයෙන්. ලතින්වලින් නෙපෝස් කියන්නේ බෑණා කියන අදහස. මධ්‍යතන යුගයේ සහ 17 සියවස අගභාගය වෙනකම්ම සමහර කතෝලික පාප්වරු සහ බිෂෝප්වරු තමන්ටම කියලා නීත්‍යානුකූල උරුමක්කාරයෙක් නැති අවස්ථාවකදි තමන්ගේ බෑණලාව පල්ලියේ බලයට පත් කරලා තියෙනවා. හිතවත්කම් මත තනතුරු ලබා දීමේදී ලේ නෑයන්ට තනතුරු ලබා දීම අදාල වෙන්නේ නෑ. ඒකට අයිති වෙන්නේ යාළුවන්ට සහ සමීපතමයන්ට තනතුරු, වරප්‍රසාද ලබා දීමයි.

රාජ්‍ය ව්‍යවසායන් පවත්වාගෙන යාමේ අරමුණ වෙන්නේ මහජනතාවට යහපතක් කිරීම  කියන කාරණය. ඒ නිසා ඒ ආයතන හරියට ක්‍රියාත්මක කරන්න හැකියාවක් තියෙන පුද්ගලයන් නිවැරදි තනතුරුවලට පත් කරන්න ඕන. ඒකෙන් අදහස් වෙන්නේ නෑ කාගේ හරි නෑදෑ කෙනෙක් හෝ හිතවතෙක් විදිහට ආයතනයකට සම්බන්ධ වෙන කාටවත් ම දක්ෂතාවක් නෑ කියලා. ඒ වුණත් දේශපාලන මැදිහත්වීමකින් තමන්ට රස්සාවක් හොයා ගන්න පෙළඹෙන බොහෝමයක් දෙනා ඒ වගේ ක්‍රමවලට රස්සාවලට එන්නේම තමන්ට කියලා රස්සාවක් තමගේම හැකියාවෙන් හොයා ගන්න අමාරු නිසයි. පහුගිය ආණ්ඩු කාලයේදී මේ වගේ පත් කිරීම් අහන්න දකින්න ලැබුණ නිසා දැන් බලයේ ඉන්න ආණ්ඩුව මේ වගේ දේවලවලින් වැලකිලා ඉන්න එක වැඳගත්.

සාමාන්‍යයෙන් වෙන්න ඕන ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියාට පහළ මට්ටමේ ඉඳලා හැම පත්වීමක් ම කුසලතා මත පදනම් වෙලා දෙන්න ඕන කියන එකයි. එතනදි පිලිගත් තේරීම් ක්‍රියාවලියකට එහෙමත් නැත්නම් විභාග සහ සම්මුඛ පරීක්ෂණවලට යටත් වෙලා මේ කියන තේරීම කරන්න ඕන. (මණ්ඩලයට සහ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරි තනතුරට නිලධාරීන් පත් කිරීම් ගැන දැනුවත් වීමට ආර්ථික සහයෝගීතාවය සහ සංවර්ධනය සඳහා වූ සංවිධානය නිකුත් කරලා තියෙන (OECD - Organisation for Economic Co-operation and Development) මාර්ගෝපදේශ ගැන විස්තර කොටස බලන්න). ඒ ඒ තනතුරට නියමිත සම්මත තේරීම් ක්‍රියාවලිය හරහා තමන්ගේ හැකියාවන් තහවුරු කරන්න පුළුවන්කමක් තියෙනවා නම් ඒ වගේ තනතුරුවලට නෑදෑයෙක් හෝ හිතවතෙක් පත් කලත් කමක් නෑ . 

ආයතනයක කාර්ය මණ්ඩලය පත් කරද්දි ඒ ඒ තනතුරුවලට සුදුසුකම් තියෙන ගැලපෙනම පුද්ගලයන්ව බඳවා ගත්තා නම් රජයක් වෙනස් වෙන හැම වෙලාවේම තනතුරුවලට අළුතින් නිලධාරීන් පත් කරන්න ඕන වෙන්නේ නෑ. ඒ නිසාම රජයේ ඒ ප්‍රතිපත්තියට නිශ්චිත බවක් ලැබෙනවා. මේ සම්බන්ධයෙන් සලකලා බලද්දි ලංකා විදුලිබල මණ්ඩලය (CEB) සහ කොළඹ කොටස් වෙළෙඳපොළ (CSE) කියන ආයතන දෙකම තමන්ගේ ස්වාධීනත්වය තරමක් දුරට පවත්වා ගෙන ගිහින් තියෙනවා.

කොහොම වුණත් අපේ මේ සංවාදය ඇතුළේ අපි අධ්‍යක්ෂවරුන් පත් කිරීම ගැන විතරක් කතා කරලා වැඩක් නෑ. ඒ නිසා අපේ අවදානය ලැබෙන්න ඕනේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය පාලනය කියන පුළුල් ක්ෂේත්‍රය ගැන. ආර්ථික සහයෝගීතාවය සහ සංවර්ධනය සඳහා වන සංවිධානය (OECD) රජයට අයිති ව්‍යවසායන් වඩාත් තරඟකාරී, කාර්යක්ෂම සහ විනිවිදභාවයකින් පවත්වාගෙන යාම පහසු කර ගන්න ගැලපෙන උපදෙස් ලබා දෙන මාර්ගෝපදේශ මාලාවක් ප්‍රකාශයට පත් කරලා තියෙනවා. 

ක්‍රියාකාරී දේශපාලන වෘත්තීය සමිති සහ දේශපාලන පත්වීම් නිසා, පරමාදර්ශයක් විදිහට පෙනී ඉන්න මේ මාර්ගෝපදේශ සම්පූර්ණයෙන්ම ක්‍රියාත්මක කරන එක ලේසි වැඩක් නෙවෙයි. 

ආර්ථික සහයෝගීතාවය සහ සංවර්ධනය සඳහා වන සහයෝගීතාවය ඉදිරිපත් කරලා තියෙන මාර්ගෝපදේශය යටතේ කොටස් හයක් තියෙනවා.

I. රජය සතු ව්‍යවසායන් සඳහා ඵලදායී නීතිමය සහ නියාමන රාමුවක් සහතික කිරීම 

II. රාජ්‍ය හිමිකරුවෙකු ලෙස කටයුතු කිරීම 

III. කොටස් හිමියන්ට සාධාරණ ලෙස සැලකීම 

IV. පාර්ශවකරුවන් සමඟ සබඳතා 

V. විනිවිදභාවය සහ අනාවරණය 

VI. රජය සතු ව්‍යවසාය මණ්ඩලවල වගකීම් 

මේ යටතේ එන වඩාත් ම වැදගත්ම කරුණු අපි පහත කොටසින් සාකච්ඡා කරනවා. රාජ්‍ය ව්‍යවසායයන් පාලනය කරන්න නම් රජය විසින් ම පුළුල් රාමුවක් අනුගමනය කිරීම තමා සුදුසු වෙන්නේ මොකද ඒ වගේ ක්‍රියාමාර්ගයකින් අනිවාර්‍යයෙන්ම කාර්ය සාධනය වැඩිදියුණු කරන්නත් මහජනතාවගේ විශ්වාසය පවත්වාගෙන යන්නත් පුළුවන්කමක් ලැබෙනවා.

I. රජය සතු ව්‍යවසායන් සඳහා ඵලදායී නෛතික සහ නියාමන රාමුවක් සහතික කිරීම

වෙළඳපළ අසමතුලිතතාවන් වලක්වා ගැනීමට රාජ්‍ය ව්‍යවසායන් සහ පුද්ගලික අංශයේ සමාගම් සම සමව තරඟ කරන්න නම් ඊට ගැලපෙන  නෛතික හා නියාමන රාමුවක් පවත්වා ගන්න ඕන. 

A. රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්ටත් සාමාන්‍ය නීති සහ රෙගුලාසි අදාල වීම අවශ්‍යයයි. තරඟකරුවන් ඇතුළු අනෙකුත් පාර්ශ්වකරුවන්ට තමන්ගේ අයිතීන් උල්ලංඝනය වෙලා කියලා හිතෙනවා නම් කාර්යක්ෂම විදිහට ඒවාට සහන ලබා ගන්නත් සාධාරණ තීන්දුවක් ගන්නත් ඉඩ ලැබීම අවශ්‍ය වෙනවා.

B. විශේෂයෙන්ම වෙළඳපල නියාමනය සම්බන්ධයෙන් රජය සතු ව්‍යවසායන් සඳහා කොන්දේසි කෙරෙහි බලපෑම් ඇති කළ හැකි රාජ්‍ය හිමිකාර කාර්යය සහ අනෙකුත් රාජ්‍ය කාර්යයන් අතර පැහැදිලි වෙන්වීමක් තිබිය යුතුය. සරලව කියනවා නම්, රජයට අයිති ව්‍යවසායන්වලට නීති ක්‍රියාත්මක වීමේදී විශේෂ සැලකිල්ලක් නොතිබිය යුතුයි.

C. රාජ්‍ය ව්‍යවසායන් නියාමනය කරන නීති පද්ධති විධිමත් කිරීමෙන් ණය හිමියන්ට ඔවුන්ගේ හිමිකම් ඉදිරිපත් කිරීමට සහ ඔවුන්ගේ බුන්වත්වීම සම්බන්ධ ක්‍රියා පටිපාටි ආරම්භ කිරීමට ඉඩ දිය යුතුයි. 

D. සාමාන්‍යයෙන් පිළිගත් සම්මතයෙන් ඔබ්බට ගිය රාජ්‍ය සේවා සම්බන්ධයෙන් රාජ්‍ය ව්‍යවසායයන් විසින් භාර ගැනීමට අවශ්‍ය ඕනෑම බැඳීමක් පැහැදිලිව මහජනතාවට හෙළිදරව් කළ යුතුය. එවැනි කටයුතුවලට අදාළ වියදම් ද හෙළි කළ යුතුයි. මෙමගින් ඇමතිවරයාට මැතිවරණ ප්‍රචාරක කටයුතු සඳහා අරමුදල් සැපයීම වැනි අපයෝජනයන් වලක්වනු ඇත.

E. රාජ්‍ය ව්‍යවසායයන් අරමුදල් සපයා ගැනීමේදී තරඟයට මුහුණ දිය යුතුය. රාජ්‍ය ව්‍යවස්සයයන් රාජ්‍ය බැංකු, රාජ්‍ය මූල්‍ය ආයතන සහ වෙනත් රාජ්‍ය සමාගම් සමඟ ඔවුන්ගේ සබඳතා පැවැත්වීමේදී ඒවා පදනම් විය යුත්තේ හුදු වාණිජමය හේතු මත ය. මෙය රාජ්‍ය මූල්‍යවල ශේෂ පත්‍රයෙන් බැහැර විනිවිදභාවයෙන් තොර ගනුදෙනු වලක්වනු ඇත.  

II. රාජ්‍යය හිමිකරුවෙකු ලෙස ක්‍රියා කිරීම 

දැනුවත් සහ ක්‍රියාකාරී හිමිකරුවෙකු ලෙස රජය ක්‍රියා කළ යුතුය. කාර්ය සාධනය මැනිය හැකි හිමිකාරිත්වයේ අරමුණු පැහැදිලි කිරීමට හැකියාවක් ඇති පැහැදිලි හිමිකාරිත්ව ප්‍රතිපත්තියක් තිබිය යුතුය.

A. ව්‍යවසායයන් සම්බන්ධයෙන් රජයට ඇති අයිතියේ සමස්ත අරමුණු නිර්වචනය කරන හිමිකාරිත්ව ප්‍රතිපත්තියක් රජය විසින් නිකුත් කළ යුතුයි. ඒ තුලින් රාජ්‍ය ව්‍යවසායයන්ගේ ආයතනික පාලනයේදී රජය කරන්නේ කුමක්ද යන්න සහ එහි හිමිකාරිත්ව ප්‍රතිපත්තිය ක්‍රියාත්මක කරන්නේ කෙසේද යන්න පැහැදිලි කළ යුතුය.

B. රාජ්‍ය ව්‍යවසායකයන්ගේ දෛනික කළමනාකරණයට රජය සම්බන්ධ නොවිය යුතු අතර ඔවුන්ගේ නිශ්චිත අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා ස්වාධීනව කටයුතු කිරීමට ඉඩ ලබා දිය යුතුයි 

C. රාජ්‍ය පරිපාලනය තුළ හිමිකාර අයිතිවාසිකම් ක්‍රියාත්මක කිරීම පැහැදිලිව හඳුනාගත යුතුය. ඉතා මැනවින්, රාජ්‍යයේ සියලුම කොටස් ආයෝජන අධීක්‍ෂණය කරන සහ පාර්ලිමේන්තුවට වගකිව යුතු එක් විශේෂිත ආයතනයක් යටතේ මධ්‍යගත විය යුතුය. ආයෝජන කළමනාකරණය කෙරෙහි නිසි අවධානයක් යොමු කිරීම සහ ස්ථාවර ප්‍රතිපත්ති අදාළ වන බව මෙමගින් සහතික කෙරේ. එවිට මණ්ඩලය අනුගමනය කල යුතු පියවර වන්නේ:

a. හොඳින් සංවිධානය වූ, විනිවිදභාවයකින් යුත් නාමයෝජනා ක්‍රමයක් මණ්ඩල සඳහා ඉදිරිපත් කිරීම සහ සියලුම රාජ්‍ය ව්‍යවසාය මණ්ඩල නාමයෝජනා සඳහා ක්‍රියාකාරීව සහභාගී වීම. අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩල නම් කිරීම ඇමතිවරයාගේ පරමාධිකාරී බලය යටතේ පමණක් තීරණය නොවිය යුතුයි.

b.  නිරන්තරයෙන් රාජ්‍ය වය‍වසායන්ගේ කාර්ය සාධනය අධීක්ෂණය කිරීමට සහ තක්සේරු කිරීමට ඉඩ සලසන වාර්තාකරණ පද්ධති සැකසීම. 

පාර්ලිමේන්තුවට නිසි ලෙස වාර්තා කිරීමට මෙමගින් හැකියාව ලැබෙනවා.

III. කොටස් හිමියන්ට සාධාරණ ලෙස සැලකීම

රාජ්‍ය සහ රජය සතු ව්‍යවසායන් විසින් සියලුම කොටස් හිමියන්ගේ අයිතිවාසිකම් පිළිගත යුතු අතර ඔවුන්ට සාධාරණ ලෙස සැලකීම සහ ආයතනික තොරතුරු සඳහා සමාන ප්‍රවේශය සහතික කළ යුතුයි. මෙය අදාළ වන්නේ රජයට අර්ධ කොටස් හිමිකමක් ඇති තත්ත්වයකදී නැත්නම් සුළුතරයක් වන කොටස් හිමියන්ගේ අවශ්‍යතාවන් සොයා බැලීමේදීයි. සුළුතර කොටස් හිමියන් සමඟ සිදු කරන ක්‍රියාකාරී උපදේශන ප්‍රතිපත්තියක්, ගනුදෙනුවල විනිවිදභාවය සහ කොටස් හිමියන්ගේ රැස්වීම්වලදී සුළුතරයේ සහභාගිත්වය සඳහා පහසුකම් සැලසීම අවශ්‍ය වේ.

‍IV. පාර්ශ්වකරුවන් සමඟ ඇති සම්බන්ධතා

රාජ්‍ය හිමිකාරිත්ව ප්‍රතිපත්තිය මගින් පාර්ශවකරුවන් සම්බන්ධයෙන් රාජ්‍ය ව්‍යවසායන් වෙත පැවරී ඇති වගකීම් සම්පූර්ණයෙන් පිළිගත යුතු අතර පාර්ශ්වකරුවන් සමඟ ඔවුන්ගේ සබඳතා වාර්තා කරන ලෙස ඉල්ලා සිටිය යුතුයි.

V. විනිවිදභාවය සහ හෙළිදරව් කිරීම

 රජය සතු ව්‍යවසායන් තමන්ගේ කටයුතු කරගෙන යාමේදී විනිවිදභාවය පිළිබඳ ඉහළ ප්‍රමිතීන් පිළිපැදිය යුතුය. විශේෂයෙන්ම,

A. රාජ්‍ය කොටස් හිමිකමට පවරා ඇති ආයතනය රජය සතු ව්‍යවසායන් පිළිබඳ ස්ථාවර සහ සමස්ථ වාර්තාකරණයක් වර්ධනය කළ යුතු අතර SOEs ගැන ලියැවුණු සම්පූර්ණ වාර්තාවක් සෑම වසරකදීම ප්‍රකාශයට පත් කරන්න ඕන. ශ්‍රී ලංකාව සම්බන්ධයෙන් ගත්තත්, රාජ්‍ය ව්‍යවසායයන් සෑම රාජ්‍ය ව්‍යවසායයක්ම කොළඹ කොටස් හුවමාරුවේ ලියාපදිංචි කිරීම අවශ්‍යයි. කොළඹ කොටස් වෙළෙඳපොළේ (CSE) ලියාපදිංචි කිරීමේදී සිදු කල යුතු හෙළිදරව් කිරීමේ අවශ්‍යතා සපුරාලීම මඟින් විනිවිදභාවය වැඩි දියුණු කිරීමක් සිදුවේ.
B. රාජ්‍ය ව්‍යවසායයන් ජාත්‍යන්තර ප්‍රමිතීන් මත පදනම්ව වාර්ෂික ස්වාධීන බාහිර විගණනයකට යටත් විය යුතුය. ස්වාධීන බාහිර විගණනයකින් ලබා දෙන තක්සේරුවලට නිශ්චිත රාජ්‍ය පාලන ක්‍රියා පටිපාටි ආදේශ කල හැකි නොවේ.

VI රජය සතු ව්‍යවසාය මණ්ඩලවල වගකීම්

A. රජයේ ව්‍යවසාය මණ්ඩලවලට සමාගමේ කාර්ය සාධනය සඳහා පැහැදිලි වරමක් සහ අවසාන වගකීම පැවරිලා තියෙන්න අවශ්‍යයයි. මේ මණ්ඩල ආයතනයේ අයිතිකරුවන්ට වගකීමෙන් බැඳිලා ඉන්නවා වගේම සමාගම වෙනුවෙන් සමාගමේ යහපත වෙනුවෙන් ක්‍රියා කරන්න ඕන වගේම සියලුම කොටස් හිමියන්ට සාධාරණව සලකන්නත් ඕන.

B. රජය සහ ආයතනයේ හිමිකරුවන් නියම කර ඇති අරමුණු රාමුවට අනුගත ව කලමණාකරණය සහ උපායමාර්ගික මඟ පෙන්වීමට අදාල කටයුතු සොයා බැලීම රාජ්‍ය ව්‍යවසායයන්ගේ කාර්‍යයක් වෙනවා.  ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා පත් කිරීමට සහ ඉවත් කිරීමට ඔවුන්ට බලය තියෙන්න ඕන. ප්‍රධාන විධායක නිලධාරියා පත් කරන්නේ ඇමතිවරයෙකු විසින් නොවේ. එය මණ්ඩලය විසින් ගන්නා තීරණයක්. 

C. අවශ්‍යතාවක් ඇති වුණාම (විශේෂයෙන්ම විගණනය, අවදානම් කළමනාකරණය සහ වේතනය) සම්බන්ධයෙන් කටයුතු කරද්දි, පූර්ණ මණ්ඩලයට සහාය දෙන්න කමිටු පත් කිරීමේ වගකීම තියෙන්නේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය මණ්ඩලවලටයි.

D. රාජ්‍ය ව්‍යවසාය මණ්ඩල තමන්ගේ කාර්ය සාධනය තක්සේරු කරන්න හැම අවුරුද්දේම ඇගයීමක් කරන්න අවශ්‍යයයි.

සාරාංශයක් විදිහට ගත්තොත් රාජ්‍ය ව්‍යවසායන්වල කාර්‍යක්ෂමතාව ගැන සමාජයේ තියෙන ආකල්පය ඒ තරම්ම සුබදායී නෑ. ඒකට බලපාන එක හේතුවක් විදිහට පවුල්වාදය, නෑදෑ හිතවතුන්ට ආයතනවල තනතුරු ලබා දීම වගේ කටයුතු විනිවිදභාවයකින් තොරව සිදු කිරීම හඳුන්වන්න පුළුවන. මේ වගේ පත් කිරීම් නිසා රාජ්‍ය ව්‍යවසායන් ගැන මහජනතාවගේ විශ්වාසය බිඳිලයි තියෙන්නේ. ඒකට විසඳුමක් විදිහට ආර්ථික සහයෝගීතාවය සහ සංවර්ධනය සඳහා වන සංවිධානය (OECD) මාර්ගෝපදේශයන් ඉදිරිපත් කරලා තියෙනවා. ඒ යටතේ රජය සතු ව්‍යවසායන් සඳහා ඵලදායී නීතිමය සහ නියාමන රාමුවක් සහතික කිරීම වගේ දේවල්වලට අදාලව දේශපාලනීකරණය නොවූ කාර්‍යක්ෂම රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ක්‍රමයක් පවත්වාගෙන යන්න අවශ්‍ය මඟ පෙන්වීම කරලා තියෙනවා. ඉතිං හොර බොරු නැති, වංචා දූෂණ නැති කාර්‍යක්ෂම රාජ්‍ය ව්‍යවසායයන් පවත්වාගෙන යන එක ලංකාව වගේ රජය ආර්ථිකයට මැදිහත් වෙලා ඉන්න රටකට ඉතාමත් වැඳගත්. අපේ රටත් සංවර්ධනය වුණු රටක් කරන්න හීන දකින අපිට කරන්න ම ඕන ප්‍රතිසංස්කරණයක් විදිහට රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල සුදුස්සාට සුදුසු තැන ලබා දෙන එක වැඳගත් වෙන්නේ අන්න ඒ නිසයි.

ලංකාවේ ව්‍යාපාරවලින් ගොඩයන්න පුළුවන්ද?

පසුගිය අවුරුද්දේ මුල ඉඳලාම ලංකාවට මුහුණ දෙන්න වෙලා තියෙන දරුණු ආර්ථික අර්බුදය හින්දා සමහරු රට අත් ඇරලා ගියා. එහෙම යන්න බැරි වුණ අය සහ නොයන්න තීරණය කරපු තවත් අය ලංකාවේ ඉදිරි අනාගතය ගොඩ නගන්න එක එක විදිහේ යෝජනා සහ අදහස් ඉදිරිපත් කළා. සාමාන්‍ය ජනතාව විතරක් නෙවෙයි ලංකාවේ රජය සහ ව්‍යාපාරිකයන් පවා මේ ගැන විවිධ යෝජනා සහ චෝදනා ඉදිරිපත් කළා. ඉතිං ඒ අතර තිබුණ එක යෝජනාවක් තමයි ලංකාවට දියුණු වෙන්න නම් ලංකාවේ ව්‍යාපාර දියුණු වෙන්න ඕන කියන කතාව. ඉතිං ඒ කතාව ඇහුවම කෙනෙක්ට හිතෙන්න පුළුවන් ව්‍යාපාර කරලා ගොඩයන්න පුළුවන්කමක් තියෙනවා නම් ඇයි තවත් බලන් ඉන්නේ කියලා. ඔව්, එහෙම හිතෙන එක සාධාරණයි. ඒත් ලංකාවේ ව්‍යාපාර කරන එක ලෝකයේ සමහර රටවල්වල ව්‍යාපාර පටන් අරගෙන කරගෙන යන එක තරම් ලේසි වැඩක් නෙවෙයි. මේකට හේතු ගොඩාක් තියෙනවා. ඉතිං අපි මුලින්ම බලමු ඇයි ලංකාවේ ව්‍යාපාර කරගෙන යන්න මේ තරම් අමාරු කියලා.

ලංකාව ව්‍යාපාරවලට සහ ව්‍යාපාරිකයන්ට හොඳ ද?

ලංකාව කියලා කියන්නේ ඉන්දියන් සාගරයේ ඉතාමත් උපායශීලී පිහිටීමක් සහිත රටක්. රට වටේම තියෙන මුහුද, වගා කරන්න පුළුවන් ඉඩම්, ජලය, ස්වභාවික සම්පත්, ස්වභාවික වරායයන් වගේ දේවල් ලංකාවේ ආර්ථිකයට වටිනාකමක් එකතු කරනවා. මේ විශේෂ පිහිටීම නිසා ම සමහර රටවල් ලංකාවේ ආයෝජනය කරන්න, ඒ කියන්නේ මුදල් යොදවලා ව්‍යාපාර පටන් ගන්න පවා කැමතියි. ඒත් සම්පත් තිබුණා කියලාවත් කවුරුහරි කැමති වුණා කියලාවත් රටක ව්‍යාපාර කටයුතු ඒ තරම් ලේසියෙන් පවත්වාගෙන යන්න පුලුවන්කමක් නෑ. ලංකාවේ පරිසරය ව්‍යාපාර කරන්න කොයිතරම් සුදුසු මට්ටමක තියෙනවද කියලා තේරුම් ගන්න අපිට ලෝකයේ පිලිගත් දර්ශක කීපයක් යොදා ගන්න පුළුවන්. 

ගෝලීය තරඟකාරීත්ව දර්ශකයට අනුව 2023 දී රටවල් 184 අතරින් ලංකාව ඉන්නේ 136 වන ස්ථානයේ. 2020දී  ව්‍යාපාර කිරීමේ පහසුව දර්ශකයට අනුව ලංකාව 99 වැනි ස්ථානයේත්, 2020දී ඉදිරිපත් කරපු ෆ්‍රේසර් ආයතනයේ ආර්ථික නිදහස පිලිබඳ තක්සේරුවලට අනුව 89 වැනි ස්ථානයේත් රැඳිලා ඉන්නවා. සරලවම කිව්වොත් මේ හැම අගයයකින්ම පේන්නේ ලංකාව ඉතාමත් දුර්වල මට්ටමක ඉන්නවා කියන එකයි. මේ කියන දර්ශකවලට ඇතුලත් වෙලා තියෙන දේපල හිමිකාරීත්වය, ව්‍යාපාර නියාමනය, දේපල ලියාපදිංචි කිරීම, ණය ගැනීම සහ බදු ගෙවීම වගේ කාරණා හැම එකක්ම සලකලා බලද්දි ලංකාවේ ව්‍යාපාරයක් පටන් ගන්නවාට වඩා වෙන රටක ව්‍යාපාරයක් කරගෙන යන එක, පටන් ගන්න එක ලේසි. 

උදාහරණයක් විදිහට ගත්තොත් ව්‍යාපාර කරගෙන යාමට තියෙන පහසුව ගැන මැන බලන දර්ශකයේ ඉහළින් ම ඉන්න රටවල් වෙන සිංගප්පූරුව, ඩෙන්මාර්කය වගේ රටවල්වල නිෂ්පාදන සාධක (භූමිය, ශ්‍රමය, ප්‍රාග්ධනය සහ ව්‍යවසායකත්වය) ලංකාවේ තියෙනවාට වඩා ව්‍යාපාරවලට හිතකර මට්ටමක තියෙනවා. සිංගප්පූරුව සංවර්ධනය වෙන්න කලින් ලීක්-වාන්-යූ හඳුනාගත්තා ඒ රටේ දියුණුවට පාවිච්චි කරන්න පුළුවන් නිෂ්පාදන සාධක මොනවාද කියලා. ඉතිං ලංකාවට වගේ ස්වභාවික සම්පත් නොතිබුණ සිංගප්පූරුව තේරුම් ගත්තා තමන්ට තියෙන භූමියෙන් සහ ශ්‍රමයෙන් ප්‍රයෝජනයක් ගන්න ඕන කියලා. අන්න ඒ විදිහටයි ලීක්-වාන්-යූ සිංගප්පූරුවට ආයෝජකයන් ගෙන්වගන්න අඩු මිලකට ශ්‍රමය සපයන්න තීරණය කළේ. ඒ වගේම පිටරටවලින් ඇවිත් ආයෝජනය කරන්න බලාපොරොත්තු වෙන අයට සහනදායී කොන්දේසි යටතේ පහසුවෙන් ව්‍යාපාරික ඉඩම් ලබාගෙන නිදහසේ තමන්ගේ ව්‍යාපාර කරගෙන යන්න පුළුවන් වටපිටාවක් හදන්න ලීක්-වාන්-යූට පුළුවන් වුණ නිසා තමයි අද සිංගප්පූරුව දියුණු රටක් වෙලා තියෙන්නේ.

ලංකාවේ ව්‍යාපාර කරගෙන යන්න ඇයි මේ තරම් අමාරු?

කලින් කිව්වා වගේ ව්‍යාපාරයක් / නිෂ්පාදන කටයුත්තක් කරගෙන යන්න නම් ඒකට භූමිය, ශ්‍රමය, ප්‍රාග්ධනය සහ ව්‍යවසායකත්වය කියන සාධක ඕන වෙනවා. ලංකාවේ මේ කියන සාධකවල අඩුවක් නෑ කියලා ඔයාලට හිතෙනවා ඇති. එහෙනම් මොකක්ද ඇත්තටම අපිට තියෙන ප්‍රශ්නය?

කොයිතරම් නිෂ්පාදන සාධක තිබ්බත් ඒවා පාවිච්චි කරන්න තියෙන ඉඩකඩ සීමාවීම තමයි මෙතන තියෙන ලොකුම ප්‍රශ්නය. ලංකාවේ භූමියෙන් වැඩි කොටසක අයිතිය තියෙන්නේ රජයට. ඒ නිසා සාමාන්‍ය ජනතාව යටතේ තියෙන ඉඩකඩම් ප්‍රමාණයෙන් අඩුයි. ව්‍යාපාරයක් කරන්න ඉඩමක් හොයාගන්න එකම ව්‍යාපාරිකයෙකුට ලොකු අභියෝගයක් වෙන්නේ ඒ නිසයි. ලංකාවේ ඉඩම්වලින් 80% වගේ විශාල කොටසක් රජයට අයිති ආයතනවලට හෝ රජයට සම්බන්ධ අය යටතේ තියෙන නිසා සාමාන්‍ය කෙනෙකුට හෝ දේශීය/විදේශීය ව්‍යාපාරිකයන්ට ඉඩමක් ලබා ගන්න සීමාවන් රැසක් තියෙනවා. 

ඉතිං ව්‍යාපාරයක් කරන්න හරි හමන් තැනක් නැතුව ඒ වෙනුවෙන් වියදම් කරන්න ප්‍රාග්ධනයක් හොයා ගන්න එකයි, ඒ ව්‍යාපාර වැඩවලට හැකියාවන් සහිත ශ්‍රමිකයෝ හොයා ගන්න එකත් අමාරු වැඩක් වෙනවා. විශේෂයෙන් ම ලංකාවේ අධ්‍යාපන ක්‍රමය රැකියාවන්ට ගැලපෙන අධ්‍යාපනය ක්‍රමයක්ද කියන ප්‍රශ්නයත් මෙතනදි මතු වෙනවා. ජපානය වගේ රටවල් තමන්ට අවුරුද්දකදි කොයිතරම් පරිගණක ඉංජිනේරුවෝ, වෛද්‍යවරු ඕන වෙනවාද කියලා තීරණය කළත්, ලංකාවේ ඒ වගේ ක්‍රමයක් ඇත්තේ නෑ. ඊටත් වඩා, බොහෝමයක් දෙනා හිතාගෙන ඉන්නේ රස්සාවක් හොයලා දෙන එක රජයේ වගකීමක් කියලා. ඉතිං නිදහස් වෙළඳපළ ආර්ථිකයක රජයට ඒ වගේ දේවල් කරනවාට වඩා වැඳගත් වැඩ තියෙනවා. තමන්ගේ හැකියා, දක්ෂතා, ආකල්ප සහ දැනුම අනුව තමටන්ට ගැලපෙන රස්සාවක් හොයා ගන්න එක ඒ ඒ පුද්ගලයා කරන්න ඕන දෙයක්. තමන්ට ම කියලා ව්‍යාපාරයක් පටන් ගන්න ව්‍යවසායකයෙක් වෙන කෙනෙක් නම් ඒ දේ කරන්නත් අපි කලින් කියපු නිෂ්පාදන සාධක ප්‍රමාණවත් ම සහ ප්‍රවේශ වෙන්න පුලුවන් මට්ටමකින් තියෙන එක වටිනවා. 

ව්‍යවසායකත්වය කියන නිෂ්පාදන සාධකය ආර්ථිකයකට විශාල වෙනසක් කරන්න පුළුවන් සාධකයක්. මොකද ව්‍යවසායකයෙකුට පුළුවන් ව්‍යාපාරික අවස්ථාවන් හඳුනාගෙන අවදානම් දරමින්, නවෝත්පාදනය කරමින්, නව ව්‍යාපාරික කටයුතු බිහි කිරීම ඔස්සේ බොහෝ පිරිසකට රස්සා ලබා දෙන්න. ඒකෙන් රටක විරැකියාව අඩු කරන්න, ජීවන මට්ටම් ඉහල නංවන්න, නිෂ්පාදිතය ඉහල නංවන්න රුකුලක් සැපයෙනවා. ඒත් ලංකාව වගේ රටක ව්‍යවසායකයන්ට තමන්ගේ ව්‍යාපාර කටයුතු පටන් ගන්න සහ පවත්වාගෙන යන්න තරම් සුදුසු හිතකර පරිසරයක් තියෙනවද කියන කාරණය ගැටළුවක්. විශේෂයෙන්ම ව්‍යවසායකයෙකුට තමන්ගේ ව්‍යාපාරය කරගෙන යන්න සුදුසු ඉඩමක්, ගොඩනැඟිල්ලක්, රජයේ අනුමැතියක්, ණය පහසුකමක් වගේ දේවල් ලබා ගන්න අනුගමනය කරන්න තියෙන පියවර අනෙක් රටවලට වඩා අසීරු මට්ටමක තමයි තියෙන්නේ. 

සිංගප්පූරුවේ සාර්ථකත්වය 

උදාහරණයක් විදිහට අපි කලින් සඳහන් කලා වගේ 1965 කාලය වෙද්දි සිංගප්පූරුවේ තිබුණු සමාජ සහ ආර්ථික තත්ත්වය ඉතාමත් දුර්වල එකක්. පැල්පත් නිවාසවල ජීවත් වුණ බොහෝමයක් මිනිස්සුන්ගේ ජීවන තත්ත්වය ඉතා පහල මට්ටමකයි තිබුණේ. හැබැයි සිංගප්පූරුවේ අසහාය නායකයා විදිහට සැලකෙන ලීක්-වාන්-යූ හොඳට හිතලා බලලා තමන්ගේ රටේ වැඩක් ගන්න පුළුවන් විදිහට තියෙන නිෂ්පාදන සාධක මොනවාද කියලා තේරුම් ගත්තා. ලංකාව වගේ ස්වභාවික සම්පත් ගොඩක් සිංගප්පූරුවට නැති වුණත් තමන්ට තියෙන ශ්‍රම සම්පත සහ භූමිය ඵලදායී විදිහට වගේම උපරිම කාර්‍යක්ෂමතාවකින් පාවිච්චි කරන්න ලීක්-වාන්-යූ සැලැස්මක් ක්‍රියාත්මක කළා. ඒකේ ප්‍රතිඵලයක් විදිහට තමයි සිංගප්පූරුවේ සහනදායී බදු ප්‍රතිපත්ති, අපනයන දිරිගැන්වීම්, අඩු මිලට ශ්‍රමය සැපයීමට හැකි විශාල සේවා වියුක්තියකයන් පිරිසක් සිටීම, හිතකර කම්කරු ප්‍රතිපත්ති, පොදු රාජ්‍ය මණ්ඩලීය රටවල්වලට වරණීය පහසුකම යටතේ ප්‍රවේශ වීමට ඇති හැකියාව වගේ සාධක නිසා විදේශීය ආයෝජකයන්ට සිංගප්පූරුවේ ආයෝජනය කරලා ව්‍යාපාර පටන් ගන්න උත්තේජනයක් ලැබුණා. විදේශීය ආයෝජකයන් සිංගප්පූරුවට ගෙන්වගන්න ලීක්-වාන්-යූ තමන්ගේ රටේ නිදහස් නීති රෙගුලාසි පනවලා ආයෝජකයන්ට නිදහසේ තමන්ගේ වැඩ කටයුතු කරගෙන යන්න ඉඩ දුන්න නිසා අද වෙනකොට සිංගප්පූරුව ලෝකයේ ව්‍යාපාර නිදහස මනින දර්ශකවල ඉහළම රටවල්  10 ඇතුලේ රැඳිලා ඉන්නවා. 2019 දී ලෝකයෙන්ම දෙවනි ස්ථානයට එන්න සිංගප්පූරුවට පුළුවන්කම ලැබුණේ ව්‍යාපාරයක් ආරම්භ කිරීම, ඉදිකිරීම් සඳහා අනුමැතිය ලබා ගැනීම, විදුලිය සහ ණය ලබා ගැනීම, දේපල ලියාපදිංචි කිරීම, බදු ගෙවීම, දේශසීමා හරහා සිදු කරන වෙළඳාම වගේ නිර්ණායකවලින්  ඉහළ කාර්‍යසාධනයක් පෙන්වපු නිසයි.

ලංකාවේ ව්‍යාපාර නිදහස වෙනුවෙන් අපි වෙනස් කරන්න ඕන මොනවාද?

නූතන ආර්ථික විද්‍යාවේ පියා කියලා සැලකෙන ඇඩම් ස්මිත් තමයි මුලින් ම නිදහස් ආර්ථිකයක් ගැන කතාව පටන් ගන්නේ. ඇඩම් ස්මිත් කියන විදිහට රජයයන් ආර්ථිකයට මැදිහත් වෙන්නේ නැතුව පෞද්ගලික අංශයට නිදහසේ ව්‍යාපාර කටයුතු කරගෙන යන්න ඉඩ සලසා දෙන්න ඕන. ලංකාවේ තියෙන ව්‍යාපාර බොහෝමයක රජයේ බලපෑමක් තියෙනවා. රජය කරගෙන යන ව්‍යාපාර පාඩු ලබන තත්ත්වයක් තිබුණොත්, ඒ පාඩුව පියවන්න මුදල් යොදවන්න වෙන්නෙත් රජයේ ආදායමෙන්ම තමයි. මේ නිසා කාර්‍යක්ෂම විදිහට ලාභ ලබමින් ව්‍යාපාර කරගෙන යන්න නම් පුද්ගලික අංශය තමයි ව්‍යාපාරවලට මැදිහත් වෙන්න ඕන.

නිදහස් වෙළඳාමකදී සමතුලිතයක් තීරණය වෙන්නේ ගැනුම්කරුවන්ගේ ඉල්ලුම සහ සැපයුම්කරුවන්ගේ සැපයුම කියන සාධක දෙකම සමාන වෙන මට්ටමකදී. ඒත් රජයක් සහනාධාර දීම, උපරිම මිල නියම කිරීම, අවම මිල නියම කිරීම වගේ දේවල් කරලා ඒ වෙළඳාමට මැදිහත් වෙද්දි ගැනුම්කරුවන්ට සහ සැපයුම්කරුවන්ට නිදහස් වෙළඳාමෙන් ලැබෙන්න තිබුණ අතිරික්තය එහෙමත් නැත්නම් සුබසාධනය අහිමි වෙනවා.

ආනයන සීමා පැනවීමෙන් ලංකාවේ ව්‍යාපාර දියුණු කරන්න පුළුවන්ද?

මෑත කාලයේදී ආනයන සීමා පැනවීම කියන කාරණය ඉතාමත් සුලබව දකින්න ලැබුණා. අපිට මුහුණ දෙන්න වෙලා තියෙන ආර්ථික අර්බුදය නිසා මිනිස්සු පිටරටින් ගෙන්වන භාණ්ඩ වෙනුවෙන් වියදම් කරන ඩොලර් ප්‍රමාණය අඩු කරන අරමුණෙන් ආනයන සීමා පැනවුණා කියන එක තමයි අපි හැමෝම දන්න කාරණය. ඒ වුණත් සමහර වෙලාවල දේශීය නිෂ්පාදකයන් දිරි ගන්වන්න, එහෙමත් නැත්නම් දේශීය නිෂ්පාදකයන්ට සහනයක් වෙන්න කියලා හිතාගෙන රජය නිදහස් වෙළඳාමට මැදිහත් වෙලා විදේශීය භාණ්ඩ ආනයනයට සීමා පනවනවා. අපි මේ කතාව උදාහරණයකින් පැහැදිලි කර ගමු.

දේශීය ගොවියාට යහපතක් කරන්න හිතාගෙන පිටරටින් ගෙන්වන කහ නතර කළා කියලා හිතමු. ඒ වෙලාවේදී ලංකාවේ ප්‍රමාණවත් දේශීය කහ සැපයුමක් තිබුණේ නෑ. ඒ නිසා තිබුණ සීමිත කහ සැපයුමට අති විශාල ඉල්ලුමක් ඇති වෙලා කහවල මිල අසාමාන්‍ය විදිහට ඉහල ගියා. හුඟාක් වෙළඳසැල්වල කහ විකුණන්න තිබුණේ නෑ. ඉතිං අසාමාන්‍ය මිලක් ගෙවන්න සිද්ධ වීම නිසා ගැනුම්කරුවෝ හුඟක් අසීරුතාවකට ලක් වුණා. දේශීය නිෂ්පාදකයන් දිරිමත් වෙලා කහ සැපයුම වැඩි කිරීම කෙටි කාලීනව කරන්න පහසු දෙයකුත් නෙවෙයි.

ඉතිං දේශීය සහ විදේශීය භාණ්ඩ දෙවර්ගයටම ප්‍රවේශ වෙන්න ගැනුම්කරුවන්ට ඉඩකඩ තියෙනවා නම් ඒ දෙවර්ගයෙන් හොඳම නිෂ්පාදිතය තෝරා ගැනීමේ හැකියාව ගැනුම්කරුවාට ලැබෙනවා. ඉතිං ඒ තේරීම නිසා ගුණත්වයෙන් ඉහළ භාණ්ඩ නිෂ්පාදනය කරලා වෙළඳපළේ තරඟයට මුහුණ දෙන්න මේ සැපයුම්කරුවන්ට සිද්ධ වෙනවා. ඒකෙන් පාරිභෝගිකයන්ගේ සහ නිෂ්පාදකයන්ගේ සුබසාධනය ඉහළ යනවා. 

මීට අමතරව ලංකාවේ ව්‍යාපාරයක් පටන් ගන්න ඉඩකඩම්, ගොඩනැඟිලි, රජයේ අනුමැතිය, ණය පහසුකම් ලබා ගැනීමේ දුෂ්කරතා රැසකට මුහුණ දෙන්න ව්‍යාපාරිකයන්ට සිද්ධ වෙනවා. මේ ක්‍රියාවලීන්ගේ තියෙන මන්දගාමී බව, අකාර්‍යක්ෂම බව නිසා ව්‍යාපාර ආරම්භ කිරීම, පවත්වාගෙන යාම, ගෝලීය වෙළඳපළට ඇතුළු වීම වගේ දේවල්වලදි අධෛර්‍යමත් වෙලා ව්‍යවසායකයින් / ව්‍යාපාරිකයින් වෙළඳපලෙන් ඉවත් වෙනවා. 

ව්‍යාපාර කිරීමේදී දරන්නට සිදු වන පිරිවැය අවම කිරීමට පෞද්ගලික අංශයේ කටයුතු විධිමත් කිරීම, සාධාරණ ලෙස අපනයන ක්‍රියාවලිය පවත්වා ගැනීමට වෙළඳ ප්‍රතිපත්ති ශක්තිමත් කිරීම, සෘජු විදේශීය ආයෝජන රටට ආකර්ශනය කර ගැනීමට, රඳවා ගැනීමට ඇති හැකියාව වර්ධනය කර ගැනීම, ව්‍යවසායකත්ව හැකියාවන් දියුණු කිරීම සහ මූල්‍ය සේවාවන් ලබා ගැනීමට අවස්ථා සලසා දීම තුළින් ලංකාවේ ව්‍යාපාර තරඟකාරීත්වය ඇති කර ගැනීමට හැකියාව තියෙනවා. දැන් ඔබට හිතෙනවා ඇති අපි කලින් හිතපු තරම්ම ලංකාවේ ආර්ථිකය වෙනුවෙන් තරඟකාරීත්වය ඇති කිරීම ලේසි වැඩක් නෙවෙයි කියලා. ඒ වුණත් අද සංවර්ධනය වෙලා තියෙන හැම රටක්ම ඒ තත්ත්වයට එන්න දුෂ්කර කාලයක් ගත කරලා තියෙනවා. ඒ නිසා ලංකාවටත් කන්දක් නැඟලා ම තමයි පල්ලමක් බහින්න වෙන්නේ. ඉතිං ඒක මතක තියාගෙන මහන්සි වෙලා හැමෝම එකතු වෙලා වැඩ කලොත් ලංකාවේ ව්‍යාපාරයක් කර ගෙන ගොඩ යන්න බැරිකමක් නෑ. මෙන්න මේ වගේ හේතු නිසා ශ්‍රී ලංකාව ව්‍යාපාර කරගෙන යාම, ආර්ථික නිදහස වගේ දේවල්වලින් ප්‍රතිසංස්කරණ සිදු කළ යුතු බව අපේ විශ්වාසයයි.

-දිල්මිණී අබේරත්න 

2019-2023 කාලයේදී තරඟකාරීත්වය‍ අතින් ලෝකයේ ඉහළින් ම සිටින රටවල් 20

මූලාශය- https://www.visualcapitalist.com/cp/competitive-countries-rankings/ By Julie R. Peasley

තරඟකාරීත්වය‍ මනින්නේ කොහොමද?

කලමණාකරණ සංවර්ධනය පිලිබඳ ජාත්‍යන්තර ආයතනයේ ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලින් කර්මාන්ත මට්ටමින් රටවල්වලට ධනය උත්පාදනය කිරීමත් පවත්වාගෙන යාමටත් ඇති හැකියාව සොයා බලනවා. කොහොම වුණත් කර්මාන්ත ක්‍රියාත්මක වෙන්නේ ජාතික තලයක හින්දාම ඒවාට දේශීයව සහ විදේශීයව තරඟ කිරීමට තියෙන හැකියාව වර්ධනය වෙන්නත් දුර්වල වෙන්නත් පුළුවන්. ආර්ථික ක්‍රියාකාරීත්වය, රජයේ කාර්‍යක්ෂමතාව, ව්‍යාපාර කාර්‍යක්ෂමතාව සහ යටිතල පහසුකම් කියන සාධක 4 ඔස්සේ තරගකාරීත්වය අනුව රටවල් ශ්‍රේණිගත කිරීම මඟින් ලබාදෙන වාර්ෂික තක්සේරුව ඉතාමත් ප්‍රයෝජනවත්.

2019 ඉඳලා 2023 දක්වා කාලයේදී ලෝකයේ වැඩිම තරඟකාරීත්වයක් වාර්තා කරපු රටවල් 20 අතරට සිංගප්පූරුව, හොංකොං, ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය, ස්විස්ටර්ලන්තය, එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය, නෙදර්ලන්තය, අයර්ලන්තය, ඩෙන්මාර්ක්, ස්වීඩන්, කටාර්, නෝර්වේ, ලක්සම්බර්ග්, කැනඩාව, චීනය, ෆින්ලන්තය, තායිවානය, ජර්මනිය, ඕස්ට්‍රේලියාව, ඔස්ට්‍රියාව සහ අයිස්ලන්තය කියන රටවල් අයිති වෙනවා.

• මේ රටවල් අතරින් 2020 වසරේදී ඩොලර් 20,000ට වඩා අඩු ඒක පුද්ගල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයක් වාර්තා කරපු එකම රට වුණේ චීනය විතරයි.

• දේශීය ආර්ථිකය සහ ආරර්ථික ක්‍රියාකාරීත්වය කියන උප අංශවලින් පෙන්වපු දියුණුව නිසා අයර්ලන්තය 2023 වෙද්දි වඩාත් ඉහළ තලයකට ළගා වුණා.

• ලෝකයේ ඉහළ ම තරඟකාරී රටවල් 20 අතරට ඇතුලත් වීමට බෙල්ජියම 2022දී සිටි මට්ටමේ ඉඳලා රටවල් 8 පහු කරගෙන ඉදිරියට ආවා.

• මුල්ම වතාවට ඉහළ ම තරඟකාරී රටවල් 20 අතරට ඇතුලත් වීමට සවුදි අරාබිය 2022දී හිටපු තැන ඉඳලා ස්ථාන 7 සහ චෙක් ජනරජය ස්ථාන 8 පහුකරගෙන ඉදිරියට ආවා.

ලෝකයේ තියෙන තරඟකාරීම රටවල් ගැන දන්නවාද?

හොඳින් හදපු නැවකට නිදහසේ යාත්‍රා කරන්න යහපත් කාලගුණයක් තියෙන එක වැඳගත් වෙනවා වගේම ව්‍යාපාරවලට තමන්ගේ වැඩ කටයුතු පටන් අරන් සාර්ථ්ක ව ඉස්සරහට යන්න නම් ඒකට ගැලපෙන විදිහේ පරිසරයක් තියෙන්නත් ඕන.

වඩාත්ම තරඟකාරී රටවල් මොනවාද කියලා හඳුනා ගන්නත් ඒවායේ තරඟකාරී බව අනුව පෙළ ගස්වන්නත් පුලුවන් විදිහට සකස් කරලා තියෙන මේ ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලින් ව්‍යාපාරවල දියුණුවට වැඩිම දායකත්වයක් දෙන හොඳම පරිසරය තියෙන්නේ කුමන ආර්ථිකයකද කියන කාරණය සොයා බලනවා. මේ විදිහට කාලයත් එක්ක ඒ ඒ රටවල්වල පෙළ ගැස්ම / ශ්‍රේණිගත කිරීම වෙනස් වෙන්නේ කොහොමද කියලා සොයා බැලීමමෙන් එක් එක් රටවල් අනෙක් රටවලට සාපේක්ෂව දියුණු වන ආකාරය ගැන බොහෝ දේ කියන්න පුළුවන්.

ඉහත රූප සටහනෙන් පෙන්වන ආකාරයට කලමණාකරණ සංවර්ධනය පිලිබඳ ජාත්‍යන්තර ආයතනයේ ශ්‍රේණිගත කිරීම් යොදාගෙන ජුලී පීස්ලි 2019 ඉඳන් 2023 දක්වා ලෝකයේ වැඩිම තරඟකාරීත්වයක් පෙන්වපු රටවල් මොනවාද කියලා අපට ඉදිරිපත් කරනවා.

ව්‍යාපාර තරඟකාරීත්වය මනින්නේ කොහොමද?

කලමණාකරණ සංවර්ධනය පිලිබඳ ජාත්‍යන්තර ආයතනය ප්‍රධාන නිර්ණායක 4 යටතේ එන උප නිර්ණායක රැසක් යොදාගෙන මේ මිනුම් කිරීම සිදු කරනවා.

• ආර්ථික කාර්‍යසාධනය: දේශීය ආර්ථිකය, ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම (වෙනත් රටවල් සමඟ කරන වෙළඳාම) , ජාත්‍යන්තර ආයෝජන (විදේශ රටවලින් සිදු කරන මුදල්/වෙනත් ආයෝජන) , සේවා නියුක්තිය, මිල ගණන්

• රජයේ කාර්යක්ෂමතාව: රාජ්‍ය මූල්‍ය, බදු ප්‍රතිපත්තිය, ආයතනික රාමුව, ව්‍යාපාර නීති සම්පාදනය, සමාජ රාමුව

• ව්‍යාපාර කාර්යක්ෂමතාව: ඵලදායිතාව සහ කාර්යක්ෂමතාව, ශ්‍රම වෙළඳපොළ, මුදල් යෙදවීම, කළමනාකරණ භාවිතයන්, ආකල්ප සහ වටිනාකම්

• යටිතල පහසුකම්: මූලික යටිතල පහසුකම්, තාක්ෂණික යටිතල පහසුකම්, විද්‍යාත්මක යටිතල පහසුකම්, සෞඛ්‍ය සහ පරිසරය, අධ්‍යාපනය

මේ කියන ප්‍රමිතිකරණ දත්ත ගණනය කරන්න පාවිච්චි කරලා තියෙන්නේ ආයතනවලින් ලබා ගත්, විශ්වාසනීය සහ ක්‍රමානුකූල මට්ටමේ දත්ත, හවුල්කාර ආයතනවල සමීක්ෂණ සහ පරිපූරක දත්තවල එකතුවෙන්.

ව්‍යාපාර සඳහා හොඳම සහ නරකම රටවල් මොනවාද?

2022 වසරේදී මුල්ම වතාවට ලෝකයේ වඩාත් ම තරඟකාරී එහෙමත් නැත්නම් ව්‍යාපාර හිතකාමී රට විදිහට නම් කෙරුණු ඩෙන්මාර්කය 2023 වසරේදීත් ඒ ස්ථානයේ ම රැඳී සිටියා. මේ ස්කැන්ඩිනේවියානු රට 2018 වසරේ ඉඳන් දිගටම වැඩිම කාර්ය සාධනයක් පෙන්වන රටවල් 10 අතරේ සිටියත් ඉහලම තලයට ළඟා වුණේ පසුගිය අවුරුදු 4 ඇතුලේදීයි. භූගෝලීය වශයෙන් තමන්ගේ සමීප රටවල් එක්ක සංසන්දනය කරලා බලද්දි ආර්ථිකමය වශයෙන් සාමාන්‍ය මට්ටමේ කාර්‍යසාධනයක් පෙන්වන ඩෙන්මාර්කය, ආර්ථිකක්‍රියාකාරිත්වය, ව්‍යාපාරකාර්යක්ෂමතාව, රජයේකාර්යක්ෂමතාවසහයටිතලපහසුකම්කියන අංශවලින් ඉහළ ප්‍රගතියක් පෙන්වනවා.

2019 වසරේ සිටි තැනින් ස්ථාන පහක් ඉදිරියට ආව අයර්ලන්තය මේ ලැයිස්තුවේ දෙවන ස්ථානයේ සිටිනවා. රටේ ශක්තිමත් ආර්ථික ක්‍රියාකාරිත්වය හින්දා පසුගිය වසර කිහිපය පුරාවට ඉහලම ව්‍යාපාර තරඟකාරීත්වයක් තියෙන රටවල් 15 අතර හිටිය අයර්ලන්තයට ඉන් ඉහලට එන්න පුළුවන්කම ලැබුණා. තුන්වන ස්ථානයට පත්වෙලා ඉන්නේ 2018 වසරේ ඉඳලා ඉහළම තරඟකාරීත්වයක් තියෙන රටවල් 5 අතර රැඳී ඉන්න 2021 වසරේදී අංක එකේ තරඟකාරී ව්‍යාපාරික පරිසරයක් සහිත රට වුණ ස්විට්සර්ලන්තයයි. ප්‍රධාන දර්ශක කීපයකින්ම ඉතා හොඳින් ලකුණු ලබා ගන්නට ස්විට්සර්ලන්තයට හැකි වුණත්, ව්‍යාපාර සංවර්ධනයේ සහ මූලික මහජන පිරිනැමීම සම්බන්ධයෙන් ඇති දුර්වලතා නිසා ලකුණු යම් ප්‍රමාණයක් අහිමි වෙලා තියෙනවා.

2019 සහ 2020 වසරවල වඩාත්ම තරඟකාරී රට විදිහටත් ශ්‍රේණිගත කෙරුණු සිංගප්පූරුව 2023 වසරේදී සිව්වන ස්ථානයට පත් වුණා. ඩෙන්මාර්කය සහ ස්විට්සර්ලන්තයට සාපේක්ෂව බලද්දි, ආසියානු මූල්‍ය බර ආර්ථික ක්‍රියාකාරිත්වයට සහයවෙලා තිබුණත් රජයේ කාර්යක්ෂමතාව කියන කාරණයේදී අසාර්ථක වෙලා තියෙනවා.

ලැයිස්තුවේ පහළින් ම ඉන්න වෙනිසියුලාව, ආර්ජන්ටිනාව සහ මොංගෝලියාව 2023 දී ව්‍යාපාරික තරඟකාරිත්වය සම්බන්ධයෙන් සැලකිය යුතු අභියෝගවලට මුහුණ දෙමින් තමයි ඉන්නේ. මෙම රටවල් දුර්වල ආර්ථික ක්‍රියාකාරිත්වය, අඩු ව්‍යාපාර සහ රජයේ කාර්යක්ෂමතාව සහ ප්‍රමාණවත් නොවන යටිතලපහසුකම් කියන ව්‍යාපාර වර්ධනයට හා සංවර්ධනයට බාධා කරන සාධකවලට මුහුණ දෙනවා. සාර්ව ආර්ථිකයේ වැඳගත් සිද්ධි මත පවා මේ රටවල්වල අනාගතය රැඳිලා තියෙනවා කිව්වොත් හරි, මොකද රුසියාවට පනවපු සම්බාධකවලින් පීඩාවට පත් වුණ රටක් තමයි මොංගෝලියාව.

වඩාත්ම තරඟකාරී රටවල්වල ශ්‍රේණිගත කිරීම් වෙනස් කිරීම

මේ පෙළ ගැස්වීම ඇතුලේ සමහර රටවල් වඩාත්ම තරඟකාරී රටවල ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල දිගින් දිගටම එකම ස්ථානයේ රැදී සිටියත් සමහර රටවල්වල කැපී පෙනෙන උස්පහත්වීම් දැකගන්න ලැබෙනවා.

චීනය සහ ජර්මනිය කියන රටවල් දෙකම 2022 වන තෙක්ම කාලයක් පුරාවට ඉහළම ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල ඉන්න රටවල් 20 ඇතුලේ හිටියත්, 2023 ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලදී මේ රටවල් දෙකම ඒ සීමාවෙන් පිටතට තල්ලු වෙලා තියෙනවා.

ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය තවමත් පළමු 10 අතරේ හිටියත් පසුගිය අවුරුදු පහ ඇතුලේ අනෙකුත් ආර්ථිකයන්ට සාපේක්ෂව ස්ථාන හයකින් පහත වැටීලා තියෙනවා. රටේ ආර්ථික ශක්තිය ගැන දොස් පවරන්න බැරි තත්ත්වයක් තිබුණත් ව්‍යාපාරික භූ දර්ශනයේ සහ රජයේ කාර්යක්ෂමතා ප්‍රමිතික නිසා ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලින් පහත වැටිලා තියෙනවා.

කලමණාකරණ සංවර්ධනය පිලිබඳ ජාත්‍යන්තර ආයතනයේ ශ්‍රේණිගත කිරීම්වලට අනුව ඒ ඒ රටවල්වල ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල වාර්ෂික වෙනස්වීම් විශාලතම ඉහල නැඟීමේ ඉඳලා විශාලතම පහත වැටීම දක්වා පෙළ ගස්වලා තියෙනවා. ඒ අනුව,2019 ඉඳලා චෙක් ජනරජය සහ බෙල්ජියම කියන රටවල් ඔවුන්ගේ ව්‍යාපාරික පරිසරය වැඩිදියුණු කිරීම සම්බන්ධයෙන් විශාල ප්‍රගතියක් ලබා ගෙන තියෙනවා. පසුගිය අවුරුදු පහක කාලය ඇතුලේදී චෙක් ජනරජය ස්ථාන 15 සහ බෙල්ජියම ස්ථාන 14කින් ඉදිරියට ඇවිත් තියෙනවා.

මෑත වසරවලදී සිදු කළ ව්‍යාපාරික ගැති ප්‍රතිසංස්කරණ මාලාව නිසා සෞදි අරාබියත් මේ වෙනෙකොට ස්ථාවර ජයග්‍රහණ ලබා ගනිමින් ඉන්නවා. චෙක් ජනරජය සහ සෞදි අරාබිය 2023 වසරේදී මුල්වරට ලෝකයේ වඩාත්ම තරඟකාරී රටවල් ලැයිස්තුවේ හොඳම රටවල් 20 අතරට එකතු වුණා.

අනෙක් අතට, ලැට්වියාව සහ නවසීලන්තය තරඟකාරීත්වයේ වඩාත්ම පසුබෑමට ලක් වූ රටවල් අතරට එකතු වෙලා තියෙනවා. ලැටීවියාව ස්ථාන 11 සහ නවසීලන්තය ස්ථාන 10 කින් පහත වැටීලා තියෙනවා. ලැට්වියාව සහ බෝල්ටික් අසල්වැසියන් විශාල භූ දේශපාලනික පරිසරයක් සහ කලාපයේ අස්ථාවරත්වය නිසා අවපාතයක් ඇතිවීමේ අවදානමට මුහුණ දෙද්දි නවසීලන්තය බුද්ධි ගලනයක් සහ දේශගුණික විපර්යාසවලට ඔරොත්තු දීමේ හැකියාවක් නොමැතිකම කියන කාරණා එක්ක අසීරු සටනක් කරනවා.

ව්‍යාපාර තරඟකාරිත්වය ගැන සොයා බැලීමක්

ව්‍යාපාර තරඟකාරිත්වය කියන්නේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයත් ඇතුළුව ආදායම, ජීවනෝපාය සහ සංතෘෂ්ටි දර්ශක අගයයන් වගේ රටේ කාර්ය සාධනය සඳහා වැඳගත් වෙන මිනුම්වලින් එකක්. අනෙකුත් මිනුම් වගේම, එක් ප්‍රමාණයකට ගැලපෙන ශ්‍රේණිගත කිරීමේ ක්‍රමයක් යෙදීමේදී රටවල් අතර තියෙන සූක්ෂ්මතා සහ විෂමතා සලකා බැලීම වැදගත් වෙනවා.

උදාහරණයක් විදිහට ගත්තොත් වඩාත්ම ජනාකීර්ණ රටවල් සාපේක්ෂව දුප්පත් විදිහට තමයි ශ්‍රේණිගත කරලා තියෙන්නේ. මිලියන 20ට වැඩි ජනගහනයක් සිටින රටවල් පමණක් සලකා බලන විට එක්සත් ජනපදය 2 ස්ථානයේත්, ඒක පුද්ගල දළ දේශීය ජාතික ආදායම ඩොලර් 20,000ට වඩා අඩු රටවල් අතර ඉන්න එකම තරඟකාරී රට බවට චීනයත් පත් වෙලා තියෙනවා. මේ ශ්‍රේණිගත කිරීම් සම්බන්ධයෙන් විවිධ අය විවිධ විවේචන එල්ල කරන්න පුළුවන් වුණත්, මෙවැනි බිඳවැටීම් ගැන අවධානයෙන් බලද්දි පුළුල් සමාජ විද්‍යාත්මක ප්‍රශ්න ගැන අවබෝධයක් ලබා ගන්න පුළුවන් වගේම ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින්ට සහයක මෙවලමක් විදිහටත් පාවිච්චි කරන්න පුළුවන්.