GSP Plus නැති වුණොත් Loss

දිල්මිණී අබේරත්න විසිනි

පහුගිය දවස්වල ලංකාවට ලොකු ප්‍රශ්නයක් විදිහට දැනුණ, සමාජයේ සෑහෙන ලොකු කතාබහකට ලක් වුණ දෙයක් තමයි ඇමරිකානු ජනාධිපති ට්‍රම්ප් විසින් ලංකාවේ අපනයනවලට පනවපු 44% තීරු බද්ද. හැබැයි ඒක ටික කාලයකට නතර වීමත් එක්ක ඒ ගැන කතාබහත් නතර වුණා. ඒ වගේම තවත් ප්‍රශ්නයක් ආයෙමත් ඇතිවෙලා තියෙනවා. ඒ ඇමෙරිකාව දිහාවෙන් නම් නෙමෙයි; යුරෝපය දිහාවෙන්. ඒ තමයි යුරෝපා සංගමයෙන් ශ්‍රී ලංකාවට ලැබිලා තියෙන ජී.එස්.පී+ සහනය අහිමි වෙයිදෝ කියන සැකය. ඒ නිසා මේ දවස්වල වැඩි වැඩියෙන් ඇහෙන්නේ ශ්‍රී ලංකාවට ජී.එස්.පී+ සහනය නැති උනොත් මොකද වෙන්නේ? ඒකෙන් ලංකාවේ ආර්ථිකයට මොකද වෙන්නේ? කියන කතාව. මොකද වෙන්නේ කියලා දැනගන්න කලින් අපි පැහැදිලි කරගමු ජී.එස්.පී+ සහනය කියන්නේ මොකක්ද? ඒකෙන් අපිට ලැබෙන්නේ මොනවද? ඒක අපිට දෙන්නේ කවුද? කවදා ඉඳන්ද? කොච්චර කාලෙකටද? කියලා.

ජී.එස්.පී+ සහනය කියන්නේ මොකක්ද?

Generalised Scheme of Preferences + එහෙමත් නැත්නම් වෙළෙඳ වරණයන් පිළිබඳ පොදු ක්‍රමය කියලා කියන්නේ යුරෝපා සංගමය විසින් අඩු හෝ පහළ මැදි ආදායම් ලබන රටවල්වලට ලබා දෙන අන්‍යෝන්‍ය නොවන තීරුබදු සහනයක්. මේ කියන සහනය යටතේ තීරු බදු සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කිරීම හෝ ඉතා අඩු මට්ටමක පවත්වා ගැනීම සිද්ධ වෙනවා. ජී.එස්.පී+ සහනය ලබා දෙන්නේ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල්වල තිරසාර සංවර්ධනය සහ යහපාලනය ප්‍රවර්ධනය කර ගැනීම වෙනුවෙන් ලබාදෙන සානුබලයක් නැත්නම් දිරිගැන්වීමක් විදිහට. කිසිම දෙයක් බලාපොරොත්තු නොවී කවුරුත් මුකුත් දෙන්නේ නෑනේ. ඒ වගේ තමා යුරෝපා සංගමයත් අපිට ලබා දෙන මේ තීරු බදු සහනය වෙනුවෙන් පෙරළා යමක් බලාපොරොත්තු වෙනවා. ඒ අනුව ජී.එස්.පී+ සහනය ලබා ලබාගන්න සුදුසු රටවල් හැම එකක්ම අන්තර්ජාතික සම්මුතීන් 27 ක්‍රියාත්මක කරන්න එකඟ වෙන්න ඕන. මේ කියන සම්මුතීන්වල මූලික පදනම වෙලා සාරාංශ ගත කළොත්, ඒවා තමයි:

1. මානව හිමිකම්

2. කම්කරු අයිතීන් 

3. පරිසරය 

4. යහපාලනය

දැන් අපි දන්නවා ජී.එස්.පී+ සහනය කියන්නේ මොකක්ද, ඒක අපිට දෙන්නේ කවුද කියලා. ලංකාවට මේ සහනය ලැබුණේ 2005 අවුරුද්දේ. 2010දි ජී.එස්.පී+ සහනය අපිට අහිමි වුණත් 2015 බලයට පත් වුණ යහපාලන ආණ්ඩුව මැදිහත් වෙලා 2017 වෙද්දි ආයෙමත් ලංකාවට ජී.එස්.පී+ සහනය ලබා ගත්තා. මේ කියන තීරු බදු සහනය වැඩිපුරම වැදගත් වෙන්නේ ඇගලුම් කර්මාන්තයට. ආර්ථිකයට සැලකිව යුතු දායකත්වයක් ලබා දීලා විදේශීය විනිමය උපයන අංශයක් විදිහට වගේම ශ්‍රම බලකායට, සේවා නියුක්තියට ප්‍ර්‍රබල දායකත්වයක් ලබා දෙන අංශයක් විදිහට ඇඟලුම් කාර්මික අංශයට ලබා දීලා තියෙන මේ ජී.එස්.පී ප්ලස් සහනය ශ්‍රී ලංකා ආර්ථිකයට ඉතාමත් වැදගත්. ලංකාව ඇරුණාම ජී.එස්.පී+ සහනය ලබන තවත් රටවල් තියෙනවා. ඒ තමයි:

1. බොලීවියාව

2. කේප් වර්ඩ්

3. කිර්ගිස්තානය

4. මොන්ගෝලියාව

5. පකිස්තානය

6. පිලිපීනය

7. උස්බෙකිස්තානය

8. ශ්‍රී ලංකාව

ජී.එස්.පී+ සහනය ලබන්න සුදුසුකම්

යුරෝපීයයන්ගෙන් මේ කියන බදු සහනය ලැබෙන්න නම් අනිවාර්යයෙන්ම සංවර්ධනය වෙමින් පවතින පහළ මැදි / පහළ ආදායම් ලබන රටක් වෙන්න ඕන. මේ වෙනකොට ක්‍රියාත්මක වෙන ජී.එස්.පී ප්ලස් සහනය වලංගු වෙන්නේ 2027 අවුරුද්ද වෙනකන් විතරයි. සමහරු මත පළ කරනවා ඒක 2027 වෙනකම්ම නොගිහින් සමහරවිට 2026 අවුරුද්දෙ මැදකින් වුණත් නතර වෙන්න පුළුවන් කියලා. කොහොම වුණත් යුරෝපා සංගමය දීලා තියෙන තීරු බදු සහනය වලංගු වෙන්නේ තව අවුරුදු දෙකකට ආසන්න කාලයක් විතරයි. එතනින් එහාට මේ සහනය ඇත්තේම නැද්ද? නෑ, තියෙනවා. හැබැයි අපි ආයෙමත් අලුතින් ඒ සහනයට ඉල්ලුම් කරන්න ඕන. එහෙම ඉල්ලුම් කරද්දි, අපි කලින් වතාවල පොරොන්දු වුණ දේවල් තාමත් කරලා නැත්නම් ප්‍රශ්නයක් පැන නඟිනවා. ඒ වගේ වෙලාවකදි යුරෝපා සංගමයට අපේ අයදුම්පත නොසලකා ඉන්න වුණත් පුළුවන්. මොකද එයාලා අපිට සහන දෙන්න බැඳිලා නෑ.  

ජී.එස්.පී+ සහනය නොලැබුණොත්?

මෑතකදී ශ්‍රී ලංකා ප්‍රතිපත්ති අධ්‍යයන ආයතනය විසින් ‘GSP+ සහනය ඉවත් කිරීමෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ අපනයන සහ ශ්‍රම බළකායට ඇති බලපෑම’ (Who Stands to Lose? The Effects of GSP+ Withdrawal on Sri Lanka’s Exports and Labour Force) ගැන වාර්තාවක් එළිදැක්වුවා. ඒ වාර්තාවට අනුව යුරෝපා සංගමයේ රටවලින් කරන ආනයන ඉල්ලුම අඩු වුණොත් ලංකාවේ අපනයන ආදායම ඇ.ඩො. බිලියන 1.23 අඩු වෙලා, ලංකාවේ රස්සා කරන 73,574 ක්  අවදානමකට ලක්වෙන්න පුළුවන් බව වගේම ශ්‍රී ලංකාව යුරෝපයට කරන අපනයන 36.7%න් අහිමිවීමේ අවදානමක් තියෙන බව සඳහන් වෙනවා. ඒ විදිහට අපනයන පරිමාව අඩු වුණොත් කර්මාන්තවල සේවකයන්ගෙන් 4.99%ට අහිතකර ප්‍රතිඵල ඇති වෙනවා වගේම ඒ අවදානමට ලක්වන සේවකයන්ගෙන් 65.65% කාන්තාවන් සහ අඩු හා මධ්‍යම පරිමාණ කුසලතා ඇති ශ්‍රමිකයන් බවත් සඳහන් වෙනවා. සරලවම ගත්තොත් පහළ මැදි ආදායම් ලබන රටක් විදිහට ලංකාවට ජී.එස්.පී.ප්ලස් බදු සහනය අහිමි වුණොත් ලංකාවෙන් යුරෝපා සංගමයට කරන ඇඟලුම් අපනයනවලට සඳහා 10%න්  බදු ප්‍රතිශතය ඉහළ යාමේ හැකියාව තියෙනවා. ඒ මඟින් සෘජුවම අපනයන ආදායමට, විදේශීය විනිමය ඉපයීම්වලට, සේවා නියුක්තියට, ආර්ථික වර්ධනයට සහ සමාජීය වශයෙන් නොයෙකුත් ගැටළු පැන නැඟීමේ හැකියාවක් තියෙනවා.

ජී.එස්.පී+ සහනය නොලැබෙන්න තියෙන අවදානම මොකක්ද?

මීට කලින් අපි කතා කළා. ජී.එස්.පී+ සහනය ලබා දෙද්දි සලකා බලන නිර්ණායක යටතේ තියෙනවා මානව හිමිකම් කියන සාධකය. ඉතිං ලංකාවේ ක්‍රියාත්මක වෙන ත්‍රස්තවාදය වැළැක්වීමේ පනත (Prevention of Terrorism Act : PTA ) දැන් තියෙන විදිහට තියාගන්න බෑ කියලා  යුරෝපා සංගමය කියනවා. වර්තමාන ආණ්ඩුවත් ඔවුන්ගේ  ප්‍රතිපත්ති ප්‍රකාශනයේ සඳහන් කරලා තියෙනවා මේ පනත එක අහෝසි කරනවා, එහෙමත් නැති නම් වෙනස් කරනවා කියලා. 2027දී මේ සහනය අපිට ලබා ගන්න නම් PTA පනත වෙනුවෙන් අදාළ සංශෝධන කරගන්න එක ඉතා ඉක්මණින් කරන්න වෙනවා.

මේ පනත ඇරුණාම Online Safety Act එකත් ජී.එස්.පී+ සහනයට බලපෑමක් කළ හැකි එක් කාරණයක්. මොකද Online Safety Act එකෙන්  ‘තහනම් ප්‍රකාශ’ (prohibited statements) විදිහට සැලකෙන අන්තර්ජාල අන්තර්ගතයන් ඉවත් කිරීමට සහ එවැනි අන්තර්ගතයන් සඳහා වගකිව යුතු පුද්ගලයින්ට එරෙහිව නඩු පැවරීමට රජයට බලය ලබා දීලා තියෙනවා. විචාරකයෝ තර්ක කරනවා මේ පනතින් ප්‍රකාශනයේ නිදහස උල්ලංඝණය වෙනවා කියලා. Online Safety Act එක නිසා අදහස් ප්‍රකාශ කිරීමේ නිදහස, නවෝත්පාදනය සහ පෞද්ගලිකත්වයට තර්ජනයක් ඇති වන බව ඇමරිකානු තානාපතිනි ජුලී චන්ග් මහත්මියත් යම් අවස්ථාවක ප්‍රකාශ කළා. මානව හිමිකම් සම්මුතීන්ට අනුගත වීමේ කොන්දේසිය මත ශ්‍රී ලංකාව ඇතුළු රටවල් කීපයකට ලබා දීලා තියෙන ජී.එස්.පී+ තීරු බදු සහනය, එවැනි මානව හිමිකම් උල්ලංඝණය වීමකදී අවලංගු කිරීමේ අවදානමක් තියෙනවා. 

ජී.එස්.පී+ සහනය තවදුරටත් ලබා දෙන්න ලංකාව සුදුසුද කියලා බලන්න යුරෝපා සංගමයේ කණ්ඩායමක් ලංකාවට ඇවිත් ඉන්නවා. ඒ සම්බන්ධයෙන් අදහස් දක්වපු ආචාර්‍ය හර්ෂ ද සිල්වා මැතිතුමා කියන්නේ මේ සහනය ලංකාවට අහිමි වීමේ අවදානම බොහෝ දුරට අඩු වෙයි. නමුත් ආයෙමත් ඒ වෙනුවෙන් අයදුම් කරන්න සිද්ධ වෙයි කියන එක. ඔහු වැඩිදුරටත් අදහස් දක්වලා තියෙනවා, ගැටළුවක් ඇති වෙන්නේ පැරණි සහනය අහෝසි වෙලා, නව සහනය ක්‍රියාත්මක වන කාලය අතර තියෙන සංක්‍රාන්ති කාලයේ කියලා. ඒ වගේම 2027 නව ජී.එස්.පී+ සහනය ලබා ගන්න මොහොත වෙද්දිත් ලංකාවේ PTA පනත ඉවත් වෙලා නොතිබ්බොත් ඒක ප්‍රශ්නයක් වෙනවා.

PTA පනත සහ යුරෝපා පාර්ලිමේන්තුව

යුරෝපා පාර්ලිමේන්තුවේ සාමාජිකයන් ශ්‍රී ලංකාවේ ක්‍රියාත්මක PTA පනත ඔස්සේ සිවිල් සැකකරුවන් අත්අඩංගුවට ගැනීම, සෝදිසි කිරීම සහ රඳවා තබා ගැනීම සඳහා රටේ පොලීසියට පුළුල් බලතල ලබා දෙන බව කියමින් ඊට විරෝධය පාළා තියෙනවා. ඔවුන් කියන්නේ මේ පනත තුළින් වධහිංසා පැමිණවීම, ලිංගික අපයෝජනය සහ බලහත්කාරයෙන් පාපොච්චාරණය කිරීමට සැලැස්වීම යනාදියට ඉඩ ලැබෙන බව.  2017දි  ශ්‍රී ලංකාව නැවත වතාවක් ජී.එස්.පී+ සහනය ලබා ගන්න පුළුවන්කම ලැබුණේ PTA පනත වෙනුවට වෙනත් පනතක් ආදේශ කිරීම සහ මානව හිමිකම් ඇතුළු ජාත්‍යන්තර සම්මුතීන් 27 ක් ඵලදායී විදිහට ක්‍රියාත්මක කරනවා කියන කොන්දේසිය උඩ. 2027 වෙද්දි අවුරුදු 10 ගෙවිලත් ඒ පොරොන්දුව ඉෂ්ට කරන්න ලංකාව අසමත් වුණොත් යුරෝපා සංගමයට අපි ගැන තියෙන විශ්වාසය කඩවෙන එක වළක්වන්න බෑ. 

ජී.එස්.පී+ සහනය නැතුවම බැරිද?

ජී.එස්.පී+ සහනය සදාකාලිකවම ලැබෙන දෙයක් නෙවෙයි. ඒත් ලැබෙන මොහොතේ ඒ සහනය ලබා ගන්න එක වැඳගත්. මොකද ලංකාව ගෙවුණු අවුරුදු කීපය තුළ කොවිඩ් වසංගතය සහ ආර්ථික අර්බුදය නිසා සෑහෙන පසුබෑමකට ලක් වෙලා. ඒ නැති වුණු ආර්ථික වර්ධන වේගය ලබා ගන්න එක අභියෝගාත්මකයි. ඇමරිකාවෙනුත් රතු එළියක් පත්තු වෙලා තියෙන වෙලාවක යුරෝපා සංගමයෙනුත් ඒ සංඥාවම ලැබුණොත්, ලංකාවට විදේශ විනිමය ගෙනෙන ප්‍රධාන අංශයක් වන ඇඟළුම් අංශය ඇතුළු අනෙකුත් අපනයන ආදායම් පහත වැටෙන්න, රැකියා අහිමි වීම මඟින් දුප්පත්කම වැඩි වෙන්න හැකියාව තියෙනවා. ආර්ථික අර්බුදය ඇති වුණේ විදේශ විනිමය හිඟයක් එක්ක. ඒ නිසා වෙන කවදාටත් වඩා ලංකාවට ජී.එස්.පී+ සහනය ඕන වෙන්නේ මේ වෙලාවේ. යුරෝපා සංගමය එක්ක කතාබහ කරලා මේ සහනය තවදුරටත් ලබා ගැනීමේ හැකියාව වගේම ඒ වෙනුවෙන් අදාළ වෙනස්කම් සහ ගැළපුම් කරගැනීමට අවශ්‍ය ප්‍රමාණවත් කාලය ලංකාවට තියෙනවා. ඒ කියන්නේ ලංකාව තාමත් ප්‍රමාද නෑ. හැබැයි යුරෝපා සංගමය මේ සහනය ලබා දෙන අවස්ථාවේ අපි ඉටු කරයි කියලා බලාපොරොත්තු වුණ දේවල්වල ප්‍රගතියක් පෙන්නුවේ නැත්නම් යුරෝපා සංගමයෙනුත් රතු එළි පෙන්නන්න වැඩි කාලයක් ගන්න එකක් නෑ. 

2025 වසරේ මාර්තු මාසයේදීත් අඛණ්ඩව තෙවන වරටත් ජංගම ගිනුමේ අතිරික්තයක් !

ශ්‍රී ලංකාවේ විදේශීය අංශය 2025 මාර්තු මාසයේ දී අඛණ්ඩව ශක්තිමත් වූ අතර එය 2025 වසරේ අඛණ්ඩව තෙවන මාසයටත් වාර්තා වූ ජංගම ගිණුම් අතිරික්තයකින් පිළිබිඹු විය. 2023 ජනවාරි මාසයේ සිට මාසික ජංගම ගිණුම් සංඛ්‍යාලේඛන සම්පාදනය කිරීම ආරම්භ කිරීමෙන් පසු වාර්තා වූ ඉහළම මාසික ජංගම ගිණුම් අතිරික්තය ලෙස 2025 මාර්තු මාසයේ දී අමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 459.5ක අතිරික්තයක් වාර්තා විය. 2025 වසරේ ජනවාරි සිට මාර්තු අවසානය දක්වා වූ කාලය තුළ ජංගම ගිණුමේ ශේෂය අමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 948.9ක් ලෙස වාර්තා වූ අතර, එය 2024 වසරේ අමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 727.6ට සාපේක්ෂව 30.4%ක වර්ධනයකි.

මෙම ජංගම ගිණුම් අතිරික්තයට ප්‍රධාන වශයෙන් හේතු වූයේ විදේශ සේවා නියුක්තිකයින්ගේ ප්‍රේෂණ ඉහළ යෑමයි. 2025 මාර්තු මාසයේ දී අමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 693.3ක් ලෙස වාර්තා වූ මෙම ප්‍රේෂණ, පෙර ඕනෑම වසරක මාර්තු මාසයක දී වාර්තා වූ ඉහළම මාසික ප්‍රමාණය වේ. මෙය 2024 මාර්තු මාසයට සාපේක්ෂව 21.1%ක වාර්ෂික වර්ධනයකි. 2025 ජනවාරි-මාර්තු කාලය තුළ ප්‍රේෂණ අමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 1,814.4ක් දක්වා 18.1%කින් ඉහළ ගොස් ඇත.

වෙළඳ භාණ්ඩ ගිණුමේ හිඟය 2025 මාර්තු මාසයේ දී අමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 395.6ක් ලෙස පුළුල් වී ඇත. ආනයන (8.6%) සහ අපනයන (8.1%) යන දෙකෙහිම වටිනාකම් වැඩිවීම මෙයට හේතු විය. කෙසේ වෙතත්, ආනයන මිල ගණන් පහත වැටීමට වඩා වැඩි වේගයකින් අපනයන මිල පහත වැටීම නිසා වෙළඳ මිල අනුපාතය සුළු වශයෙන් වැඩිදියුණු විය.

සේවා ගිණුමේ ශුද්ධ ලැබීම් සහ ප්‍රාථමික ආදායම් ගිණුමේ ශුද්ධ හිඟය පටු වීම ද සමස්ත ජංගම ගිණුමට දායක වී ඇත. සංචාරක ඉපැයීම් 2025 මාර්තු මාසයේ දී අමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 354ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, සංචාරක පැමිණීම් 9.6%කින් වර්ධනය වී ඇත.
මූල්‍ය ගිණුම දෙස බලන විට, 2025 මාර්තු මාසයේ දී රාජ්‍ය සුරැකුම්පත් වෙළඳපොළට අමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 49ක ශුද්ධ විදේශ ආයෝජන ලැබීමක් වාර්තා විය. කෙසේ වෙතත්, කොළඹ කොටස් වෙළඳපොළේ ශුද්ධ ගෙවීමක් (අමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 5.7) වාර්තා විය.

2025 මාර්තු මාසය අවසානය වන විට දළ නිල සංචිත අමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන 6.5ක් දක්වා ඉහළ ගිය අතර, එයට IMF හි විස්තීර්ණ ණය පහසුකම (EFF) යටතේ සිදුවූ හයවන වාරිකය ලැබීම සහ මහ බැංකුවේ විදේශ විනිමය මිලදී ගැනීම් (අමෙරිකානු ඩොලර් මිලියන 402) සහාය විය. 2025 වසර ආරම්භයේ සිට අප්‍රේල් අවසානය දක්වා ශ්‍රී ලංකා රුපියල අමෙරිකානු ඩොලරයට සාපේක්ෂව 2.3%කින් අවප්‍රමාණය විය.

මෙම දත්ත ශ්‍රී ලංකා ආර්ථිකයේ බාහිර ක්‍රියාකාරිත්වය පිළිබිඹු කරන අතර, ප්‍රේෂණ ආදායමේ ශක්තිමත් වර්ධනය ජංගම ගිණුමේ ශක්තිමත් වීමට සහ සංචිත ගොඩනැගීමට ප්‍රධාන දායකත්වයක් ලබා දී ඇති බව පැහැදිලිය. වෙළඳ හිඟය පුළුල් වුවද, සේවා ආදායම සහ ප්‍රේෂණ මගින් එය පියවා ගැනීමට අර්ධ වශයෙන් හැකියාව ලැබී ඇත. රාජ්‍ය සුරැකුම්පත් වෙළඳපොළට විදේශ ආයෝජන යළි පැමිණීම ද යම් ධනාත්මක ප්‍රවණතාවක් පෙන්නුම් කරයි.

Source - විදේශීය අංශයේ ක්‍රියාකාරිත්වය - 2025 මාර්තු - ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව

වාර්ථාව - ජනත් පෙරේරා

ඇමරිකන් ටැරිෆ් සහ ලංකන් ලොජික්

දිල්මිණී අබේරත්න විසිනි

The Leader newspaper : https://www.theleader.lk/featured/31933-2025-05-02-06-20-34

ඇමරිකාවට අලුතින් පත් වුණ ට්‍රම්ප් ජනාධිපතිතුමා සුපුරුදු විදිහටම ආන්දෝලනාත්මක වැඩක් කළා. ඒ තමයි ලෝකයේ රටවල් ගණනාවකට තීරු බදු පනවපු එක. වැස්සක පෙරනිමිති විදිහට කළු වළාකුළු එක්ක ගිගිරුම් හඩ ඇහුණට, කවුරුත් හිතුවේ නෑ මේ තරම් අනෝරා වැස්සක් වැටෙයි කියලා. ඒකට හේතුව වුණෙත් කලින් වතාවේ ට්‍රම්ප් පරිපාලනය ඇතුලේ දකින්න ලැබුණු අස්ථාවර හැසිරීම. මොකද ට්‍රම්ප් කියලා කියන්නේ කියන දේ කරන, කරන දේ කියන කෙනෙක් නෙවෙයි. ඒ නිසා බදු පනවනවා කිව්වට, ලංකාව වගේ රටකින් ඇමරිකාවට අපනයනය කරන භාණ්ඩවලට 44% තරම් විශාල ප්‍රමාණයක බද්දක් ගහයි කියලා හිතුවේ නෑ. එහෙමත් නැත්නම් වැඩිම තීරු බදු අනුපාතයක් පනවපු මුල්ම රටවල් 10 අතරට ලංකාව එයි කියලා හිතන්න ඉඩක් තිබ්බෙත් නෑ. හැබැයි අන්තිමට ඒ නොහිතපු දේ ඇත්තටම සිද්ධ වුණා.

දකුණු ආසියාතික රටවල් මත පැනවූ තීරු බදු අනුපාත

ඇමරිකන් තීරු බද්ද ලංකාවට මෙච්චර බර ඇයි?
ශ්‍රී ලංකා රේගුවේ දත්තවලට අනුව ශ්‍රී ලංකා අපනයන සංවර්ධන මණ්ඩලය සඳහන් කරලා තියෙනවා ඇමරිකාව කියන්නේ ලංකාවේ අපනයනවල ප්‍රධානම සහ විශාලතම ගමනාන්තය කියලා. 2024 වසරේ ශ්‍රී ලංකාවෙන් ඇමරිකාවට අපනයනය කළ භාණ්ඩවල වටිනාකම ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 2909.97ක්. එරටින් මෙරටට ආනයනය කළ භාණ්ඩවල වටිනාකම ඇමරිකානු ඩොලර් මිලියන 443.90ක්. 2023 වසරට සාපේක්ෂව 2024දී ශ්‍රී ලංකාව ඇමරිකාවට කළ අපනයනවල 5%ක වැඩි වීමක් වාර්තා කරලා තියෙනවා. ඒ වගේම 2023 වසරට සාපේක්ෂව 2024දී ඇමරිකාවෙන් ලංකාවට ආනයනය කළ ප්‍රමාණය 13%න් අඩු වෙලා. මේ විදිහට ලංකාවෙන් ඇමරිකාවට අපනයනය කරන භාණ්ඩ අතරේ තියෙන්නේ පිරිමි සහ කාන්තා යට ඇඳුම්, පිරිමි සහ කාන්තා ඇඳුම්, නැවත සකස් කරන ලද රබර් ටයර් සහ ටියුබ්, ටී-ෂර්ට්, අත්වැසුම්, උණුසුම් රෙදි (ජර්සි, ෆුල්ඕවර් ආදිය), රබර්වලින් සාදන ලද කාර්මික සහ ශල්‍ය අත්වැසුම්, ක්‍රීඩා ඇඳුම් සහ ළදරු ඇඳුම් කියන දේවල්. 

ඒ අනුව පැහැදිලියි මේ දේවල් අතරින් වැඩි ප්‍රමාණයක් ඇමරිකාවට යවන්නේ ලංකාවට විදේශ විනිමය ගෙන එන ප්‍රධාන නියමුවෙක් විදිහට සැලකෙන ඇඟලුම් කර්මාන්තය. බොහෝමයක් දෙනාට ජීවනෝපාය සලසන, ශ්‍රී ලංකාවේ කාන්තා ශ්‍රම බලකායෙන් සැලකිව යුතු පිරිසක් නිරත වී සිටින රැකියා ක්ෂේත්‍රයක් විදිහට එය සලකන්න පුළුවන්. මේ නිසා ඇඟලුම් කර්මාන්තයට සෘජුව ඇතිවන බලපෑම්, විදේශ විනිමය ඉපයීම්වල පහත යාමට, ගෙවුම් ශේෂයට, ශ්‍රම බලකායට, සේවා නියුක්තියට වගේම ඒ හා බැඳුණු සමාජීය වෙනස්කම් රැසකට හේතු වෙන්න පුළුවන්. 

ඇමරිකාව මේ වගේ තීරණයක් ගත්තේ ඇයි?

අලුතින් පත් වූ ඇමරිකානු ජනාධිපතිවරයා තමන්ගේ රටේ සුබසෙත උපරිම කිරීම වෙනුවෙන් තමයි මේ වගේ දැඩි තීරණයකට එළඹෙන්නේ. ඔහුගේ අදහසට අනුව (to make America Great again …) තමන්ගේ රටට පිටරටවලින් ආනයනය කරන හැම දේකටම තීරු බදු පනවලා තියෙනවා. හැබැයි ඒ ඒ රටවලට පනවලා තියෙන අනුපාත වෙනස්. මේ තීරුබදු පැනවීම ගැන කතාබහ ඇති වුණ මුල් අවස්ථාවේදී US Trade Representative වාර්තාවට අනුව ඇමරිකාව වෙනත් රටකට තීරු බදු පනවන්නට පෙර සලකා බලන සාධක දෙකක් තියෙනවා. ඒ තමයි,

• තීරු බදු බාධක

• තීරු බදු නොවන බාධක

තීරු බදු බාධක කියන එක මේ වෙද්දි අපට පැහැදිලියි. හැබැයි තීරු බදු නොවන බාධක කියන්නේ, ඇමරිකාවේ සැපයුම්කරුවන්ට / නිෂ්පාදකයන්ට තමන්ගේ නිෂ්පාදන වෙනත් රටක විකිණීමේදී මුහුණ දෙන්නට සිදු වන අනෙකුත් බාධක කියන එක. උදාහරණයකට ඕස්ට්‍රේලියාව තුළ ඖෂධ සඳහා සහනාධාර වැඩසටහනක් ක්‍රියාත්මක වෙනවා. ඒ නිසා ඒ රටේ මිනිස්සුන්ට ඉතාමත් සාධාරණ මිලකට බෙහෙත් ගන්න පුළුවන්කම තියෙනවා. ඒ වගේ අවස්ථාවක ඇමරිකානු ඖෂධ සමාගම්වලට ඕස්ට්‍රේලියාව තුළ තරඟ කිරීමේ අපහසුතාවක් තියෙනවා. මේ වගේ අවස්ථාවක් තීරු බදු නොවන බාධකයක් විදිහට සලකනවා.

කොහොම වුණත් අවසානයේදී ශ්‍රී ලංකාව වගේ ආර්ථිකමය වශයෙන් කුඩා රටකට 44% තරම් විශාල තීරු බද්දක් පනවන්න හේතු වෙලා තියෙන්නේ ඔය කියන සාධකම නෙවෙයි. එතනදි ඔවුන් සලකලා තියෙන්නේ රටවල් දෙක අතර තියෙන වෙළඳ ශේෂය. මම කලින් සඳහන් කළා වගේ ඇමරිකාවට ලංකාවත් එක්ක තියෙන්නේ වෙළඳ ශේෂ හිඟයක්. ඒකට හේතුව ලංකාව ඇමරිකාවෙන් ආනයනය කරනවාට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් ඇමරිකාවට අපනයනය කරනවා. මේ වෙළඳාමෙන් වැඩි වාසියක් තියෙන්නේ අපට නෙවෙයි ශ්‍රී ලංකාවට කියලා හිතන ට්‍රම්ප් ලංකාවට ලොකු තීරු බද්දක් ගහනවා. සරලම සිද්ධිය ඒක. හැබැයි මේ විදිහට හිතපු පළවෙනි රට ඇමරිකාව නෙවෙයි. වැඩිදුර නොහිතා ලංකාවම උදාහරණෙකට ගත්තොත්, මීට කලින් අවස්ථාවල ඉන්දියාව සහ සිංගප්පූරුව වගේ රටවල් එක්ක ගිවිසුම් / ගනුදෙනු කරද්දි, තමන්ට ලැබෙන ආර්ථික අවස්ථාවන් ගැන නොහිතා, ඔය විදිහටම ගෙවුම් ශේෂය විතරක් සසඳලා බලලා අදූරදර්ශී තීරණවලට එළඹිලා තියෙනවා.

මීට වඩා වෙනස් විදිහකට හිතලා වෙනස් ප්‍රවේශයකින් සමහර රටවලට තීරු බදු පනවන බවකුත් පේන්න තියෙනවා. විශේෂයෙන්ම ඇමරිකාව චීනයත් එක්ක තියෙන ආර්ථික සම්බන්ධතාවය මේ වෙද්දි තීරු බදු යුද්ධයක් තරම් ඉස්සරහට යන බවක් පේනවා. ඒ කවුරුවත් ඒදණ්ඩේ පිටිපස්සට යන්න ලෑස්ති නෑ. 

දැන් ඇමරිකාවට සතුටුයිද?

තමන්ගේ රටේ උන්නතිය වෙනුවෙන්‍ කියලා හිතාගෙන ට්‍රම්ප් මේ කරපු වැඩේ සාර්ථකද? නැද්ද? කියන ප්‍රශ්නේ කාටත් එනවා. අපි කෙනෙක්ට අපේ ගෙදරට එන්න බැරි වෙන්න දොරවල් වහනකොටම අපි තේරුම් ගන්න ඕන, අපිට ඒ කෙනාව මුණ ගැහෙන්න ඕන නම් අපි වහපු දොර තමයි අපිට හම්බවෙන මුල්ම බාධකය වෙන්නෙත්. ඇමරිකාව පිටරටවලින් ගෙන්වන  භාණ්ඩවල මිල ගණන් වැඩි වෙද්දි, හැම රටකටම තීරු බදු පනවලා බලාපොරොත්තු වෙන සුබසෙතට වඩා පීඩනයක් ඒ මිල අධික භාණ්ඩ පරිභෝජනය කරන්න වෙන ඇමරිකානු පුරවැසියන්ට විඳින්න වෙනවා. ගෝලීය පාරිභෝගික ප්‍රජාවගෙන් 20% - 25% ප්‍රමාණයක් ඇමරිකානු පාරිභෝගිකයන්. දෙවනියට සිද්ධ වෙන්නේ ඉහළ තීරු බදු නිසා ඔය කියන පාරිභෝගිකයෝ තමන්ගේ වියදම් කප්පාදු කළාම, ඒක ලෝවටා ඉන්න සියලුම නිෂ්පාදකයන්ට පහරක් වෙන එක. අවසානයේ domino effect එකක් වගේ මේ බලපෑම පැතිරෙනවා.

ඉස්සර කතාවක් තිබුණා තීරු බදු පැනවුවාම හොඳක් වෙනවා කියලා. එහෙම හිතුවේ වෙනත් රටකින් ගේන ආනයන වෙනුවට තමන්ගේ රට ඇතුලෙන්ම නිෂ්පාදනය කරලා අවශ්‍යතා සහ වුවමනා සපුරා ගන්න පුළුවන් වෙයි කියන තැන ඉඳන්. ඒත් ඒක යල් පැන ගිය කතාවක්. සර්ව සම්පූර්ණ ස්වයංපෝෂී ආර්ථිකයක් බිහි කිරීම හීනයක් විතරයි. විශේෂයෙන් ලංකාව වගේ රටකට තමන්ට ඕන හැම දෙයක්ම තමන්ටම සපයා ගන්න හැකියාවක් නෑ. අපිට අනිවාර්‍යයෙන් ලෝකයේ අනෙකුත් රටවල් එක්ක ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම තුළින් විතරයි අපේ අවශ්‍යතා, වුවමනා සපුරා ගැනීමේ හැකියාව තියෙන්නේ. විශේෂයෙන් යුරෝපා සංගමය වගේ ආර්ථික හවුලක් සලකා බලද්දි පේනවා ඒ රටවල ආර්ථික කටයුතු මොනතරම් නම්‍යශීලීව සහ පාරිභෝගික, නිෂ්පාදක කියන අංශ දෙකටම සුබසාධනයක් ඇති වෙන ආකාරයට සිද්ධ වෙනවද කියලා. ඒකට හේතුව ඒ ඒ රටවල් අතර තියෙන ජාත්‍යන්තර ආර්ථික සම්බන්ධතා. 

ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම ඇතුලේ රටක් තමන්ට වඩාත් හොඳින් සහ ලාභදායීව නිෂ්පාදනය කළ හැකි දෙයක් නිෂ්පාදනය කරලා වෙනත් රටක් එක්ක හුවමාරු කර ගන්නවා. විශේෂයෙන් ලංකාව වගේ රටකට ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම තුළින් මිස ලංකාවේ ආදේශකවලින් සපුරා ගන්න බැරි ඉන්ධන වගේ වුවමනා රැසක් තියෙනවා. ඒ නිසා තීරු බදු පැනවීම කියන සිද්ධියෙන් මිදෙන්න අපිට බෑ. හැබැයි දීර්ඝ කාලීනව අපිට ඒ බලපෑම අවම කර ගැනීම වෙනුවෙන් කළ හැකි දේවල් තියෙනවා.

එකම විසඳුම : ආර්ථික ප්‍රතිසංස්කරණ

අපි හරි පාරේ යන්න ඕන කවුරුවත් බල කරන නිසා නෙවෙයි, ඒ පාරේ ගියාම නතර වෙන්නේ හරි  තැන කියලා අපි දන්න නිසා. ඒ වෙනුවෙන්,

• ශ්‍රී ලංකාවේ මේ වනවිට පවතින තීරු බදු ප්‍රතිපත්තිය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම මඟින් ආනයන සඳහා වන වරාය සහ ගුවන්තොටුපළ සංවර්ධන බද්ද (PAL) සහ අගය එකතු කළ බද්ද (VAT) වැනි පැරා-තීරුබදු ඉවත් කරන්න ඕන.

• ඇමරිකාව අපිට තීරු බදු පැනෙව්වා කියලා, අපිට ඒ අයත් එක්ක කරන ගනුදෙනු නවත්තන්න බෑ. එයාලා අපි එක්ක යාළු වෙයි කියලා හිතලා වෙළඳ ශේෂය ඇමරිකාවට හිතකර වෙන විදිහට අපි ඒ රටින් කරන ආනයන වැඩි කරලා වැඩකුත් නෑ. ඒ නිසා ලංකාවේ භූ දේශපාලනික පිහිටීම පවා සලකලා ඇමරිකාව එක්ක උපායමාර්ගිකව සම්බන්ධ වෙන්නයි ඕන.

• එකම රටක් / රටවල් කීපයක් මත පමණක් රඳා පවතින්නේ නැතුව, අලුත් වෙළඳපළවල් සොයා යාම වැඳගත්. ඒ වගේ වෙළඳපළවල් හොයා ගන්න නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම් කියන්නේ විභව ප්‍රවේශ මාර්ගයක්. ඒ වුණත් රටක් සමඟ ගිවිසුම් ඇති කරගත් පමණින් වෙළඳපලක් විවර වෙන්නේ නෑ. ඒකට කරන්න වෙන්නේ කාලීනව සුදුසු ගැලපුම් සහ නවීකරණයන්ට අදාළ නිෂ්පාදකයන් විසින් අනුගත වීම. මෙතනදි ලෝකයේ අවශ්‍යතාවන්ට ගැලපෙන, ගුණාත්මක නිෂ්පාදන වෙළඳපලට ගෙන ඒමත්, පිළිගත් සම්මතයන්ට අනුකූල වීමත් වැඳගත්.

හැම වැහි වළාවකම රිදී රේඛාවක් තියෙනවා කියලා කතාවක් තියෙනවා. ඒ නිසා මේ වෙලාවේ පනවලා තියෙන තීරු බදු නිසා ඇති වුණ ප්‍රශ්නය, තමන්ට ලැබුණු අවස්ථාවක් විදිහට දකින්න ලංකාවට පුළුවන්. මේ තාක් මඟ ඇරුණු අවස්ථාවක්; කරන්න බැරුව හිටිය ප්‍රතිසංස්කරණ කරන්න ලැබුණු තල්ලුවක්. ආරක්ෂණවාදී ප්‍රතිපත්තිවලින් අසාධාරණ තරඟයක් ඇති කිරීම වෙනුවට, සාධාරණ තරඟයක්, නිදහස් ආර්ථිකයක් සහ ජාත්‍යන්තර වෙළඳාමක් තුළින් වාසි ලබා ගන්න ලංකාවට ලොකු අවස්ථාවක් ලැබිලා තියෙනවා. ඒක නුවණක්කාර විදිහට පාවිච්චි කරන එක රටට බාරයි.

ට්‍රම්ප්ගේ තීරුබදුවලින් පැහැදිලි වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ තරඟකාරී නොවන වෙළඳ ප්‍රතිපත්තියයි.

මෑතකදී එක්සත් ජනපදය විසින් ශ්‍රී ලංකාවේ අපනයන වෙළඳාම සඳහා තීරුබදු පැනවීම, ලංකාවට කරන ලද අනතුරු ඇඟවීමකි. ඇමරිකා-ශ්‍රී ලංකා ද්විපාර්ශ්වික වෙළඳ අසමතුලිතතාවයන් හැරුණු විට, එක්සත් ජනපද වෙළඳ නියෝජිත කාර්යාලයේ (USTR) සොයාගැනීම් වැඩි අවධානයෙන් කියවීමෙන් පෙනී යන්නේ තීරුබදු තුළ පමණක් නොව, ශ්‍රී ලංකාව අඛණ්ඩව පවත්වාගෙන යන තීරුබදු නොවන බාධක සහ පැරා-තීරුබදු පුළුල් පරාසයක මුල් බැස ගෙන ඇති බවයි.

ශ්‍රී ලංකාවේ ආරක්ෂණවාදී වෙළඳ තන්ත්‍රය තුළ දකින්නට ලැබෙන කලින් කලට වෙනස් වන බදු, මිල පාලනයන්, ආනයන කෝටා, මධ්‍යම රාත්‍රී ගැසට් නිවේදන සහ විනිවිදභාවයෙන් තොර රේගු පිළිවෙත් ආදිය දීර්ඝ කාලයක් මුළුල්ලේ වෙළඳ හවුල්කරුවන් කනස්සල්ලට පත් කරන කරුණකි. මෙම පියවරයන් බොහොමයක්, ලෝක වෙළඳ සංවිධානයේ රාමුවට එපිටින් ක්‍රියාත්මක වන අතර, වෙළඳ පරිසරය තුළ අකාර්යක්ෂමතාව සහ අනපේක්ෂිත බවට හේතු වේ.

මෙම මොහොත හුදෙක් රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික අභියෝගයක් ලෙස නොව, දිගු කලක් තිස්සේ ප්‍රමාද වී තිබූ වෙළඳ ප්‍රතිසංස්කරණ ආරම්භ කිරීමට සහ වේගවත් කිරීමට ලැබුණු උපායමාර්ගික අවස්ථාවක් ලෙස සැලකිය යුතුය. අපගේ තීරුබදු ව්‍යුහය තාර්කික කිරීම, පැරා-තීරුබදු ඉක්මනින් ඉවත් කිරීම, දේශසීමා පිටුපස ඇති බාධක සම්බන්ධයෙන් විසඳුම් සෙවීම සහ වෙළඳ පහසුකම් වැඩිදියුණු කිරීම මඟින් හුදෙක් ඇමරිකා එක්සත් ජනපදය වැනි ප්‍රධාන හවුල්කරුවන් සමඟ විශ්වාසය නැවත ගොඩනැංවීමට පමණක් නොව, ශ්‍රී ලංකාවේ සමස්ත තරඟකාරිත්වය සහ ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව මෙන්ම වෙළඳාමෙන් ලැබෙන ලාභ වැඩි කර ගැනීමටද හැකියාව ලැබෙනු ඇත.

මේ මොහොතේ, වෙළඳ ප්‍රතිපත්තිය ආරක්ෂණවාදයෙන් ඔබ්බට ගොස් ගෝලීය වටිනාකම් දාමයන් තුළට ඒකාබද්ධ වීමට ඉඩ සැලසීම කරා ගමන් කළ යුතුව ඇත. එය ක්‍රියාත්මක වීම ප්‍රමාද වීමේ පිරිවැය දරා ගන්නට සිදුවන්නේ ශ්‍රී ලාංකික අපනයනකරුවන්, පාරිභෝගිකයින් මෙන්ම අපගේ පුළුල් වර්ධන අභිලාෂයන් යන සියල්ලටමය.

තීරුබදු තාර්කිකකරණය සහ තීරුබදු නොවන බාධක ඉවත් කිරීම කඩිනමින් සිදු කළ යුතු ප්‍රමුඛතාවන් වුවද, ඒවා ශ්‍රී ලංකාවේ වෙළඳ හා තරඟකාරිත්ව න්‍යාය පත්‍රයේ පුළුල්, වඩාත් උපායමාර්ගික යළි පිහිටුවීමක් කරා යන ගමනේ පළමු පියවරයන් පමණි.

භූ දේශපාලනික එදිරිවාදිකම්, සැපයුම් දාම නැවත සකස් කිරීම් සහ කලාපීය වෙළඳ ගිවිසුම්වලට නැවත වතාවක් පණ පෙවීම ඔස්සේ හැඩගස්වා ඇති ගෝලීය වෙළඳ රටාවන්, වේගයෙන් වෙනස් වෙමින් පවතී. ට්‍රාන්ස්-පැසිෆික් හවුල්කාරිත්වය සඳහා වූ විස්තීර්ණ සහ ප්‍රගතිශීලී ගිවිසුමේ (CPTPP) සිට කලාපීය විස්තීර්ණ ආර්ථික හවුල්කාරිත්වය (RCEP) දක්වා, රටවල් වෙළඳපල ප්‍රවේශය සහතික කිරීමට, ඒකාබද්ධතාවය ගැඹුරු කිරීමට සහ ඔරොත්තු දීමේ හැකියාව වැඩි දියුණු කිරීම යන අරමුණු කරා තීරණාත්මකව ගමන් කරමින් සිටී. කෙසේ වෙතත්, ශ්‍රී ලංකාව මින් මඟහැරීමේ අවදානමක් ඇත.

එම නිසා ශ්‍රී ලංකාව මේ අවස්ථාවේදී, කලාපීය වෙළඳ කණ්ඩායම්වලට ප්‍රවේශ වීම පිළිබඳව සක්‍රීයව සලකා බැලිය යුතු අතර සාම්ප්‍රදායික සහ නැගී එන හවුල්කරුවන් සමඟ ද්විපාර්ශ්වික ගිවිසුම් ඇති කර ගැනීමට උත්සහ කළ යුතුය. වෙළඳ පහසුකම් සැපයීම, ඩිජිටල් වෙළඳ සූදානම සහ නියාමන සහයෝගීතාවය වැඩිදියුණු කිරීම මඟින් ඵලදායිතාව සහ ආයෝජක විශ්වාසය තවදුරටත් ඉහළ නංවනු ඇත.

ඉන්දියාව සහ ශ්‍රී ලංකාව අතර ඇති ආර්ථික සම්බන්ධතාව භූගෝලීය, ඓතිහාසික සහ සංස්කෘතිකමය වශයෙන් මුල් බැසගත් අද්විතීය හා පරිණාමය වෙමින් පවතින්නකි. 2030 වන විට ඉන්දියාව ලෝකයේ තුන්වන විශාලතම ආර්ථිකය බවට පත්වනු ඇතැයි පුරෝකථනය කර ඇති පසුබිමක ශ්‍රී ලංකාව මෑතකදී මුහුණ දුන් ආර්ථික අර්බුදයෙන් පසු ස්ථාවර වීමට සහ වර්ධනය වීමට උත්සාහ කරන පසුබිමක රටවල් දෙක අතර ගැඹුරු ද්විපාර්ශ්වික ආර්ථික ඒකාබද්ධතාවක් ඇති කර ගැනීමෙන් අන්‍යෝන්‍ය ප්‍රතිලාභ ලබා ගත හැකිය. 2000 සිට බලාත්මක වන ඉන්දු - ශ්‍රී ලංකා නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුම (FTA) මඟින් ශ්‍රී ලංකා අපනයනවලින් 60%කට වඩා වරණීය ප්‍රවේශයෙන් ප්‍රතිලාභ ලබා ගත හැකි පරිදි ශක්තිමත් පදනමක් සපයයි. කෙසේ වෙතත්, ශ්‍රී ලංකාව මෙම ගිවිසුමේ ප්‍රතිලාභ සම්පූර්ණයෙන් ක්‍රියාවට නංවාගෙන නැත. තීරුබදු නොවන බාධක (NTBs), සංකීර්ණ සම්භවය පිළිබඳ නීති සහ තේ සහ ඇඟලුම් වැනි ප්‍රධාන අපනයන අයිතම සඳහා තීරුබදු කෝටා හේතුවෙන් වෙළඳාම සීමා වී තිබේ. එපමණක් නොව, සීමිත කාර්මික පෙළගැස්ම සහ තාක්ෂණික බාධක හේතුවෙන් ශ්‍රී ලාංකික නිෂ්පාදකයින් ඉන්දියානු සැපයුම් දාමයන්ට ඒකාබද්ධ වීමට මහත් පරිශ්‍රමයක් දරා ඇත. නමුත් මේවා ගිවිසුම අත්හැරීමට හේතු නොව, එය වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා අත්‍යවශ්‍ය කරුණු ලෙස සැලකිය යුතුය.

13 වතාවකට වඩා සාකච්ඡා කර 2008දී ආසන්න වශයෙන් අවසන් තීරණයකට එළඹුණු, ඉන්දියාව සමඟ ඇති විස්තීර්ණ ආර්ථික හවුල්කාරිත්ව ගිවිසුම නැවත පණ ගැන්වීමට සහ අවසන් කිරීමට කාලය පැමිණ ඇත. CEPA හි අරමුණ වන්නේ භාණ්ඩවලින් ඔබ්බට ගොස් සේවා, ආයෝජන සහ නියාමන සහයෝගීතාව ආවරණය කිරීමයි. හොඳින් සැලසුම් කර විනිවිදභාවයෙන් සාකච්ඡා කළහොත්, ශ්‍රී ලාංකික අපනයනකරුවන් වළක්වන බොහෝ බාධකවලට විසඳුම් සෙවීමට, එනම් ආයෝජන ප්‍රවාහය සක්‍රිය කිරීමට සහ විශේෂයෙන් තොරතුරු තාක්ෂණ, සැපයුම් සහ අධ්‍යාපනය යන අංශ තුළ සේවා අංශයේ ව්‍යාප්තිය සක්‍රීය කිරීමට හැකියාව ලැබේ.

විශේෂයෙන් 2030 වන විට මිලියන 700 දක්වා ළඟා වනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරන ඉන්දියාවේ ප්‍රසාරණය වන මධ්‍යම පන්තියට දායක වීමෙන් සහ වෙළඳාම් කළ හැකි අංශවලට ඉන්දියානු ආයෝජන ආකර්ෂණය කර ගැනීමෙන් ශ්‍රී ලංකාවට වැඩි ඒකාබද්ධතාවයකින් ප්‍රතිලාභ ලබා ගත හැකිය. වරාය, බලශක්තිය, තොරතුරු තාක්ෂණ සහ ආගන්තුක සත්කාර යන ක්ෂේත්‍රවල ආයෝජනය කිරීමෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ තරඟකාරිත්වය, රැකියා උත්පාදනය සහ විදේශ විනිමය ඉපැයීම් වැඩි දියුණු කළ හැකිය. කොළඹ සහ ත්‍රිකුණාමලය වරායන්, දැරිය හැකි මිලකට බලශක්ති උත්පාදනය සඳහා ජාල සම්බන්ධතාව වැඩි දියුණු කිරීම සහ සේවා අංශ ඒකාබද්ධ කිරීම - විශේෂයෙන් ශ්‍රී ලංකාවේ තාක්ෂණික ශ්‍රම බලකාය වර්ධනය කිරීමේ අභිලාෂයට අනුකූලව තොරතුරු තාක්ෂණ අංශය සලකා බැලීම වඩාත් වැඳගත් විභව සංවර්ධන මාවත් වේ.

ගැඹුරු ඒකාබද්ධතාවයක් සඳහා ශ්‍රී ලංකාව අනුගමනය කරන මාවත, සීමිත අපනයන පදනම, ආරක්ෂණවාදී ප්‍රතිපත්ති සහ වයස්ගත වන ජනවිකාශ පුරෝකතන ආදී දේශීය සීමාවන්ටද විසඳුම් සෙවිය යුතුය. කෙසේ වෙතත්, ඉලක්කගත ප්‍රතිසංස්කරණ සහ ආයෝජන සමඟ, ශ්‍රී ලංකාවට තරඟකාරී ලෙස මුහුණට මුහුණලා නොව, ඉලක්කගත නිෂ්පාදන සහ අන්තර් කර්මාන්ත වෙළඳාම හරහා ඉන්දියාවේ සැපයුම් දාමයන්ට සහභාගී විය හැකිය. ශ්‍රී ලංකාවේ ආයෝජනය කරන ඉන්දියානු සමාගම්වලට ඉන්දියාවට නැවත අපනයනය කළ හැකි අතර, ඔවුන්ගේ ජාල උපයෝගී කරගනිමින් කුසලතා සහ තාක්ෂණය දේශීයව මාරු කළ හැකිය.

ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින්ට ද්විපාර්ශ්වික ආර්ථික සහයෝගිතා කවුන්සිලයක් හෝ වෙළඳාම, ආයෝජන සහ නියාමන පෙළගැස්ම කෙරෙහි අවධානය යොමු කළ ඒකාබද්ධ කාර්ය සාධක බලකායක් හරහා සහයෝගීතාව ආයතනිකකරණය කළ හැකිය. විද්වතුන්, චින්තන පර්ෂද සහ නිලධාරීන් අතර නිතිපතා අදහස් හුවමාරු කර ගැනීම මඟින් ඉන්දියාවේ සාර්ථක ප්‍රතිපත්ති පාඩම්, ශ්‍රී ලංකාවේ සන්දර්භයට අනුවර්තනය කිරීමට උපකාරී වන අතර එය දෙරටේ හවුල් වර්ධනයට සහ කලාපීය ස්ථාවරත්වයට මග පාදයි.

ගෝලීය වශයෙන්, රටවල් වෙළඳ කම්පනවලින් ආරක්ෂා වීමට සහ නව වෙළඳපොළවල් සොයා ගැනීමට රටවල් අතර සබඳතා ගැඹුරු කරමින් සිටී. යුරෝපා සංගමය, ආසියාන් රාජ්‍යයන් සහ Mercosur ආදී සංගමයන් සමඟ සාකච්ඡා කඩිනම් කර ඇත; කැනඩාව ආසියාව පුරා සිය වෙළඳ ගමන පුළුල් කරමින් සිටින අතර CPTPP සහ RCEP වැනි කණ්ඩායම් දැඩි කලාපීය ඒකාබද්ධතාවය පෝෂණය කරමින් සිටී. මේ මොහොතේ ශ්‍රී ලංකාව ඒවාට හවුල් නොවී සිටියහොත්, ඉදිරි දශකය තුළ ගෝලීය වාණිජ්‍යය නිර්වචනය කරන නැගී එන වෙළඳ රාමුවලින් ඉවත් වීමේ අවදානමක් ඇත.

ලංකාවට ඉන්දියාව සමඟ වෙළඳ සබඳතා ගැඹුරු කිරීමේ අභියෝගයක් නැත්තේ නොවේ. නමුත් විකල්පයක් ලෙස අඛණ්ඩව එකතැන පල්වීම සහ අත්තනෝමතික තීරුබදුවලට ගොදුරු වීමේ අවදානම හෝ ආයෝජක හැඟීම් වෙනස් වීම ඊටත් වඩා භයානක ප්‍රතිඵල වේ. ශ්‍රී ලංකාව දේශීය වශයෙන් ඇති පැකිලීමෙන් ඔබ්බට ගොස් ඉන්දියාව සමඟ සද්භාවයෙන් නැවත සම්බන්ධ විය යුතුය. අන්‍යෝන්‍ය ප්‍රතිලාභ, විනිවිදභාවය සහ සංවේදී අංශ සඳහා ආරක්ෂණ ක්‍රමවලින් සමන්විත අලුත් කරන ලද CEPA ගිවිසුම මඟින් නවීන, බාහිර-නැඹුරු ආර්ථික උපාය මාර්ගයක මූලික සංධිස්ථානයක් ලෙස ක්‍රියාත්මක කළ හැකිය.

මෙම අවස්ථාව ප්‍රයෝජනයට ගෙන CEPA ගිවිසුම ක්‍රියාත්මක කිරීමත්, ගුණාත්මක ප්‍රමිතීන් සපුරාලීම සඳහා දේශීය ධාරිතාවයේ ආයෝජනය කිරීම සහ කලාපීය වටිනාකම් දාමයන්ගෙන් අපගේ සමාගම් වළක්වන බාධක ඉවත් කිරීම තීරණ ගන්නා ලෙසත් අපි ශ්‍රී ලංකා රජයෙන් ඉල්ලා සිටිමු. මේ මොහොතේ අපි තීරණාත්මකව ක්‍රියා කළහොත්, වරක් මතභේදාත්මක නිදහස් වෙළඳ ගිවිසුමක් ලෙස සැලකූ මෙම ගිවිසුමෙන් සියලු දෙනාට ප්‍රතිලාභ ලැබෙන ආර්ථික වර්ධනයක් සහ තිරසාර ගෝලීය අදාළත්වයක් සහිත වේදිකාවක් නිර්මාණය කළ හැකිය.

ශ්‍රී ලංකාවේ වෙළඳ තරඟකාරිත්වයට දිගු කලක පටන් බාධාවක් වී ඇති සෙස් (CESS) සහ වරාය සහ ගුවන්තොටුපළ බද්ද (PAL) වැනි පැරා-තීරු බදු ඉවත් කරන ලෙස ඇඩ්වොකාටා ආයතනය ශ්‍රී ලංකා රජයෙන් අවධාරණයෙන් ලෙස ඉල්ලා සිටී. සාමාන්‍ය ආනයන බදු මත පදනම් වූ මෙම අතිරේක බදු ව්‍යාපාර සඳහා පිරිවැය වැඩි කරන අතර නිෂ්පාදන කටයුතු සඳහා ගනු ලබන යෙදවුම්වල මිල ඉහල දමන බැවින් ගෝලීය වෙළෙඳපොළ තුළ අවදානම් ගැනීමට ව්‍යවසායකයින් දිරිමත් නොකරයි. අවසානයේ ගෝලීය වෙළෙඳපොළ තුළ ශ්‍රී ලංකා අපනයනවල තරඟකාරීත්වය අඩුවේ. මෙම තීරු බදු සාමාන්‍ය ශ්‍රී ලාංකිකයෙකුට පවා සිය එදිනෙදා අවශ්‍යතා සපුරා ගැනීමට අවශ්‍ය වන භාණ්ඩවල මිල අධික කරයි.

පැරා-තීරු බදු ඉවත් කිරීම සහ වත්මන් තීරුබදු ප්‍රතිසංස්කරණ වැඩසටහන වඩාත් ඒකාකාරී කිරීම වේගවත් කිරීම එක්සත් ජනපද තීරුබදුවල බලපෑම අඩු කරනවා පමණක් නොව ශ්‍රී ලංකාවේ සමස්ත ආර්ථිකයේ ඔරොත්තු දීමේ හැකියාවද වැඩි දියුණු කරයි.

එක්සත් ජනපද වෙළඳ තීරුබදු ප්‍රතිපත්තිය

ඇමරිකානු රජය විසින් යෝජිත තීරුබදු වැඩි කිරීම් පිළිබඳ, විශේෂයෙන් ශ්‍රී ලංකාව මත 44% ක තීරුබදු පැනවීම පිළිබඳව වැඩි කතාබහක් ඇති වී තිබේ. සියලුම ආනයන සඳහා පුළුල් සෑම රටකටම අදාල වන පරිදි පනවා ඇති 10% ක බද්දක කොටසක් වන මෙම තීරුබදු, වෙළඳ සබඳතා කඩාකප්පල් කිරීමට, ඇඟලුම් අංශය වැනි ප්‍රධාන කර්මාන්තවලට බලපෑම් කිරීමට සහ එක්සත් ජනපද වෙළඳපොළවල් මත යැපෙන සංවර්ධනය වෙමින් පවතින ආර්ථිකයන් සඳහා ආර්ථික අභියෝග උග්‍ර කිරීමට හේතු වී තිබේ.

ට්‍රම්ප් පරිපාලනය විසින් ගෙන ඇති නව වෙළඳ පියවර අතරට අප්‍රේල් 5 වන දින සිට ක්‍රියාත්මක වන පරිදි සියලුම ආනයනික භාණ්ඩ සඳහා ලොව පුරා බලපැවැත්වෙන 10% ක තීරු බද්දක් සහ අප්‍රේල් 9 වන දින සිට ආරම්භ වීමට නියමිත එක්සත් ජනපදයට සැලකිය යුතු වෙළඳ හිඟයක් ඇති නිශ්චිත රටවල් ඉලක්ක කරගත් අතිරේක අන්‍යෝන්‍ය තීරු බද්දක් ඇතුළත් වේ. ඒ අනුව ශ්‍රී ලංකාව 44% ක තීරු බද්දකට මුහුණ දීමට නියමිතයි. 2024 දී මුළු වෙළඳ භාණ්ඩ අපනයනයෙන් ආසන්න වශයෙන් 23% ක් වන එක්සත් ජනපදය ශ්‍රී ලංකාවේ විශාලතම අපනයන ගමනාන්තය වන අතර, මෙම අපනයනවලින් 70% කට වඩා ඇඟලුම් වේ. නව තීරු බද්ද එක්සත් ජනපද වෙළඳපොලේ ශ්‍රී ලංකා ඇඟලුම්වල තරඟකාරිත්වයට තර්ජනයක් වන අතර එමඟින් ඇණවුම් අඩු වීමට ඉඩ ඇත.

ට්‍රම්ප්ගේ වෙළඳ ප්‍රතිපත්තිය බොහෝ දුරට මෙහෙයවනු ලබන්නේ දේශීය දේශපාලන බලපෑම් සහ ඇමරිකානු කර්මාන්තවල සහ රැකියාවල ආරක්ෂකයා තමා හඳුන්වා ගැනීමට ඔහුගේ මැතිවරණ සන්ධානයේ ජනප්‍රිය හැඟීම් උපයෝගී කර ගැනීමේ ඔහුගේ නොතිත් ආශාව මගිනි. මෙම ප්‍රතිපත්තියේ තවත් ගාමක බලවේගයක් වන්නේ චීනය සමඟ එක්සත් ජනපද උපායමාර්ගික තරඟකාරිත්වය සහ බිඳුණු ලෝකයක තම බලපෑම තහවුරු කර ගැනීම සඳහා තියුණු නොවන රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික මෙවලමක් ලෙස තීරුබදු භාවිතා කිරීමට ට්‍රම්ප් පරිපාලනයේ ආශාවයි.

කෙසේ වෙතත්, මෙම ප්‍රතිපත්ති පදනම් වී ඇත්තේ දෝෂ සහිත ආර්ථික විද්‍යාව මතය. තීරුබදු පැනවීමෙන් රටවල් අතර වෙළඳ හිඟයන් "සමතුලිත" වනු ඇතැයි යන මතය යල් පැන ගිය වාණිජවාදී චින්තනය තුළ මුල් බැස ගත්තකි. ව්‍යාපාර සහ කුටුම්බ සමහර පුද්ගලයින්ගෙන් භාණ්ඩ හා සේවා මිලදී ගෙන, ඔවුන්ගේ ශ්‍රමය සහ නිෂ්පාදන අනෙක් අයට විකුණනවා සේම, රටවල් කරන්නේද එයයි. රටවල් දෙකක් අතර වෙළඳාම සමතුලිත කළ යුතුය යන අදහස, අපි සුපිරි වෙළඳසැලෙන් සිල්ලර බඩු මිලදී ගන්නා නිසා එම ගනුදෙනුවෙන් ප්‍රතිලාභ ලබා ගැනීමට නම් අපිත් ඔවුන්ට යමක් විකිණිය යුතු යැයි සිතීම තරම්ම දෝෂ සහිතය.

ට්‍රම්ප්ගේ ප්‍රතිපත්ති තාර්කික නොවන නමුත්, ශ්‍රී ලංකාවේ ආරක්ෂණවාදී ප්‍රතිපත්ති, අපනයන විවිධාංගීකරණයක් නොමැතිකම සහ කලාපීය වටිනාකම් දාමයන් තුළට ඒකාබද්ධ නොවීම යන කරුණු හෙළි කරයි.

ශ්‍රී ලංකාවේ ආරක්ෂණවාදය

ආසන්න වශයෙන් වසර 20 ක් තිස්සේ ශ්‍රී ලංකාවද එවැනිම ආරක්ෂණවාදී ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාවට නංවමින් සිටී. සමස්ත ආර්ථිකයේ තරඟකාරිත්වයට හානි කරමින් දේශීය කර්මාන්තකරුවන් ආරක්ෂා කිරීම මෙහිදී සිදුවේ.

ශ්‍රී ලංකාව 44% ක තීරුබදුවකට මුහුණ දෙන බැවින්, එහි විශාලතම අපනයන කර්මාන්තවලින් එකක් වන ඇඟලුම් සහ රෙදිපිළි අංශය සැලකිය යුතු පාඩු ලබනු ඇත. ශ්‍රී ලංකාව එක්සත් ජනපද ඉල්ලුම මත යැපීම හේතුවෙන් මෙකී වෙළඳ පියවරයන් පහත ප්‍රතිවිපාකයන්ට හේතු විය හැකිය.

ප්‍රධාන අපනයන කර්මාන්තවල තරඟකාරිත්වය අඩු වීම.

ගැනුම්කරුවන් අඩු තීරුබදු සහිත රටවලට මාරු වන විට ගෝලීය සැපයුම් දාමවලට බාධා සිදු වීම.

ආයෝජන සහ රැකියා නියුක්තිය පහත වැටීම මඟින් දැනටමත් දුර්වල වී ඇති ආර්ථිකයට තවදුරටත් පීඩා ඇති කරයි.

වියට්නාමය, බංග්ලාදේශය, කාම්බෝජය සහ මියන්මාරය යන රටවලටද මෙවැනිම ප්‍රතිවිපාක දැනෙනු ඇති අතර, එහිදී දැඩි තීරුබදු ඔවුන්ගේ ආර්ථික ස්ථාවරත්වයට අභියෝග කරනු ඇත. මුළු දකුණු ආසියානු කලාපයම විදේශ ආයෝජන පහත වැටීමේ සහ වෙළඳ අවිනිශ්චිතතාවයේ අවදානමට මුහුණ දෙන අතර එය ආර්ථික ප්‍රතිසාධන උත්සාහයන් තවදුරටත් මන්දගාමී කිරීමට හේතුවේ.

ශ්‍රී ලංකාව අපනයන වෙළඳපොළවල් කිහිපයක් මත පමණක් යැපීම සිදුව ඇත්තේ කාර්මික ප්‍රතිපත්තියේ මුවාවෙන් අසාර්ථක ආනයන ආදේශක ප්‍රතිපත්තියක් අනුගමනය කිරීම හේතුවෙනි. ඒ ඔස්සේ දූෂණය, දේශපාලන අක්‍රියතාව සහ 'ඩොලර් ඉතිරි කර ගැනීම සඳහා' දේශීය ව්‍යවසායකයින් සහ ප්‍රාග්ධනය ඔස්සේ දේශීය වෙළඳපොළට නිෂ්පාදනය කිරීමට දිරිගැන්වීම් ඇති කර ඇත. උපහාසයට කරුණ වන්නේ, ශ්‍රී ලංකාවේ වෙළඳ ප්‍රතිපත්තිය හැඩගස්වා ඇති තර්කනය ට්‍රම්ප් මහතා අනුගමනය කරන තර්කයට සමාන වීමය.

ඇඩ්වොකාටා ආයතනයේ නිර්දේශ

ශ්‍රී ලංකාවේ වෙළඳ තරඟකාරිත්වය ශක්තිමත් කිරීම සහ එක්සත් ජනපද තීරුබදුවල බලපෑම අවම කිරීම සඳහා, ඇඩ්වොකාටා ආයතනය පහත සඳහන් ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාමාර්ග නිර්දේශ කරයි:

ලෝකය සමඟ වෙළඳාම් කිරීමට යෝග්‍ය වන පරිදි ශ්‍රී ලංකාවේ විවෘතභාවයක් ඇති බව ඇඟවීමට, ආනයන සඳහා වන සියලුම පැරා-තීරුබදු ඉවත් කරන්න.

සාධාරණ වෙළඳ තත්ත්වයන් ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා එක්සත් ජනපද ආනයන සමඟ එක්සත් ජනපද තීරුබදු මට්ටම් පිළිබඳව එක්සත් ජනපදය සමඟ සාකච්ඡා කරන්න.

වෙළඳාමට පහසුකම් සපයන සහ දූෂණයට ඇති ඉඩකඩ අහුරන වඩාත් ඒකාකාරී සහ සරල කළ තීරුබදු ක්‍රමයක් කරා ගමන් කිරීම උදෙසා වූ වැඩසටහන කඩිනම් කරන්න.

ඇඩ්වොකාටා ආයතනය පිළිබඳ

ඇඩ්වොකාටා ආයතනය යනු ශ්‍රී ලංකාවේ කොළඹ පිහිටි ස්වාධීන ප්‍රතිපත්ති චින්තන පර්ෂදයක් වන අතර, එය ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති පර්යේෂණ සහ ප්‍රතිසංස්කරණ වෙනුවෙන් පෙනී සිටීම සඳහා කැපවී සිටී. ඇඩ්වොකාටා ආයතනය ශ්‍රී ලංකාවේ නිදහස් වෙළඳපොළවල්, ආර්ථික සංවර්ධනය සහ ආයතනික ප්‍රතිසංස්කරණ ප්‍රවර්ධනය කිරීම සඳහා, සාක්ෂි මත පදනම් වූ ප්‍රතිපත්ති නිර්දේශ සපයයි.

අප හා සම්බන්ධ වීමට:

ධනනාත් ප්‍රනාන්දු

dhananath@advocata.org

0112685888

www.advocata.org

2025 අය? වැය?

සාමාන්‍යයෙන් ලංකාවේ අයවැය ගේන්නේ නොවැම්බර් මාසේ. ඒත් අලුත් ආණ්ඩුවක් පත් වෙලා විධිමත් අයවැයක් ගේන්න තරම් ප්‍රමාණවත් කාලයක් තිබ්බේ නැති නිසා ඒක 2025 පෙබරවාරි මාසය වෙනකම් කල් ගියා. මෙවර අයවැය, ලංකාවේ 40 වන මුදල් ඇමති විදිහට නව රජයේ ජනාධිපති අනුර කුමාර දිසානායක මහතා විසින් ඉදිරිපත් කරපු නිදහස් ශ්‍රී ලංකාවේ 79 වෙනි අයවැය. එතුමා කියන විදිහට මෙවර අයවැය පදනම් වෙලා තියෙන මූලධර්ම තුනක් තියෙනවා. ඒ තමයි,

1. නිෂ්පාදන ආර්ථිකය නගා සිටුවීම 

2. ඒ වෙනුවෙන් ජනතාවගේ සක්‍රීය දායකත්වය ලබා ගැනීම 

3. ආර්ථිකයේ ප්‍රතිලාභ සාධාරණව බෙදීයාම සහතික කිරීම 

2025 අයවැයේ සාරාංශය ගත්තොත්, 

මේ වසරේ ලංකාව ලබා ගන්න අපේක්ෂා කරන ආර්ථික වර්ධනය 5%ක්. දැන් අපි බලමු ඒ වගේ අරමුණක් එක්ක මොන විදිහටද අයවැයේ හැසිරීම සිද්ධ වෙන්නේ කියලා. ඒ යටතේ ආර්ථිකයේ නොයෙක් අංශවල නව හඳුන්වාදීම්, සහන ලබා දීම්, කප්පාදු කිරීම් වගේම සංවර්ධනය කිරීම් කියන කොටස් අන්තර්ගත වෙලා තියෙනවා. 

හඳුන්වාදීමට නියමිත නව පනත් / වෙනස්කම් 

• නව රේගු පනතක් හඳුන්වා දීමට පියවර 

• ආර්ථික පරිවර්තන පනත සංශෝධනය කිරීමට පියවර

• ඩිජිටල් හැඳුනුම්පත් ක්‍රමවේදය ස්ථාපිත කිරීම කඩිනම් කිරීම

• වේයන්ගොඩ අභ්‍යන්තර බහාලුම් අංගණයක් ස්ථාපිත කිරීම

• සංශෝධිත විදුලිබල පනත කඩිනම් කිරීම 

• ක්ලීන් ශ්‍රී ලංකා ව්‍යාපෘතිය සඳහා රුපියල් මිලියන 5000ක් 

• සුළු හා මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යවසායකයන් සඳහා සංවර්ධන බැංකුවක් පිහිටුවීම

කප්පාදු කිරීම් / අත්හිටුවීම්

• මහජන නියෝජිතයින්ට ලබා දෙන ප්‍රතිලාභ පිළිබඳ සමස්ත පද්ධතියම සමාලෝචනය කිරීම රජයේ සියලුම සුඛෝපභෝගී වාහන වෙන්දේසි කිරීමට පියවර 

• රජයේ නිලධාරීන්ට වාහන ලබාදීමේ නව ක්‍රමවේදයක් 

• පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරුන් සඳහා මේ වසරේ නිල රථ වාහන හෝ රථවාහන බලපත්‍ර ලබා නොවේ. 

මීට අමතරව අයවැයක වෙනස්කම් යටතේ වැඩිම අවධානයක් යොමු වෙන අංශ යටතට අධ්‍යාපනය, සෞඛ්‍යය, බලශක්ති, කෘෂිකර්ම සහ නවෝත්පාදන සලකන්න පුළුවන්. ඒ අංශ වෙනුවෙන් යෝජිත ක්‍රියාත්මක කිරීම් වෙන්නේ මෙහෙමයි.

අධ්‍යාපනය

• පෙරපාසල් උදේ ආහාර වේල සඳහා වැය කළ රුපියල් 60ක මුදල රුපියල් 100 දක්වා ඉහළට (ඒ සඳහා මේ වසරේ රුපියල් මිලියන 1000 වෙන් කරනවා.) 

• පෙරපාසල් ගුරුවරුන්ට ලබා දෙන දීමනාව මේ වසරේ ජූනි මාසයේ ඉඳලා තවත් රුපියල් 1000න් ඉහළට (ඒ සඳහා රුපියල් මිලියන 100 වෙන් කරනවා.) 

• 5 ශ්‍රේණියේ ශිෂ්‍යාධාර මුදල රුපියල් 750 සිට 1500  ඉහළට 

• ක්‍රීඩා පාසල් සිසුන්ගේ මාසික පෝෂණ දීමනාව රුපියල් 5000 සිට 10,000 දක්වා ඉහළට

• වෘත්තීය අධ්‍යාපනයේ නිරත සිසුන්ගේ මාසික දීමනාව රුපියල් 5000ක් දක්වා ඉහළට

• සරසවි සිසුන්ගේ මහපොළ ශිෂ්‍යාධාරය රුපියල් 7500 තෙක් ඉහළට 

• සරසවි සිසුන්ගේ ශිෂ්‍යාධාර දීමනාව රුපියල් 4000 සිට 6500 ට දක්වා ඉහළට

සෞඛ්‍යය

• සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ සඳහා රුපියල් බිලියන 604 ක් 

• සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ ඖෂධ සැපයීම සහතික කිරීම සඳහා රුපියල් බිලියන 185ක් 

බලශක්තිය

• සංශෝධිත විදුලිබල පනත ඉක්මනින් සම්මත කර ගැනීමට පියවර 

• අවම ගාස්තුවක් මත පදනම් වූ බලශක්ති ආයෝජන සඳහා පියවර 

කෘෂිකර්මාන්තය

• වී සහ සහල් තොග රැස් කිරීම සහ ගබඩා කිරීම සඳහා නව නීති ගෙන එමින් වී අලෙවි මණ්ඩල පනත සංශෝධනය කෙරේ.

• උතුරේ නව පොල් අක්කර 1000 ස්ථාපනයට රුපියල් මිලියන 500

• 2025 වසර සඳහා පොහොර සහනාධාරය වෙනුවෙන් රුපියල් මිලියන  35000 කිරීම

• 2024 / 2025 මහ කන්නයේ වී මිලදී ගැනීමට රුපියල් මිලියන 5000 

අපනයන, නවෝත්පාදන සහ ඩිජිටල් ආර්ථිකය

• භාණ්ඩ හා සේවා අපනයන ක්ෂේත්‍රයේ ධාරිතාව වැඩි කිරීමේ අරමුණින් 2025 - 2029 කාලය සඳහා ජාතික අපනයන සංවර්ධන සැලැස්මක් 

• සංචාරක ක්ෂේත්‍රයේ සංවර්ධනය සඳහා යටිතල පහසුකම් දියුණු කිරීම, ගමනාන්ත ප්‍රවර්ධනය ඇතුළු ව්‍යාපෘති රැසකට රුපියල් මිලියන 500ක්

• ජපාන ආයෝජන තුළින් කටුනායක ගුවන් තොටුපළේ දෙවැනි පර්යන්තය පුළුල් කිරීම සඳහා රුපියල් මිලියන 4600ක්

• ඩිජිටල් ආර්ථික සංවර්ධනය වේගවත් කිරීමට රුපියල් මිලියන 3000

සමාජ ආරක්ෂණය

• 2025 වසර සඳහා අස්වැසුම වැඩසටහන වෙනුවෙන් රුපියල් බිලියන 232.5 ක්

• ආපදා ජීවිත වන්දි මුදල රුපියල් මිලියනය දක්වා ඉහළට 

• අලුත් අවුරුද්ද වෙනුවෙන් සතොස හරහා වියළි ආහාර පැකේජයක් 

• අස්වැසුම ප්‍රතිලාභ ඉහළ දැමීමට අවධානය 

• දුප්පත් කාණ්ඩයේ මාසික දීමනාව රුපියල් 8500 සිට 10,000 දක්වා ඉහලට 

• අන්ත දුප්පත් කාණ්ඩයේ මාසික දීමනාව රුපියල් 15,000 සිට රුපියල් 17,500 දක්වා ඉහළට 

• වකුගඩු රෝගීන් සහ ආබාධිත පුද්ගලයන්ගේ මාසික දීමනාව රුපියල් 7500 සිට 10,000 දක්වා ඉහළට

රාජ්‍ය සේවක වැටුප් සහ අනෙකුත් වෙනස්කම්

• රාජ්‍ය අංශයේ අත්‍යවශ්‍ය පුරප්පාඩු පිරවීමට 30,000 බඳවාගැනීම  

• රාජ්‍ය සේවකයන්ගේ අවම මාසික මූලික වැටුප රුපියල් 24,250 සිට 40,000 දක්වා ඉහළට 

• වාර්ෂික වැටුප් වර්ධකයේ වටිනාකම 80%න් ඉහළට 

• වැටුප් වැඩි කිරීම වෙනුවෙන් රුපියල් බිලියන 110 ක්

• ජනවාරි පළවෙනිදාට පෙර විශ්‍රාම ගිය සියලු විශ්‍රාමිකයන්ගේ විශ්‍රාම වැටුප් අදියර තුනකින් වැඩි කිරීම 

පුද්ගලික අංශය සහ වතුකම්කරු වැටුප්

• පුද්ගලික අංශයේ අවම මාසික වැටුප රුපියල් 21,000 සිට 2026 වන විට රුපියල් 30,000 තෙක් ඉහළට

• වතුකම් කරුවන්ගේ යෝජිත රුපියල් 1700ක දෛනික වැටුප ලබා දීම සහතික කිරීම

මෙවර අයවැය සහ ආර්ථිකය

අයවැය කියන්නේ රටක ඉදිරි වර්ෂයේ ආදායම් සහ වියදම් ගැන කියවෙන ලියවිල්ලක් වගේම රටේ අනාගත සැලසුම් ගැන ඉදිරිපත් කෙරෙන ලියවිල්ලක්. 2025 අවුරුද්දේ ලංකාව 5% ආර්ථික වර්ධනයක් ලබා ගන්න සැලසුම් කරලා තියෙනවා. ඒ වෙනුවෙන් බාධාවක් නොවෙන විදිහට තමයි මේ සියලු අයවැය යෝජනා ක්‍රියාත්මක කරන්න බලාපොරොත්තු වෙනවා කියලා ජනාධිපතිතුමා කිව්වේ. විශේෂයෙන්ම එතුමා කියපු වෙළඳපළ බලවේගවලින් තරඟකාරීත්වය වැඩි වෙන, ඒකාධිකාරීත්වය නිමා වෙන වෙළඳපළ, කාසි සහ නෝට්ටු භාවිතයෙන් සිද්ධ වෙන මුදල් ගනුදෙනු වෙනුවට ඩිජිටල් ආර්ථිකය ප්‍රවර්ධනය කිරීම සහ සංචාරක ඉපයීම්, අපනයන ආදායම් වර්ධනය කර ගැනීම කියන කාරණා ඉතාමත් සාධනීය මට්ටමක තියෙනවා. ඒ වගේම බලශක්ති අංශයද ඇතුලුව අත්‍යවශ්‍ය සහ කාලීනව වැඳගත් සංවර්ධන ව්‍යාපෘති වෙනුවෙන් මුදල් වෙන් කිරීමත්, සමහර පාඩු ලබන ආයතනවල දෛනික මෙහෙයුම් පවත්වා ගන්න රාජ්‍ය භාණ්ඩාගාරයෙන් මුදල් ලබා නොදෙන බවටත් තීරණය කොට තිබීම අනාගතයේ ජනතාව වෙත පැටවෙන්නට තිබූ බරක් වැළැක්වීමක් ලෙස දකින්න පුලුවන්. 

2025දී ලංකාව වැල් පාලමෙන් එතෙර වෙයිද?

- දිල්මිණී අබේරත්න විසිනි

වසංගත, අර්බුද, අරගල වගේ හැල හැප්පීම් ගොඩක් එක්ක ගෙවුණ කලබලකාරී වගේම තීරණාත්මක කාලයකට පස්සේ 2025 අවුරුද්ද ලබලා තියෙනවා. හෙළ ගැඹුරුයි, රෑ වැටුණු වලේ දවාලෙත් වැටෙයිද? පරිස්සමෙන් වැල් පාලමෙන් එතෙර වෙන්න ලංකාවට පුළුවන් වෙයිද? ඒ දේවල් හරියටම කියන්න තාම කල් වැඩියි තමයි. බිමටම සමතලා වුණ ආර්ථිකයක් ගොඩ ගන්න කරන්න පුළුවන් දේවල් ගොඩක් තියෙනවා. විශේෂයෙන්ම අර්ථිකය වර්ධනය කර ගන්න නම්, ඒක නිදහස් හා තරඟකාරී කරගෙන ඉස්සරහට යන එකයි වැඳගත්. පුළුවන් තරම් වෙළඳපළ සාධකවලට නිදහසේ තරඟකාරීව ඒ වැඩේ කරගෙන යන්න ඉඩ දුන්නාම තමයි, ආර්ථිකයකට නිදහසේ හුස්ම ගන්න පුළුවන් වෙන්නේ. මෙතනදි රජය හැකිතාක් තමන්ගේ මැදිහත්වීම අඩු කරන්න ඕන. ඒත් රජයකටත් ආර්ථිකයකට දායක වෙන්න පුළුවන් ක්‍රම තියෙනවා. ඉතිං ඉදිරි අවුරුදු පහ හෝ දහය, ලංකාව වගේ ආර්ථික අර්බුදවලින් බැට කාපු  සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල්වලට ගොඩ යනවා නම් ඒක ලොවෙත් නැති විදිහේ ගොඩ යාමකට යන්න ඕන විදිහ සහ එතනදි රජයේ කාර්‍යභාරය මොකක්ද කියලා ලෝක බැංකුව මෑතකදි එළි දක්වපු Global Economic Prospects කියන වාර්තාවේ කතා  කරලා තියෙනවා. 

Image by Karl Egger from Pixabay

අපි මොකක්ද කරන්න ඕන?

Global Economic Prospects වාර්තාවේ කියන්නේ කාරණා තුනක් ගැන. ඒ නිසා මේ සටහන ඇතුලේ කෙටියෙන් සහ සරලව ලංකාව වගේ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල්වලට ගොඩ යන්න පුළුවන් විදිහ ගැන අපි කතා කරනවා. වැඳගත්ම දේ තමයි ලංකාවත් ඇතුළුව සංවර්ධනය වෙමින් පවතින රටවල්වල රාජ්‍ය ආයෝජන ශක්තිමත් කරගන්න එක. ඒක කරන්න පුළුවන් කොහොමද? එහෙම කරන්න ඕන ඇයි? සහ ඒකේ ඇති වැඳගත්කම මොකක්ද? කියලා හොයලා බලමු. 

Image by Nattanan Kanchanaprat from Pixabay

රාජ්‍ය ආයෝජන ශක්තිමත් කරගන්න එක වැඳගත් වෙන්නේ දුප්පත්කම පිටුදැකීම, ආර්ථික වර්ධනය, ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානතාව, ගුණාත්මක අධ්‍යාපනය සහ සෞඛ්‍ය සේවා සැපයීම වගේ තිරසාර සංවර්ධන ඉලක්ක සාක්ෂාත් කර ගන්න. Global Economic Prospects වාර්තාවට අනුව නැඟී එන වෙළෙඳපොළ සහ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින ආර්ථිකවලට, සමහර ප්‍රතිපත්තිමය මැදිහත්වීම් මගින් අවුරුදු 5ක් තුළ රාජ්‍ය ආයෝජන දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 1%කින් ඉහළ නංවන්න පුළුවන්කමක් තියෙනවා. ඒකෙන් රටේ නිෂ්පාදනය 1.6%කින් ඉහළ දාන්න පුළුවන්. ඇහුව ගමන් මේක මැජික් එකක් වගේ පේනවා. 

ඒ මැජික් එක වෙනුවෙන් කරන්න ඕන ප්‍රතිපත්තිමය මැදිහත්වීම් මොනවාද? 

Image by Pexels from Pixabay

මෙතනදි තමයි මම කලින් කියපු කාරණා තුන අදාල වෙන්නේ. 

1. මූල්‍ය අවකාශය පුළුල් කිරීම (Expansion of fiscal space)

2. රාජ්‍ය ආයෝජනවල කාර්යක්ෂමතාව (Efficiency of public investment) 

3. වැඩි දියුණු කළ ගෝලීය සහයෝගය (Enhanced global support)

1. රාජ්‍ය මූල්‍ය අවකාශය (Expansion of fiscal space)

Image by Steve Buissinne from Pixabay

මෙතනදි අදහස් කරන්නේ ඕනෑවට වඩා ණය ගොඩ ගන්නේ නැතිව ආර්ථිකයට හානියක් කර ගන්නේ නැතිව, සරලව කිව්වොත් කිසිම ප්‍රශ්නයක් නැතිව රජයකට කොච්චර මුදලක් වියදම් කරන්න පුළුවන්ද කියන එක. මේ කතාව අපි හිතනවට වඩා ගොඩක් වැඳගත් කතාවක්. මොකද මිනිස්සුන්ට අවශ්‍ය පාසල්, මාර්ග, සෞඛ්‍ය සේවා වගේ දේවල්වලට වියදම් කරන්න ප්‍රමාණවත් තරම් අරමුදල් තියෙනවද, නැද්ද කියලා මේකෙන් තීරණය වෙනවා. 

රටේ අයවැය තත්ත්වය ඒ තරම් හොඳ නැති, බොහෝමයක් නැඟී ගෙන එන වෙලඳපොලවල් සහ සංවර්ධනය වෙමින් පවතින ආර්ථිකයන් තමන්ගේ ආදායමෙන් විශාල මුදලක් වෙන් කරන්නේ ණය පොලී ගෙවන්න. ඒකට වියදම් කළාට පස්සේ වෙනත් වැඳගත් ව්‍යාපෘති පටන් ගන්නවත්, පටන් ගත්ත ව්‍යාපෘති ඉවර කරන්නවත් සල්ලි නෑ. ඒ විදිහට ණය ගෙවන්න හරි ණය පොලී ගෙවන්න හරි අයවැයෙන් දරන වියදම් වැඩි වෙනවා කියන්නෙම මිනිස්සුන්ගේ කුසලතා සහ අධ්‍යාපනය (මානව ප්‍රාග්ධනය) වැඩිදියුණු කරන්න තියෙන අරමුදල් අඩු වෙනවා කියන එක. 

රාජ්‍ය මූල්‍ය අවකාශය වෙනුවෙන් කරන්න පුලුවන් මොනවද?

• දේශීය වශයයෙන් ආදය‍ම් උපයා ගැනීම විධිමත් කිරීම: විශේෂයෙන්ම රජයේ ප්‍රධාන ආදායම් මාර්ගයක් විදිහට සැලකෙන බදු ආදායම වැඩි කර ගන්න අවශ්‍ය ක්‍රියාමාර්ග ගන්න ඕන. (බදු ව්‍යුහය සරල කිරීම, බදු පරිපාලනය විධිමත් කිරීම සහ බදු ගෙවීම් සැකසීමට සහ අනුකූලතාව නිරීක්ෂණය කිරීමට නව තාක්ෂණයන් අනුගමනය කිරීම). බදු අනුපාත වැඩි කිරීමකින් තොරව බදු ආදායම වැඩි කරගන්න මේ ක්‍රමයෙන් පුළුවන්. 

උදා: කෙන්යාව සහ පිලිපීනය 

Image by Peggy und Marco Lachmann-Anke from Pixabay

• අකාර්යක්ෂම සහනාධාර ලබා දීමේ ක්‍රියාවලිය විධිමත් කිරීම: හරියට විදිහට හොයලා බලන්නේ නැතිව ඕන කෙනාටයි නැතිකෙනාටයි දීලා තියෙන ගැන සහනාධාර ගැන ආයෙමත් හිතලා බලන්න ඕන. දුප්පතුන් ඉලක්ක කර නොගන්නා සහනාධාර අඩු කිරීමට හෝ ඉවත් කිරීමට පුළුවන්. ඒ මුදල් සෞඛ්‍ය, අධ්‍යාපනය සහ යටිතල පහසුකම් සඳහා වන ආයෝජනය කරන්න පුළුවන්. 

උදා: මෙක්සිකෝව වැනි රටවල ක්‍රියාත්මක ඉන්ධන සහනාධාර ප්‍රතිසංස්කරණ 

• ණය කළමනාකරණය වැඩිදියුණු කිරීම සහ විශ්වසනීය සහ පුරෝකථනය කළ හැකි මූල්‍ය රාමු ස්ථාපිත කිරීම: මේකට අදාල වෙනවා විස්තීර්ණ ණය කළමනාකරණ උපාය මාර්ගයක් සංවර්ධනය කිරීම, ණය විනිවිදභාවය වැඩිදියුණු කිරීම සහ ණය ගැනීම තිරසාර බව සහතික කිරීම සහ දිගුකාලීන සංවර්ධන ඉලක්ක සමඟ සමපාත වීම කියන දේවල්. 

උදා: ජැමෙයිකාව වඩා හොඳ ණය කළමනාකරණයක් සහ විශ්වසනීය මූල්‍ය රාමුවක් හරහා පසුගිය දශක කිහිපය තුළ සිය මූල්‍ය අවකාශය පුළුල් කිරීම

2. රාජ්‍ය ආයෝජනවල කාර්යක්ෂමතාව (Efficiency of public investment) 

Image by Steve Buissinne from Pixabay

අපි කවුරුත් දන්නවා ලංකාවේ තියෙන සමහර රාජ්‍ය ආයෝජනවලින් බැලූ බැල්මට කිසිම ආර්ථික ප්‍රතිලාභයක් නෑ කියලා පේන. එහෙම නැත්නම් පාඩු ලබන, සම්පත් නාස්තියක් කියලා පේන. ඒ  නිසා රාජ්‍ය වියදම් කාර්යක්ෂමතාවය කියන්නේ රාජ්‍ය මූල්‍ය සම්පත් කොච්චර හොඳින් වියදම් කරනවාද කියන එක. අපි වියදම් කරන දේවල්වලට සාපේක්ෂව ආදායමක්/ප්‍රතිලාභයක් නැත්නම් එතන අකාර්‍යක්ෂමතාවක් තියෙනවා. ලංකාවේ ඒ වගේ ව්‍යාපෘති ඕන තරම් තියෙනවා. කරන්නම් වාලේ කළාට ලංකාවට ඒ වියදම් කරපු ගාණට වටින කිසිම දෙයක් නොලැබෙන ව්‍යාපෘති රට පුරා තියෙනවා. ඒ වියදම් ලංකාවේ ඇති වුණ ආර්ථික අර්බුදය‍ට පවා හේතු වුණා. අපි වුණත් පඩියෙන් ඕන නැති කිසි වටිනාකමක්, ප්‍රයෝජනයක් නැති දේවල්වලට වියදම් කරන වෙලාවල් තියෙනවා. ඒවායෙන් බලපෑමක් වෙන්නේ පුද්ගලිකවම අපිට. වැඳගත් දේකට  වියදම් කරන්න තිබ්බ සල්ලි තමයි නාස්ති වෙන්නේ. හැබැයි රටක් තේරුමක් නැති ප්‍රයෝජනයක් නැති දේවල්වලට වියදම් කරනවා කියන්නේ ඊට වඩා බරපතල දෙයක්. ඒකේ පාඩුව රටේ හැමෝටමයි, විශේෂයෙන්ම දුප්පත් සහ ආර්ථික සහ සමාජීය වශයෙන් පීඩාවට පත් වුණ හැමෝටමයි. නියාමන බාධක සහ දූෂණය වගේ ආයතනික දුර්වලතා නිසාත් හුඟක් වෙලාවට ගුණාත්මක බවින් අඩු ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක වෙනවා. 

රාජ්‍ය ආයෝජනවල කාර්යක්ෂමතාව වෙනුවෙන් කරන්න පුලුවන් මොනවද?

• විනිවිද පෙනෙන ප්‍රසම්පාදන ක්‍රියාවලියක් අනුගමනය කිරීම : කොන්ත්‍රාත් දෙද්දි නෑයන්ට, හිතවතුන්ට නෙවේ හරි කෙනාට දෙන එක ඩිජිටල් නවෝත්පාදන මගින් වියදම් කාර්යක්ෂමතාව, විනිවිදභාවය, වගවීම සහ රාජ්‍ය මූල්‍ය කළමනාකරණය වැඩිදියුණු කිරීම ගැන හිතලා බලන්න පුළුවන්.

• ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කිරීම ක්‍රමානුකූලව අධීක්ෂණය කිරීම සහ ඇගයීම : රාජ්‍ය ආයෝජන ව්‍යාපෘති ක්‍රමානුකූලව අධීක්ෂණය කිරීම සහ ඇගයීම මඟින් පිරිවැය ඉක්මවා යාම වගේම ප්‍රමාදයන් ඇති වෙන්න බලපාන හේතු හඳුනා ගන්න උපකාර වෙනවා. එතකොට කාලෝචිත නිවැරදි කිරීමේ ක්‍රියාමාර්ගවලට ඉඩ ලැබෙනවා වගේම අනාගත ව්‍යාපෘති වැඩිදියුණු කරන්න ඕන කොහොමද කියලා පැහැදිලි වෙනවා.

• පුද්ගලික අංශය සම්බන්ධ කර ගැනීම : ක්‍රියාත්මක කිරීමේදී සාපේක්ෂව සංකීර්ණතාවන් ඇති වෙන්න පුළුවන් වුණත්, රාජ්‍ය-පෞද්ගලික හවුල්කාරිත්වයකදි පුද්ගලික අංශයේ සම්පත් ප්‍රයෝජනයට ගන්න පුළුවන්. පෞද්ගලික අංශය සතු තාක්‍ෂණය නිසා විදුලි සංදේශ සහ සෙලියුලර් ජාල සම්බන්ධයෙන් වගේම සෘජු ප්‍රතිපාදනවලින් ඉවත් වෙන්නත් දැන් රජයන්ට හැකියාව තියෙනවා.

Image by Tung Nguyen from Pixabay

• ජාත්‍යන්තර සංවිධාන සමඟ හවුල් වීම : නැඟී එන රටවල්වලට සහ අඩු ආදායම්ලාභී රටවල්වලට ජාත්‍යන්තර සංවිධාන විසින් සකස් කරන ලද රාමු භාවිතා කරන්න පුළුවන්. උදාහරණයක් ගත්තොත් ලෝක බැංකුවේ රාජ්‍ය ආයෝජන කළමනාකරණ රාමුව මඟින් රටවල්වලට තමන්ගේ රාජ්‍ය ආයෝජන භාවිතයන්වල ශක්තීන් සහ දුර්වලතා තක්සේරු කරන්න උපකාර කරනවා.

3. වැඩි දියුණු කළ ගෝලීය සහාය (Enhanced global support)

සමහර  නැඟී එන රටවල්වලට සහ අඩු ආදායම්ලාභී රටවල්වලට මහා පරිමාණ රාජ්‍ය ආයෝජන ව්‍යාපෘතිවලට මුදල් යොදවන්න වගේම ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාත්මක කරන්න ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාවෙන් අමතර මූල්‍ය සහ තාක්ෂණික සහාය අවශ්‍ය වෙන්න පුළුවන්. ඒ වගේම ඒ ආයෝජනවලින් ලැබෙන ප්‍රතිලාභ ඉතා ඉහළ වෙන්න පුළුවන්. විශේෂයෙන්ම මුළු ලෝකයටම බාහිරතා ඇති කරන දේශගුණය ආශ්‍රිත යටිතල පහසුකම් ව්‍යාපෘති සඳහා ජාත්‍යන්තර ප්‍රජාව පියවර ගන්න ඕන. 

ලංකාවේ අනාගතය

Image by Chathura Anuradha Subasinghe from Pixabay

2024 ආර්ථික නිදහස ගැන ෆ්‍රේසර් ආයතනයේ සමීක්ෂණවලට අනුව අංක එකේ ඉන්නේ මුඩුක්කු රටක් විදිහට තිබිලා මෑත කාලයේ සංවර්ධිත රටක තත්ත්වයට ආව, සිංගප්පූරුව. ඊට පස්සේ ස්විස්ටර්ලන්තය සහ අයර්ලන්තය වගේ රටවල්. ශ්‍රී ලංකාව මේ ලිස්ට් එකේ ඉන්නේ 149 වෙනියට. කොහොමත් ලංකාවට මුදල් උපයන්න පුළුවන් විදිහේ ආයෝජකයන්ට සහ ව්‍යාපාරවලට වැඩක් කර ගන්න ගියාම තියෙන සීමා සහිත ඉඩ සහ රාජ්‍ය ආයතනවලින් ලබා ගන්න තියෙන සේවාවන්වල යාවත්කාලීන බවක්, කාර්‍යක්ෂම බවක් නැති එක නිසා තරඟකාරී ආයතනවලට ආර්ථිකයට දායක වෙන්න තියෙන ඉඩ සීමා වෙලා තියෙනවා. ප්‍රතිපත්තිවල අස්ථාවරත්වය, නියාමන බාධක, හැමදේකටම රජය අත පෙවීම, කාලීනව නම්‍යශීලී නොවන ශ්‍රමය සම්බන්ධ වන රෙගුලාසි කියන මේ හැම දෙයක්ම ලංකාවේ ආර්ථිකයට වර්ධනය වෙන්න නොදී කකුලෙන් අඳිනවා.  

වැල් පාලමෙන් ගොඩට

Image by Chathura Anuradha Subasinghe from Pixabay

ලංකාවේ ආර්ථිකය, දේශපාලනය සහ සමාජය ගෙවුණු අවුරුදු පහක වගේ කාලයක් ඇතුලේ විශාල වෙනස්කමකට මුහුණ දුන්නා. දේශපාලනික වශයෙන් ජනප්‍රසාදය නොලබන බැරෑරුම් ආර්ථික තීරණ අරන් අසීරු ප්‍රතිසංස්කරණ රැසක් කරන්න වුණා. හැබැයි ලංකාව තාමත් වැටුණු වලෙන් සම්පූර්ණයෙන් ගොඩ ඇවිත් නෑ. තාමත් උද්ධමනයෙන් ඇති කරපු ගිනිදැල්වල ගිනි පුළිඟු අළු යට හැංඟිලා තියෙනවා. ඒවා නිවලම දාලා ආර්ථිකයට වර්ධනය වෙන්න පුළුවන් පරිසරයක් හදන එක සම්බන්ධයෙන් ඉදිරි වසර පහ තීරණාත්මකයි. එතනදි රජය ආර්ථිකයට මැදිහත් වීම අඩු කරලා, ගැනුම්කරුවන් සහ සැපයුම්කරුවන් කියන වෙළඳපළ සාධකවලට නිදහසේ තරඟකාරීව ක්‍රියාත්මක වෙන්න දෙන්න ඕන. නැත්නම් හැමදාමත් පාලන මිල, පෝලිම්, කළු කඩ නවත්වන්න වෙන්නේ නෑ. හැබැයි රජයකට ආර්ථිකයක් වෙනුවෙන් කරන්න දෙයක් නෑම කියන්නත් බෑ. ඒකයි මේ සටහන පුරාවට රජයට ඒ වෙනුවෙන් කරන්න පුළුවන් මැජික් එක ගැන කතා කළේ. 

මේ වගේම තවත් සටහනකින් හමුවෙන තුරු රැඳී ඉන්න අපේ අදහස් එක්ක. 

ඔබත් බදු වාර්තා ගොනු කළාද?  / එලොව පොල් පෙන්වන මෙලොව පොල්

අතුරු සම්මත ගිණුමේ වැඩිම වියදම කාටද?

-දිල්මිණී අබේරත්න විසිනි

සාමාන්‍යයෙන් අවුරුද්දක් ඉවර වෙද්දි රටක වැඳගත් සංධිස්ථානයක් වෙන්නේ ඒ රටේ අයවැය ලේඛනය ඉදිරිපත් කිරීම. එළඹෙන මුදල් වර්ෂයේ කරන්න ඉන්න දේවල් ගැන සඳහන් වෙන සුපුරුදු අයවැය මේ අවුරුද්දේ තාම ඉදිරිපත් කළේ නෑ. මොකද අයවැයක් ඉදිරිපත් කරන්න තරම් ප්‍රමාණවත් කාලයක් අලුතින් පත් වුණ ආණ්ඩුවට නැති නිසා. 2025 අවුරුද්ද වෙනුවෙන් අයවැයක් ඉදිරිපත් කරනකම් අතුරු සම්මත ගිණුමක් තමයි සම්මත කර ගන්නේ. පහුගිය දෙසැම්බර් 5 වෙනිදා ඉදිරිපත් කරපු අතුරු සම්මත ගිණුම අදාළ වෙන්නේ 2025 අවුරුද්දේ මුල් මාස 4ට විතරයි. ඊට පස්සේ විධිමත් අයවැයක් ඉදිරිපත් කරන්න ඕන. මෙවර ගෙනාපු අතුරු සම්මත ගිණුමේ සමස්ත අගය රුපියල් බිලියන 2600ක්. ඒ ගාණ හැදෙන්නේ කොහොමද කියලා පහත වගුවෙන් බලාගන්න පුළුවන්.

අතුරු සම්මත ගිණුම ගැන කෙටියෙන්

සරලවම අතුරු සම්මත ගිණුමක් අවශ්‍ය වෙන්නේ සම්මත වූ වාර්ෂික අයවැයක් නැති අවස්ථාවකදි. ඒ වගේම මේ ගිණුම ඉතා කෙටි කාලයක් වෙනුවෙන් තමයි පවත්වාගෙන යන්නේ. මේ කෙටිකාලීන අතුරු සම්මත ගිණුමෙන් කරන්නේ විධිමත් අයවැයක් සම්මත වෙලා නැති වෙලාවක, රජයේ සේවාවන් බිඳ වැටෙන්න නොදී අත්‍යවශ්‍ය සේවා අඛණ්ඩව මහජනතාවට ලබා දෙන එක. දැනට රටේ ක්‍රියාත්මක වෙමින් පවතින ව්‍යාපෘති පවත්වා ගෙන යන්න මුදල්  වෙන් කිරීමත් මේ මඟින් සිද්ධ වෙනවා. 

අපේක්ෂිත ආදායම් ඇස්තමේන්තු, අදාල කාල පරිච්ජේදය සඳහා වන ණය ගැනීමේ සීමාව වගේම අත්තිකාරම් කටයුතු සඳහා වන උපරිම සීමාව කියන දේවල් අතුරු සම්මත ගිණුමක ඇතුලත් වෙන්න පුළුවන්. අතුරු සම්මත ගිණුමක් පාර්ලිමේන්තුවට ඉදිරිපත් කළාම ඉතා ඉක්මණින් ඒක විවාදයට ගන්න එක තමයි සම්ප්‍රදාය. ඒත් විපක්ෂයෙන් ඡන්දයක් ඉල්ලුවොත්, වැඩි ඡන්දයෙන් ගිණුම සම්මත කර ගන්න ඕන. 

වැඩිම වියදම කාටද?

Image by Michal Jarmoluk from Pixabay

අයවැයක් ගෙනාවත් හුඟ දෙනෙක් හොයලා බලන දෙයක් තමයි වැඩියෙන් සල්ලි වෙන් කරලා තියෙන්නේ මොන අංශයටද කියන එක. මේ පාර කියලත් වෙනසක් නෑ. හැමෝම හොයලා බලන්නේ ඒ ගැන. ඒ වගේම පහුගිය ආණ්ඩුවලින් සිද්ධ වුණා වගේම මේ ආණ්ඩුවෙනුත් ජනාධිපතිවරයාගේ වියදම අඩු කරලා නෑ කියන චෝදනාව එල්ල වෙලා තියෙනවා. මෙවර අතුරු සම්මත ගිණුමෙන් වැඩිපුර මුදල් වෙන් වුණ අමාත්‍යංශ මොනවද කියලා පහත වගුවෙන් බලා ගන්න පුළුවන්. 

Image by Sabine from Pixabay

2025 වසර ලංකාවට වැඳගත්. මොකද අලුත් ආණ්ඩුවක් යටතේ ගෙනෙන පළමු අයවැය නිසා බොහෝ දෙනෙක් උනන්දුවෙන් ඒ ගැන බලාගෙන ඉන්නවා. 2022 වසරේ ඇති වුණ ප්‍රබල ආර්ථික අර්බුදයත් එක්ක මිනිසුන්ගේ ජීවන මට්ටම් සෑහෙන්න බිඳ වැටිලා, ජනතා විශ්වාසය පළුඳු වෙලා තියෙන්නේ. ඒ නිසා වෙනසක් වෙනුවෙන් අලුත් ඇරඹුමක් වෙනුවෙන් බලා ඉන්නා ජනතාවට ආර්ථිකයේ සුබවාදී ලකුණක් කියන්නේම වැඳගත් කාරණයක්. ආර්ථිකයේ උන්නතිය වෙනුවෙන් හාල් මිලට පොල් මිලට බලපෑම් කරන්න හැම වෙලාවෙම රජයට මැදිහත් වෙන්න බෑ. ආර්ථික ස්වාධීන ඒකකයක් විදිහට ක්‍රියාත්මක වීමෙන් විතරයි සාධාරණ බෙදා හැරීමක් සිද්ධ වෙන්නේ. වෙළඳපලේ තරඟකාරීත්වයට බාධා වන රජයේ මැදිහත් වීම් නිසා වෙළඳපළ සුබසාධනය කොයිතරම් දුරට ළඟා කර ගන්න පුළුවන්ද කියන එක සැකසහිතයි. ඒ නිසයි එළඹෙන අවුරුද්දේ ගෙන එන්නට නියමිත අයවැය සාධාරණ සහ ප්‍රායෝගික එකක් වීම ඉතාම වැඳගත් කොට සලකන්නේ.   

ඔබත් බදු වාර්තා ගොනු කළාද?

දිල්මිණී අබේරත්න විසිනි

නොවැම්බර් මාසේ තිස් වෙනිදා වෙනකොට බදු ගෙවන්නන් අතර වැඩිපුරම කතා වුණ දේ තමයි 2023/2024 වර්ෂයට අදාළ ආදායම් බදු වාර්තා ගොනු කිරිම කියන එක. බදු ගෙවන්නන්ට ලංකාවේ දේශීය ආදායම් දෙපාර්තමේන්තුවේ වෙබ් අඩවියෙන් මේ කියන වාර්තාව සම්පූර්ණ කරන්න පුළුවන්. හැබැයි මීට කලින් වතාවකත් වැඩි පරිශීලකයන් ගණනක් වෙබ් අඩවියට සම්බන්ධ වෙන්න උත්සහ කරපු අවස්ථාවලදී වෙබ් අඩවියේ බිඳ වැටීම් සිද්ධ වුණා. ඒ නිසා මෙවරත් ඒ වගේම තත්ත්වයක් ඇති වෙලා තියෙනවා. 

• සැප්තැම්බර් මස අග සිට හෝ ඔක්තෝබර් පළමු වන දා සිට ම ආදායම් බදු වාර්තා ගොනු කිරීමේ හැකියාව තිබිලා. 

බදු වාර්තාව ඉදිරිපත් නොකලොත්, ඒ වෙනුවෙන් දඩයක් ගෙවන්න සිද්ධ වෙනවා කියන පණිවුඩයත් එක්ක, බොහෝ පිරිසක් (එකම වෙලාවේ වෙබ් අඩවියට ප්‍රවේශ වෙද්දි වෙබ් අඩවිය ප්‍රතිචාර දැක්වීම අඩු වෙලා. ඒ වගේම සමහරුන්ට අදාළ කාලය ඇතුලත බදු වාර්තාව ඉදිරිපත් කරන්නත් බැරි වෙලා තියෙනවා. 

• නොවැම්බර් 30 /අවසන් දිනයේ වෙබ් අඩවියට ප්‍රවේශ වූ පිරිස 16,000කට වැඩියි 

බදු වාර්තා ගොනු කරන්න බැරි වුණා නම් මොකද කරන්නේ?

ඊළඟ වැඳගත්ම ප්‍රශ්නය තමයි මේක. බදු වාර්තා ගොනු කරන්න බැරි වුණ අය වෙනුවෙන් කාලය දීර්ඝ කරන්නේ නෑ කියලයි දේශීය ආදායම් දෙපාර්තුමේන්තුව බීබීසි සිංහල සේවයට කියලා තියෙන්නේ. ඒ වුණත් ඉක්මණින් බදු වාර්තා ගොනු කරන තරමට සහනයක් ලබා ගන්න පුළුවන් කියලත් සඳහන් කරලා තියෙනවා. 

• 'හැකි ඉක්මනින් වාර්තා ලබා දෙන්න'

බදු වාර්තා ගොනු නොකලොත් වෙන්නේ මොකක්ද?

බදු ගෙවන අය බදු වාර්තා ගොනු කිරීම අනිවාර්‍යයෙන් කළ යුතු වෙනවා. ලබා දී ඇති කාලය තුළ කෙනෙක්ට ආදායම් බදු වාර්තා ඉදිරිපත් කරන්න බැරි වුනොත්, වාර්තාවේ සඳහන් ආදායම් බද්දෙන් 5%ක් සහ ප්‍රමාද වන සෑම මාසයක් වෙනුවෙන් ම එම බද්දෙන් 1%ක් දඩ මුදලක් විදිහට ගෙවන්න ඕන.

• එහෙම නැත්නම් රුපියල් 50,000/= සහ ප්‍රමාද වන සෑම මාසයක් වෙනුවෙන්ම රුපියල් 10,000/= මුදලක දඩයක් ගෙවන්න ඕන. 

TIN අංකයක් තියෙන හැමෝම බදු වාර්තා දෙන්න ඕනද?

බදු වාර්තා නියමිත කාලයට නොදුන්නොත් දඩයක් ගෙවන්න වෙනවා. ඒ කතාව ඇහුව ගමන් හුඟක් අය බය වෙනවා. මොකද ඉතිං බදු ගෙවීම ක්‍රමානුකූල කරන්න කියලා හැමෝටම TIN අංකයක් ගන්න කියලා කිව්වා. හැබැයි TIN අංකයක් තිබුණ පලියට හැමෝම බදු ගෙවන්නේ නෑ. මොකද බද්දෙන් නිදහස් ආදායම් මට්ටමකුත් තියෙන නිසා. 

• ලංකාවේ ආදායම් බදු ගෙවන්නේ මාසෙකට රුපියල් 100,000කට වැඩි / අවුරුද්දකට ලක්ෂ 12කට වැඩි ආදායමක් තියෙන අය හරි විතරයි. 

මේ වගේ ආදායම් බදු නොගෙවන කෙනෙක්ට ආදායම් බදු වාර්තාවක් නිකුත් වෙලා තියෙන්න පුළුවන්ද?

ඔව්, එහෙම වෙලා තියෙනවා නම් ඒ කෙනා තමන්ට ආදායම් බදු ගෙවන්න අවශ්‍යතාවක් නෑ කියලා (Nil Return) වාර්තාවක් ගොනු කරන්න වෙනවා. 

• එහෙම නොකලොත් එයාව සැලකෙන්නේ වාර්තා ගොනු නොකරන ලද බදු ගෙවන්නෙක් හැටියට. 

2024 ජනවාරි පළවෙනිදා හරි ඊට පස්සේ හරි වයස අවුරුදු 18 ලබන සියලු දෙනා ආදායම් බදු දෙපාර්තමේන්තුවේ බදු ලිපිගොනු විවෘත කළ යුතු බව පෙර පැවති රජය ගැසට් නිවේදනයකින් දැනුම් දීලා තියෙනවා. ඒකෙන් කියවන්නේ නෑ වයස 18ට වැඩි හැමෝම බදු ගෙවන්න ඕන කියලා. නමුත් ඉදිරියේ දී රජයත් සමග කරන සියලුම රාජකාරී ගනුදෙනුවලදී මේ කියන බදු අංකය ඉතාම වැදගත් අනන්‍යතාවය ඔප්පු කිරීමක් කියලා සඳහන් වෙනවා. 

ලෝකයේ බලගතුම පාස්පෝට් එක

දිල්මිණී අබේරත්න විසිනි

පාස්පෝට් එක අලුත් වෙලා. පාස්පෝට් පෝලිම් අලුත් වෙලා. පාස්පෝට් එක ගැන කතාව අලුත් වෙලා. ඒ අතරේ  ඔන්න ලෝකයේ බලගතුම පාස්පෝට් මොනවද කියලා කියන එක ගැන අලුත් වාර්තාවකුත් නිකුත් වෙලා තියෙනවා. 

අර කවදාහරි ලංකාවක් කරනවා කියපු සිංගප්පුරුවට තමයි දැන් ලෝකේ බලගතුම පාස්පෝට් එක තියෙන්නේ. මේ ලිස්ට් එකේ පාස්පෝට් 199කින් ලංකාව ඉන්නේ 95 වෙනියට. ඉතිං එහෙම වුණේ ඇයි? මේ විදිහට රටක පාස්පෝට් එකක් බලගතුද නැද්ද මේ කාරණා කොහොමද කවුද තීරණය කරන්නේ? කියලා අපි බලමු මේ වීඩියෝ එකෙන්. 

Image by Monika Häfliger from Pixabay

The Henley Passport Index එකෙන් හැම අවුරුද්දකදීම ලෝකයේ පාස්පෝට් ශ්‍රේණිගත කිරීමක් කරනවා. එයාලා ඒකට දත්ත ලබා ගන්නේ International Air Transport Association එකෙන්.එයාල ගාව අවුරුදු දහ අටක විතර විශාල දත්ත ගබඩාවක් තියෙනවා. ඒ වගේම එයාලා කාලෙන් කාලෙට මේ දත්ත යාවත්කලින කරනවා.

කොහොමද එයාලා පාස්පෝට් එකක බලවත් බව එහෙම නැත්නම් දුර්වලකම තීරණය කරන්නේ?

ඒකට එයාලා භාවිතා කරන හරිම සරල ක්‍රමයක්. උදාහරණයකට අපි සිංගප්පූරුවම ගමුකෝ. සිංගප්පූරුවේ කෙනෙක් කැනඩාවට යද්දි වීසා ගන්න ඕන නැත්නම් සිංගප්පූරුවට 1 ලකුණක් හම්බ වෙනවා. මේ විදිහට ගමනාන්ත 227ක් තියෙනවා. ඒ කියන්නේ මුූලු ලකුණු 227ක්. ඒකෙන් වැඩිම ලකුණු -195 අරන් තියෙන්නේ සිංගප්පූරුව. එතකොට වීසා නොගෙන ගමනාන්ත 195කට යන්න සිංගප්පූරුවට පුළුවන්. 

Image by Pam Patterson from Pixabay

ඒ වගේම ලංකාවේ කෙනෙක්ට එංගලන්තෙට යන්න වීසා ගන්න වෙනවා නම් ලංකාවට ලැබෙන්නේ ලකුණු 0යි. මේ විදිහට බලද්දි ලංකාවට වීසා නැව්තුව යන්න පුළුවන් රටවල් 44ට. ඒ නිසා තමයි ශ්‍රී ලංකාව අනූ පස් වැනි තැන තියෙන්නෙ

ඉතිං මේ වෙද්දි ලෝකයේ බලගතුම පාස්පෝට් එක තියෙන්නේ සිංගප්පූරුවට.  ලිස්ට් එකේ දෙවනියට ඉන්නේ ප්‍රංශය ජර්මනිය ඉතාලිය ජපානය සහ ස්පාඤ්ඤය කියන රටවල්. ඒ රටවල්වල අයට වීසා නැතුව ගමනාන්ත 192කට යන්න පුළුවන්. 2024 වෙද්දි ලෝකයේ දුර්වලම පාස්පෝට් එක තියෙන්නේ ඇෆ්ගනිස්ථානයට. එයාලාට වීසා නැතුව යන්න පුළුවන්කම තියෙන්නේ රටවල් විසි හයකට විතරයි. 

මේ විදිහට සමහර රටවල්වල පාස්පෝට් බලවතු වෙන්නයි තවත් ඒවා දුර්වල වෙන්නයි හේතුව මොකක්ද?

Image by cytis from Pixabay

මේකට ප්‍රධාන හේතු දෙකක් තියෙනවා. එකක් ආර්ථිකයේ ශක්තිමත් බව, අනිත් එක රටේ ස්ථායිතාවය. ලෝක ආර්ථික සමුළුව අදහස් දක්වලා තියෙනවා වීසා නැතුව ගමන් කිරීමේ හැකියාව සහ ආර්ථික ශක්තිය අතර සම්බන්ධතාවයක් තියෙනවා කියලා. 

ඇත්තටම මේ දර්ශකයේ මුලම ඉන්න සංවර්ධිත රටවල් කීපය දිහා බැලුවාමත් ඒක පේනවා. ගොඩක්ම සංවර්ධිත රටවල් තමයි වීසා නැතුව වෙනත් රටවල් වලට යන්න පහසුකම් තියෙන්නේ. 

උදාහරණයක් විදිහට ජී-හත කියන ආර්ථික සමූහය ඇතුලේ ඉන්නවා කැනඩාව ප්‍රංශෙ ජර්මනිය ඉතාලිය ජපානය එංගලන්තය සහ ඇමරිකාව කියන රටවල් හත. මේ රටවල් අතර තියෙන ආර්ථික සහයෝගීතාවය හින්දා ඒ ඒ රටවල්වලට වීසන්නේ නැතුව එයාලට යාමේ ඒමේ හැකියාව තියෙනවා. 

ඒ වගේම මේ රටවල් හත එකතු කරලා ගත්තොත් ලෝකයේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 44% ප්‍රමාණයකට හිමිකම් කියනවා. ආර්ථිකයේ විවෘත බව, ජාත්‍යන්තර සබඳතා වගේ දේවල් නිසා මේ රටවල් හතේ ආර්ථික ශක්තියත් වැඩි වෙලා, එයාලට ජාත්‍යන්තර වශයෙන් සංක්‍රමණයේ වාසි ලැබිලා තියෙනවා. ඒකයි එයාලට වඩා බලගතු පාස්පෝට් එකක් තියෙන්නේ. ඉතිං මේ රටවල් හතට ඒ ඒ රටවල් 7 ඇතුලේ සංක්‍රමණයට බාධා නෑ. ඒ කියන්නේ 100%ම වීසා ඕන නෑ. ඒ වගේම මේ සංවර්ධිත රටවල්වලට ලෝකයේ අනිත් රටවල්වලින් 85% විතරම වීසා නැතිව යන්න පුළුවන්. හැබැයි වෙනත් රටවල්වලින් මේ රටවල් 7ට එද්දි වීසා නොගෙන එන්න පුළුවන් 39% වගේ රටවල් ප්‍රමාණයකට විතරයි.

උදාහරණයකට අපි අප්‍රිකානු සංවිධානයේ රටවල් ගත්තහම ලෝක දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 3% විතරයි එයාලා හිමිකම් කියන්නේ. එතකොට එයාලට වීසා නැතුව යන්න පුළුවන් රටවල් ප්‍රමාණය තියෙන්නෙ 28% විදිහට. 

මේ විදිහට බැලුවහම ලෝකයේ බලගතුම පාස්පෝට් තියෙන්නේ සංවර්ධිත ඉහළ ආදායම් තියෙන රටවල්වලට. ලිස්ට් එකේ දෙවනුව තුන්වෙනුවට ඉහළ මැදි ආදායම් රටවල්, ඊළඟට පහළ මැදි ආදායම් රටවල් සහ අවසානයේදී පහළ ආදායම් රටවල් ස්ථානගත වෙලා. රටේ ආර්ථිකය දුර්වල වෙන්න වෙන්න ඒ රටවල්වල පාස්පෝට් දුර්වලයි. ඒ කියන්නේ වීසා අරන් තමයි වෙන රටකට යන්න ඕන. 

හැබැයි ධනවත් රටවල්වලට එහෙම නෑ. ඒ වගේ ධනවත් රටවල්වලින් මිනිස්සු තමන්ගේ රටට එනවට ඕනම රටක් කැමතියි. මොකද ඒකෙන් තමන්ගේ රටේ වෙළඳාම සංචාරක කර්මාන්තය ආයෝජන කියන දේවල් වලට යහපත් බලපෑමක් සිද්ධ වෙනවා. 

හැබැයි දේශපාලනික වශයෙන් අස්ථාවර යුද ගැටුම් තියෙන රටවල්වල ඉඳලා කෙනෙක් තවත් රටකට යනකොට ඒ රටවල් වල මිනිස්සු බයයි මේ එන සංචාරකයන්ගෙන් අපේ රට හානියක් වෙයිද එහෙම නැත්නම් අපේ රටෙන් යන්නැතුව ඉදීද නීති විරෝධී විදියට රටට එයිද කියන ප්‍රශ්න නිසා. 

රටක ස්ථාවරත්වයත් ඒ රටේ පාස්පෝට් එක බලවත් වෙන්න හේතුවක්. රටක් ඇතුලේ බෝම්බ බයක් තියෙනව නම් ත්‍රස්තවාදී ආක්‍රමණ සිද්ධ වෙනවා නම්, අභ්‍යන්තර යුධ ගැටුම් තියෙනවා නම් දේශපාලනිකව අස්ථාවර නම් ඒ  රටවල්වල ජනතාවට වෙනත් රටවල්වලට යන්ඩ විසා හම්බවෙන්නේ අඩුවෙන්. ඒ මිනිස්සු ඇවිත් තමන්ගේ රටේ අනව්සරයෙන් නතර වෙයිද වගේ ප්‍රශ්න සත්කාරක රටට දැනෙනවා. 

Image by Gerd Altmann from Pixabay

ඉතිං එහෙම ප්‍රශ්න තියෙන රටවල්වල ගොඩක් වෙලාවට වීසා ප්‍රතික්ෂේප වෙන්න පවා ඉඩ තියෙනවා. 

කණගාටුව කාරණය තමයි ජාත්‍යන්තර වශයෙන් ගත්තහම රටක ඉඳලා වෙනත් රටකට යන්න ගොඩක්ම උවමනාකම තියෙන්න පුළුවන් දුප්පත් ඒවගේම දේශපාලනිකව අස්ථාවරත්වයක් තියෙන රටවල්වල අයට. නමුත් එයාලට ඒක ලේසියෙන් කරගන්න බැහැ ඒ රටවල් වල තියෙන ආර්ථික දුර්වලතාව නිසා.

Image by Christo Anestev from Pixabay

එහෙමයි කියලා හැමදාම මේ ලිස්ට් එක මේ විදිහටම තියෙනවද නෑ. කාලයත් එක්ක මේ ලිස්ට් එකේ රටවල් ඉහලට පහලට වෙනස්කම් වෙනවා. වුවමනාව තියෙනවනම් ආර්ථිකය ශක්තිමත් වෙනවනම් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය සැලකිය යුතු විදියට වර්ධනය වෙලා තියෙනවනම් කිසියම් රටක පාස්පෝට් එකත් බලගතු වෙන්න එක බලපානවා. හොඳම උදාහරණය තමයි එක්සත් අරාබි එමීර් රාජ්‍යය. අවුරුදු 18 කාලය ඇතුළතදී ලිස්ට් එකේ හැට දෙවැනි ්ථානයේ ඉඳලා මේ ලිස්ට් එකේ නමවෙනි ස්ථානය දක්වා ඉහලට ඇවිත් තියෙනවා.

Image by jacqueline macou from Pixabay

ඉතින් ඒක ඉතාමත් විශාල ජයග්‍රහණයක් ඒක සිද්ධ වෙන්නේ ආර්ථිකය විවෘතභාවයත් එක්ක ආර්ථිකය නිදහසත් එක්ක ආර්ථිකය ශක්තිමත් භාවයත් එක්ක. ඉතින් අලුත් වුණ  පාස්පෝට් එක ගැන සතුටින් ඉන්න වෙලාවේ අලුත් අලුත් රටවල්වලට වීසා ගන්නෙ නැතුව යන්න පුළුවන්කම තියෙනවනම් අපිට තවත් සතුටු වෙන්න පුළුවන්. ඒකට ආර්ථිකය ශක්තිමත්, දදේනිය වැඩි කරගන්න, ආර්ථිකයේ විවෘත බව සහ ජාත්‍යන්තර ආර්ථික කටයුතු ශක්තිමත් කරගන්න අනිවාර්යයෙන්ම සිද්ධ වෙනවා. 

එලොව පොල් පෙන්වන මෙලොව පොල්

දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න විසිනි

පොඩි කාලේ අපි අහල තියෙන දෙයක් තමයි පොල් ගස  කියන්නේ කප්රුක කියලා. එහෙම කියන්නේ පොල්ගස සිතූ පැතු හැමදේම ලබාදෙන හින්දා නෙමෙයි. ඒ පොල් ගහේ වැඩකට ගන්න බැරි කිසිම දෙයක් නැති නිසා. පොල් ගෙඩියේ ඉඳන් ගත්තහම පොල් කොහු, පොල් කෙඳි, පොල් පරාල, පොල් කොල වගේ මේ හැම දෙයක්ම වැඩකට ගන්න පුළුවන් දේවල්. පොල් ලංකාවේ ප්‍රධාන අපනයන භෝගයන් අතරත් තියෙනවා. ඒ වගේම තවමත් ලංකාව ලෝකයේ ප්‍රධාන පොල් අපනයනකරුවන් අතර ඉන්නවා. පොල් ගැන කතාව ආයෙමත් කරලියට ආවේ ලංකාවේ පොල් මිල එලොව පොල් පෙන්නන්න ගත්ත වෙලාවේ. 

Image by Junjun Villapando from Pixabay

පොල් විතරක් නෙමෙයි කාලෙන් කාලෙට නොයෙක් භාණ්ඩවල හා සේවාවල මිල ඉහළ පහළ යෑම සිද්ධ වෙනවා. හුඟක් වෙලාවට ලංකාවේ තියෙන පුරුද්දක් තමයි භාණ්ඩ මිල ඉහළ ගියොත් ඒ වෙනුවෙන් අතරමැදියෙක් වෙළඳපළට මැදිහත් වෙලා භාණ්ඩයට පාලන මිලක් දානවා. ඒ කියන්නේ දැන් ලංකාවේ පොල් ගෙඩියක් අලෙවි වෙන්නේ රුපියල් 150කට නම් රජය කියනවා රුපියල් 130 තමයි පාලන මිල කියලා. එතනින් එහාට මිලක් නියම කරන්න වෙළඳපළ සාධකවලට බෑ කියලා. හැබැයි ඔය කියන පාලන මිල එච්චර සාර්ථක වෙන්නෙ නෑ. මොකද වෙළඳපළක සුමට ක්‍රියාකාරීත්වය වෙන්නේ නිදහසේ ඉල්ලුම සහ සැපයුම තීරණය වෙන වෙලාවකදි. ඒ නිසා පාලන මිලක් දාපු ගමන් වෙන්නේ වෙළඳපළේ භාණ්ඩ හිඟයක් ඇතිවෙන එක. ඉතින් අද අපි බලමු ලංකාවේ පොල් මිල ඉහළ යන්නේ ඇයි කියලා.

පොල් ගණන් යන්නේ ඇයි?

භාණ්ඩයක මිල ඉහළ යන්න හේතු කීපයක් තියෙනවා. ඒ අතරින් එකක් තමයි ඉල්ලුමට සරිලන විදිහට සැපයුමක් නැති එක. ඉතින් පොල්වල මිල ඉහළ යන්න බලපාලා තියෙන්නෙත් ඉල්ලුමට සරිලන විදිහට පොල් සැපයුමක් නැති එක. ලංකාවේ තියෙන්නෙ පොල් අධි ඉල්ලුමක්. ශ්‍රී ලංකා අපනයන සංවර්ධන මණ්ඩලය කියනවා ලංකාවේ දැනට තියෙන ඉල්ලුම බැලුවාම ලංකාවේ වාර්ෂික පොල් ඉල්ලුම බිලියන 4 වගේ වෙද්දි සැපයුම තියෙන්නේ බිලියන 2.8 - 3 අතර ප්‍රමාණයක් කියලා.

Image by pixagrum from Pixabay

පොල් සැපයුම ප්‍රමාණවත් නොවෙන්නෙත් තවත් හේතු ගණනාවක් නිසා. ලංකාවේ පොල්වලට දේශීය වගේම විදේශීය වෙළඳපලක් තියෙනවා ඒකේ අදහස තමයි අපි වගේම වෙන රටවල්වල අයගේ පරිභෝජනයටත් අපි පොල් අපනයනය කරනවා. හැබැයි ලංකාවේ වැඩිම පොල් පරිභෝජනයක් තියෙන්නේ දේශීය වෙළඳපලේ. ඒ කියන්නේ මුළු නිෂ්පාදනයෙන් 2/3ක්ම යන්නේ දේශීය පාරිභෝගිකයන්ට. 

පොල් ඕන කාටද?

Image by Mohan Nannapaneni from Pixabay

දේශීයව පොල් පරිභෝජනය කරන්නේ විශේෂයෙන්ම ආහාරවලට. ලංකාවේ පොල් සහ ආහාර සංස්කෘතිය අතර තියෙන්නේ ඉතාම තද බැඳීමක්. පොල් කිරි, පොල්තෙල්, පොල් සම්බෝල, පොල් ටොෆි, විනාකිරි, පොල් පැණි, පොල් රා ඇතුළු කියලා නිම කරන්න බැරි තරම් දේවල් පොල් ගසෙන් ප්‍රයෝජන විදිහට ගන්නවා. ඒ ඇරුණම කොසු, ඉඳල්, බුරුසු, පරාල, පොල් කටු හැඳි, පාපිසි, විසිතුරු භාණ්ඩ වගේ දේවල් හදන්නත් පොල් ගස පාවිච්චි වෙනවා.

2021දි පොල් සහ ඒ ආශ්‍රිත නිෂ්පාදන අපනයනය කරලා ලංකාව ඩොලර් මිලියන 836.1 උපයගෙන තියෙනවා. ලංකාවෙන් පිටරටට යවන පොල් සමස්ත නිෂ්පාදනයෙන් ප්‍රතිශතයක් විදිහට ගත්තම 1/3ක්. ඒවා ඩෙසිකේටඩ් පොල්, පොල් තෙල්, පිටි, පොල් කිරි, විනාකිරි, පොල් වතුර සහ පොල් ගෙඩි විදිහටත් පිටරට යවනවා.

යුරෝපා සංගමයේ රටවල්වලට කරන ඩෙසිකේටඩ් පොල් සැපයුමෙන් 8% ශ්‍රී ලංකාවෙන් තමයි යවන්නේ. ලෝකයේ නැවුම් පොල් සහ වියළි පොල් සැපයුමෙන් 5%  ශ්‍රී ලංකාවෙන් සැපයෙනවා. පොල් සංවර්ධන අධිකාරියේ 2019 වාර්තාවක කියලා තියෙනවා 2018 ලෝක ශ්‍රේණිගත කිරීම අනුව පොල් කොහු සහ කොහු ආශ්‍රිත නිෂ්පාදනවලින් දෙවනි තැනත්, ඩෙසිකේටඩ් පොල් නිෂ්පාදනය අතින් තුන්වන තැනටත් පත් වෙලා කියලා. හුඟක් වෙලාවට විදෙස් රටවල්වලට පොල් යවන ලංකාවේ ආයතන ඉක්මණින් වෙළඳපලෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් පොල් ගන්න නිසා, පොල් අඩු කාලෙකදි ඒක දේශීය වෙළඳපලේ ඉන්න පාරිභෝගිකයන්ට තදින් දැනෙන්න ගන්නවා. ඒකත් එක හේතුවක් වෙනවා පොල් මිල තවත් වැඩි වෙන්න.

පොල් මිල වැඩි වෙන හේතු

Image by Mark from Pixabay

‍සැපයුමට බලපාන එක හේතුවක් වෙන්නේ ඉල්ලුම. ඒක ඇරුණාම පොල් සැපයුමට දේශගුණය, භූමිය, ප්‍රතිපාදන, වගා අධීක්ෂණය, වගා හානි වගේ දේවලුත් බලපානවා. සමකයට ආසන්න රටවල්වල සාරවත්ව හැදෙන පොල්වලට මුහුදුබඩ ප්‍රදේශවල තියෙන පස හිතකරයි. ලංකාවේ පොල් ත්‍රිකෝණය (කුරුණෑගල, පුත්තලම, ගම්පහ) කියන්නේ ඒ වගේ වැඩිපුර පොල් වගාව තියෙන ප්‍රදේශ. ඒ ඇරුණාම කුඩා පොල් ත්‍රිකෝණ දකුණු කළුතර සහ තංගල්ල ආශ්‍රිතවත්, යාපනය, මන්නාරම සහ මුලතිව් ආශ්‍රිතවත් දකින්න ලැබෙනවා.

කාලයත් එක්ක පොල් ඉඩම් වෙනත් වාණිජ කටයුතුවලට යොදා ගැනීම නිසා ප්‍රමාණවත් පොල් සැපයුමක් පවත්වා ගන්න එකට බාධා වෙනවා. ඒ වගේම ලෝකයේ සාමාන්‍ය පොල් ගසක ඵලදාව ගෙඩි 100 වුණත් ලංකාවේ ඒ ගණන ගෙඩි 60 වගේ ප්‍රමාණයක්. ලංකාවේ සමස්ත පොල් නිෂ්පාදනයෙන් 75% ඉන්නේ කුඩා පරිමාණ පොල් වතු හෝ පොල් වගාකරුවෝ. එයාලා අතර විධිමත්ව, හොඳ අවබෝධයෙන් මේ වගාව කරන අය වගේම එහෙම නැති අයත් ඉන්නවා. ඒ නිසා ඵලදාව වැඩි කර ගන්න ක්‍රම, පොහොර යෙදීම, අධීක්ෂණය, හානි වළක්වා ගැනීම කියන දේවල්වලින් තවදුරටත් ලංකාවට කරන්න දේවල් ගොඩක් තියෙනවා.  

පොල්වල අනාගතය

පොල් ඉල්ලුම වැඩි වෙලා සැපයුම අඩු වෙලාවක අපි හිතන්න ඕන තව දෙයක් තමයි නාස්තිය අඩු කරලා වැඩි කාර්‍යක්ෂමතාවකින් පොල් පරිභෝජනය කරන්නේ කොහොමද කියන එක. ගමේ ගෙවල්වල පොල් ගස් කීපයක් තියෙන්නෙ පුළුවන් වුණාට හුඟක් නාගරික අයට එහෙම නෑ. ඒ නිසා ලංකාවේ ආහාර රටාවත් එක්ක එයාලා මේ ප්‍රශ්නෙට ගොඩක් මුහුණ දෙනවා. 
ශ්‍රී ලංකා අපනයන සංවර්ධන මණ්ඩලය කියලා තියෙනවා පොල් වගාවේ වාසි ලබා ගන්න නම් පොල් වගාව ව්‍යාප්ත කිරීම, වැඩි ඵලදාවක් ලබා දෙන ප්‍රභේද හඳුන්වා දීම, පොල් වතුර සඳහා වෙළඳපළ ඉල්ලුම ප්‍රවර්ධනය කිරීම, වගාව සඳහා අවශ්‍ය වන පහසුකම් රට පුරා ඇති කිරීම කියන දේවල් ගැන හිතන්න ඕන කියලා. ලංකාව දැනටමත් පොල් අපනයනය කරන රටක් නිසා එය වඩා වර්ධනය කර ගන්න එක ලංකාවේ ආර්ථිකයටත් වාසිදායක වෙනවා. විශේෂයෙන්ම වෙනත් අපනයන ආදායම් උපයන ඇඟලුම් වගේ  කර්මාන්තවලට සාපේක්ෂව පොල් වගාව වෙනුවෙන් පිටරටින් ආනයනය කරන්න ඕන යෙදවුම් තියෙන්නේ අඩුවෙන්. ඒ නිසා පොල් වගාව නවීන තාක්ෂණය, දැනුම සහ පැහැදිලි සැලැස්මක් ඇති ව කිරීමෙන් අනාගතයේදී අනවශ්‍ය ආකාරයේ සැපයුම් බිඳ වැටීම්, හිඟයන්, මිල ඉහල යාම් වළක්වා ගන්න පුළුවන් වෙයි. 

ගත් ණය එනවා අපි පසුපස්සේ

- දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න විසිනි

ලංකාවේ සෑහෙන කාලෙක ඉඳන් තියෙන ප්‍රශ්නයක් තමයි එන්න එන්න වැඩි වෙන ණය. හැබැයි මේ දවස්වල ණය කතාව ආපහු එළියට ඇවිත් තියෙනවා. මොකද අලුත් ජනාධිපති කෙනෙක් පත්වෙලා හුඟක් දේවල්වල වෙනසක් බලාපොරොත්තුවෙන් ඉදිද්දි ඇයි මේ ආයෙමත් ලංකාව ණය ගන්නේ කියලා කෙනෙක්ට හිතෙන්න පුළුවන්. ඒත් කවුරු බලයට ආවත් ලංකාවට සම්පූර්ණයෙන්ම ණය ගන්න එක නතර කරන්න අමාරුයි කියලා ඔයාලා දැන ගෙන හිටියද?

පහුගිය අවුරුදුවල ලංකාවේ විශාල ආර්ථික අර්බුදයක් ඇති වෙලා, මිනිස්සු දවස් ගණන් පෝලිම්වල බලාගෙන හිටියා. එහෙම වුණේ ලංකාවට ගත්ත ණය ගෙවා ගන්න බැරුව ගිහින්. අන්තිමට එදා වේලට ඕන කරන දේවල්වලටවත් ගෙවා ගන්න බැරුව  භාණ්ඩාගාරය හිස් වෙලා ගියාට පස්සේ ලංකාව බංකොලොත් වුණා. ඒක අපි දන්න කතාව. ඒක දන්න නිසාම ආයෙමත් ඒ අතීතෙට යන්න අපි කවුරුත් බයයි. එහෙම තියෙද්දිත් ණය ගෙවා ගන්න බැරුව, ණය ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණය කර කර ඉන්න වෙලාවක ඇයි ආයෙමත් ලංකාව ණයගන්නේ  කියන එක කතා කරන්නම ඕන මාතෘකාවක්.

ණය ගන්නේ කොහොමද?

ඉතින් අපි හැමෝම දන්නවා ණය ගත්තහම අපිට පොලියක් ගෙවන්න වෙනවා. ඒ කියන්නේ අනිවාර්යෙන්ම ගත්ත ගාණට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් අපිට පොලියත් එක්ක ගෙවන්න වෙනවා. රටකට ණය ගන්න පුලුවන් ප්‍රධාන ක්‍රම දෙකක් තියෙනවා. ඒ තමයි දේශීය ණය සහ විදේශිය ණය.

මේ දෙකෙන් දේශීය වශයෙන් ගන්න ණය තරමක් දුරට වාසිදායකයි. මොකද ඒවා ආපහු ගෙවන්න ඕන දේශීය මුදල් ඒකකයෙන්, රුපියල්වලින්මයි. ඒ වුණාට අපි විදේශීය රටවල්වලින්, විදේශීය ආයතන හෝ සංවිධානවලින් ගන්න ණය ගෙවන්න වෙන්නෙ විදේශීය මුදල් ඒකකවලින්. ඒවායේ පොලිය වුණත් එහෙමයි. ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදය වෙලාවේ රුපියල අවප්‍රමාණය වෙලා තිබුණේ. ඒ වගේ වෙලාවක විදේශීය ණය පියවීම රටකට විශාල බරක් වෙනවා. 
සාමාන්‍යයෙන් දේශීය ණය ගන්නේ භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හෝ භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර විදිහට. කෙටිකාලීනව නම් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් නිකුත් කර ණය ලබා ගන්නවා. භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර නිකුත් කර ණය ලබා ගන්නේ දිගුකාලීනව පියවන්න හිතාගෙන. මේ දිනවල ණය ගන්නවා කියන්නේ මේ විදිහට දේශීය වශයෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් හෝ භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර නිකුත් කර ණය ගන්න එකට.

මූලාශ්‍රය: මුදල් අමාත්‍යංශය (2024)

ඇයි එහෙම ණය ගන්නේ?

සාමාන්‍යයෙන් අපි ණයක් ගන්නේ ගෙයක් හදන්න, වාහනයක් ගන්න වගේ දේකට. එතකොට ඒ ණය යෙදෙව්වේ මොකටද කියලා කෙනෙක්ට ඇස් දෙකෙන්ම බලා ගන්න පුළුවන්. ඒත් මේ දවස්වල මුකුත් එහෙම ණය අරන් කරන දෙයක් පේන්න නෑනේ. ඒකට හේතුව, ණය ගන්න වෙලා තියෙන්නේ කලින් ගත්ත ණයවල පොලිය ගෙවන්න.

මූලාශ්‍රය: ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව (2024)

ලංකාවේ ගෙවුම් ශේෂයේ හිඟයක් තියෙන්නේ අද ඊයේ ඉඳන් නෙවේ. ඒ කියන්නේ කාලාන්තරයක් තිස්සේම ලංකාවේ ආදායමට වඩා වියදම වැඩියි. මේ වියදම පියවගන්න පහසුවෙන්ම කරන්න පුළුවන් දේ තමයි ණය ගන්න එක. ඉතිං හැම අවුරුද්දකම වගේ  ලංකාවේ වියදම් පියවා ගන්න බැරි වෙනකොට ණය අරගෙන තියෙනවා. මේ විදිහට දිගින්  දිගටම ගන්න ණයයි ඒවායේ පොලියයි එකතු වෙලා අපිට හැමදාමත් රටක් විදිහට තවත් ණය අරන් ඒවා පියවන්න වෙලා තියෙනවා. ඔන්න ඔය කතාව තමයි හැම ආණ්ඩුවක් යටතේම ගොඩක් වෙලාවට වෙලා තියෙන්නේ. ඒකයි අලුත් ජනාධිපතිවරයෙක් පත් වෙලා ඉතාමත් කෙටි කාලයක් යටතේ වුණත් ආයෙ ආයෙම ණය ගන්න වෙලා තියෙන්නේ. 

එහෙනම් ආයෙත් සල්ලි අච්චු ගහනවද?

අපොයි නෑ, ඒක දැන් ඉස්සර වගේ ලේසි නෑ.  2023 අංක 16 දරන ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකු පනත යටතේ එහෙම හිතෙන හිතෙන වෙලාවට සල්ලි අච්චු ගහන්න බෑ. ඒක අපි අතීතයෙන් ඉගෙන ගත්ත පාඩමක්. කලින් වතාවේ අසාමාන්‍ය විදිහට මුදල් අච්චු ගහපු නිසා ලංකාවේ උද්දමනය දරන්න බැරි මට්ටමකට ඉහළ ගියා. ඒ නිසා මේ වෙලාවේ කරන්නේ දේශීය වශයෙන් භාණ්ඩාගාර බිල්පත් සහ භාණ්ඩාගාර බැඳුම්කර නිකුත් කරලා ණය ලබා ගන්න එක විතරයි. 

එතකොට මොකක්ද මේ ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කළා කියන්නේ?

ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කළා තමයි. ඒ විදේශීය ණය. ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලත් එක්ක එකතු වෙලා ලංකාව ආර්ථික අර්බුදයෙන් ගොඩ එන්න විදේශීය ණය හිමියන් එක්ක සෑහෙන සාකච්ඡා වට ගාණක් ගිහින් දැන් ඒ වැඩේ අවසාන අදියරට ඇවිත් තියෙන්නේ. ඒත් ඒ  ප්‍රතිව්‍යුහගත කළේ විදේශීය ණය විතරයි. ඒ නිසා විදේශීය ණය ගෙවීම මේ වෙද්දි අත්හිටුවලා තමයි තියෙන්නේ. ඒත් දේශීය ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමක් වුණේ නැති නිසා ඒ ගෙවීම් දිගටම කරන්න ඕන. 

ණය ගන්න ණය ගෙවන මේ සංසාර චක්‍රයෙන් ගොඩ එන්න විදිහක් නැද්ද? 

ඒක මේ දැන් ආර්ථිකය තියෙන විදිහටම කරන්න පුළුවන් දෙයක් නෙවෙයි. එහෙම කළොත් වෙන්නේ හිල් කලයෙන් වතුර අඳිනවා වගේ වැඩක්. මුලින්ම කරන්න ඕන ආර්ථිකයෙන් නාස්ති වෙලා අපතේ යන සල්ලි ටික ඉතුරු කර ගන්න විදිහක් බලන එක. ඒකට තමයි ආර්ථිකයකට ප්‍රතිසංස්කරණ ඕන වෙන්නේ. මිනිස්සුන්ගේ සල්ලි ගිලගන්න අකාර්‍යක්ෂම ආයතන, හැම අවුරුද්දෙම පාඩු ලබලා අපේ බදු සල්ලිවලින් දුවන ආයතන, අකාර්‍යක්ෂම සේවකයන්, නිලධාරීවාදය, ප්‍රසම්පාදන ක්‍රියාවලියේ වංචා වගේ හැමදෙයක්ම වෙනස් වෙන්න ඕන. ඒ වෙනසත් එක්ක අපිට පුළුවන් වෙයි රටක් විදිහට ආර්ථිකය හරි පාරට ගන්න වගේම ණය ගන්න එක පාලනය කරලා ණය බර අඩු කර ගන්න.  

මේ ඔක්කොටම මුල දූෂණයද?

ඩැනියෙල් අල්ෆොන්සස් විසින් Daily FT වෙත ලියූ ලිපියකි | පරිවර්තනය දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න 

හොරු අල්ලන්න ඕන - හොරා කාපු සල්ලි ආපහු අය කර ගන්න ඕන කියන කතාව තමා කාලෙක ඉඳන් අපිට අහන්න ලැබෙන්නේ. ලංකාව හතර අතින් ඇහෙන මේ කන්නලව්වට ආගම, ජාතිය, භාෂාව කියන කිසිම දෙයක්වත් කුලගොත්වලින්වත් භේදයක් නෑ. හැමෝම පොදුවේ කියන කතාව මේක. අපේ මේ දුක් අදෝනාවලට හේතුව වුණේ දූෂණ - වංචා. මේකෙන් ගැලවීමක් ලැබෙන්නේ ඒ  දූෂණ - වංචා කරපු හොරු අල්ලලා, වංචනිකයෝ කොල්ලකාගත්ත දේවල් ආයෙම මහජනතාවගේ අතට ලැබුනාම කියලයි හිතන් ඉන්නේ.  

Image by Azmi Talib from Pixabay

අපොයි, එහෙමයි කියලා මේ විසඳුමෙන් නම් සැනසීමක් ලැබෙන්නේ නෑ. හොරකම් කරපු සල්ලිවලින් වැඩි හරියක් ලංකාව ඇතුලෙදිම ඒ ඒ හොරා කාපු අයගේම කැම්පේන්වලට වියදම් වුණා. බිලියන ගණන්වලින් රටින් පිටට ඇදිලා ගිය ජනතාවගෙන් හොරා ගත්ත සල්ලි වුණත් ආයෙමත් අය කර ගන්න තියෙන ඉඩකඩ හරිම අඩුයි. හොරකම් කරපු වත්කම් යළි ලබා ගැනීම ගැන ලෝක බැංකුවෙන් ඉදිරිපත් කරපු වාර්තාවක මේ ගැන කියලා තියෙන්නේ ‘Few and Far Between’ කියලා. ඒ කියන්නේ ඉතාම කලාතුරකින් සිද්ධ වෙන දෙයක් හරි ඉතාම දුර්ලභ දෙයක් කියන අදහස. ඒකේම කියනවා 2006 - 2012 කාලෙ ඇතුලේ හැම සංවර්ධිත රටක්ම ගත්තොත් එයාලාට හොරකම් කරපු වත්කම්වලින් අය කර ගන්න පුළුවන් වෙලා තියෙන්නේ ඩොලර් මිලියන 423ක් විතරයි කියලා (1). හොරකම්වලට සම්බන්ධ වුණ අයට දඩුවම් කළා කියලා විතරක් මේ හොරකම් ඉස්සරහට සිද්ධ වෙන එක වළක්වන්න අමාරුයි. 

Image by vocablitz from Pixabay

ඇත්ත කතාව මේකයි. ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදයට හේතුව දූෂණයම නෙවේ. ඒකට ලොකුම බලපෑමක් කරලා තියෙන්නේ දුර්වල තීන්දු තීරණ. මේ ගැන අදහස් දක්වන මුර්තසා ජැෆර්ජි මහත්මයා කියන විදිහට අර්බුදයට හේතුව හොරකම නෙවෙයි දුර්වල කලමණාකරණය. 

අපි දූෂණය ගැන කතා කලොත්, ඒකෙන් අපිට තේරුම් ගන්න බෑ ඇයි ලංකාව වැඩි පොලී අනුපාතවලට විදෙස් මුදල්වලින් ණය ගත්තේ කියලා. ඒ වගේම ඒ සල්ලි යොදවලා ඵලක් නැති, ලාභ නොලබන ව්‍යාපෘති කලේ ඇයි කියලා. ඒ වගේම දූෂණය කියන කාරණයෙන් පැහැදිලි වෙන්නේ නෑ ඇයි ලංකාව මෙච්චර කාලයක් විශාල ආරක්ෂක වියදමක් දරන්නේ කියලා, ඩොලර් මිලියන 500ක් වටින MCC (Millenium Challenge Cooperation) ගිවිසුම, සැහැල්ලු දුම්රිය ගමනාගමනය LRT (Light Rail Transit)  ව්‍යපෘතිය අත් ඇරියේ කියලා. ඒ වගේම කාබනික පොහොර ප්‍රතිපත්ති, රුපියල එක අගයක හිර කරගෙන හිටිය එක, බංකොලොත් වෙලා ඉද්දි බදු ආදායම අඩු කර ගත්තේ ඇයි කියන මේ කිසි දේකට දූෂණය කියන එකෙන් පැහැදිලි උත්තරයක් දෙන්න බෑ. කොටින්ම කිව්වොත් ඒකෙන් ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදයට බලපාපු ප්‍රධාන හේතු එකක්වත් හරියට විස්තර කරන්න බෑ. ඒ ඇරුණාම 1970 කාලේ එන්.එම්.පෙරේරා මහත්තයාගෙයි සිරිමා බණ්ඩාරණායක මහත්මියගෙයි ප්‍රතිපත්ති හින්දා ඇති වුණ ආර්ථික අර්බුදය විස්තර කරන්නත් දූෂණය කියන කාරණයෙන් බෑ. එහෙම බැලුවම අර්බුදයට එක හේතුවක් නෑ. එතන තියෙන්නේ දුර්වල තීන්දු තීරණ සහ අහංකාරකම නිසා ඇති වුණ අනාරක්ෂිත බව. 

Image by Chathura Anuradha Subasinghe from Pixabay

මාතර - හම්බන්තොට අධිවේගී මාර්ගය, නෙළුම් කුළුණ සහ මත්තල ගුවන් තොටුපල කියන ව්‍යාපෘති සලකලා බලද්දි ඒවාට ඩොලර් බිලියන 2කට වඩා වියදම් වෙලා තියෙනවා. ඒවායින් සමහර මුදල් හොරකම් කරලා තියෙනවා. ඒ තමා අපේ දේශපාලනයේ, ආයතනවල සහ ගුණධර්මවල තියෙන දුර්වලකම. ඒ වුණත් මේ කියන වංචා දූෂණ නෙවෙයි ආර්ථික අර්බුදයේ ප්‍රධාන හේතු සාධකය (2). 

නාස්තිය නිසා වෙච්ච අර්බුදේ  

Image by Carlos Lincoln from Pixabay

නාස්තිය, ආර්ථික අර්බුදයට බලපාපු එක හේතුවක්. අපි කරපු සමහර ව්‍යාපෘති කිසිම ලාභයක් නැති, අඩු තරමේ ගත්ත ණය ටිකවත් පියව ගන්න බැරි නාස්තිකාර ඒවා. ලංකාවේ යුද්ධය ඉවර වුණ එක, රට මැදි ආදායම් කාණ්ඩයට ආව එක වගේම ලෝක ආර්ථිකයේ පොලී අනුපාත පහළ වැටීමත් එක්ක වෙළඳපලේ ඇති වුණ මුදල් සුලබතාව හරියට පලවෙනි වතාවට ලංකාවට ක්‍රෙඩිට් කාඩ් එකක් හම්බ වුණා වගේ වැඩක් වුණා. අපි ඒ  ක්‍රෙඩිට් කාඩ් එකෙන් අනාගතය ගැන හිතලා ආයෝජනය නොකර ඔහේ හිතුමතේ වියදම් කළා. නෙළුම් කුළුණයි මත්තල ගුවන් තොටුපලයි කියන්නේ ඒ වගේ නාස්තිකාරම ඵල රහිත ව්‍යාපෘති දෙකක්. මොරටුව විශ්වවිද්‍යාලයෙන් කරපු අධ්‍යයනයකින් හොයා ගෙන තියෙනවා මාතර - හම්බන්තොට අධිවේගී මාර්ගයෙන් අපේ ආර්ථිකයට ලැබෙන්නේ සෘණාත්මක බලපෑමක් - පාඩුවක් කියලා. එහෙම බැලුවම ඒ අධිවේගී මාර්ගයෙන් අපි ඇත්තටම යන්නේ කොයි පැත්තටද? මේ කාලේ රජයේ රස්සා පුළුවන් තරම් වැඩි කළා. ඒකෙන් නඩත්තු කරන්න බැරි තරම් විශාල රාජ්‍ය අංශයක් ඇති වුණා. ඒක හොඳටම තේරෙනවා ‘සංවර්ධන නිලධාරී’ තනතුරුවලින්. අපිට තවත් සෑහෙන කාලයක යනකම් ඒ මිනිස්සුන්ගේ පඩි නඩි වගේම විශ්‍රාම වැටුප් ගෙව ගෙව ඉන්න වෙනවා.  

අපි කතා කරපු මේ හැම දෙයක්ම වළක්වා ගන්න නම් අපිට කරන්න තිබ්බේ යුද්ධෙන් පස්සේ අපි දිගින් දිගටම ගත්ත ණය වාසිදායක, ලාභදායී ව්‍යාපෘතිවලට යොදවන්න. ප්‍රවාහන ක්ෂේත්‍රයේ යටිතල පහසුකම් දියුණු කරන්න අවශ්‍ය සැහැල්ලු දුම්රිය ගමනාගමනය ක්‍රම, අපනයන සංවර්ධනය වෙනුවෙන් කාර්මික කලාප,  විද්‍යාව, තාක්ෂණය, ඉංජිනේරු විද්‍යාව සහ ගණිතය (STEM - Science, Technology, Engineering, and Mathematics) ගුරුවරුන්ගේ වැටුප් වැඩි කිරීම, වගේම කෘෂිකර්මාන්තය නවීකරණය කරන්න ඒ ණය මුදල් යොදා ගන්න තිබුණා. එහෙම කළා නම් රටේ ආර්ථිකය වර්ධනය කර ගන්නත්, බදු ආදායම වැඩි කරගන්න වගේම අපේ ණය තුරුස් ගෙවා දාන්නත් පුළුවන්කම ලැබෙනවා.    

දූෂණ වංචා ඔය විදිහෙන්ම තියෙද්දි වුණත් ආර්ථිකයේ මීට වඩා හොඳ වෙනසක් කරන්න තිබුණා. උදාහරණයක් විදිහට මාතර - හම්බන්තොට අධිවේගී මාර්ගය හදන වෙලාවේ කොළඹ - කුරුණෑගල අධිවේගී මාර්ගය හදන්න තිබුණා. නෙළුම් කුළුණ හදන වෙලාවේ කැලණිවැලි දුම්රිය මාර්ගය හරියට හදන්න තිබුණා. මේ දේවල්වලින් වුණත් වංචා කරන්න දූෂිතයන්ට ඕන තරම් පුළුවන්කම තියෙනවා. ඒත් මේ විදිහට දේවල් වෙනස් වුණා නම් සාමාන්‍ය ජනතාවට වඩා හොඳ ප්‍රතිලාභයක් ලැබෙන්න තිබුණා. ආර්ථිකයේ වර්ධනයක් එක්ක ජනතාවගේ ජීවන මට්ටම් ඉහළ යන්න තිබුණා. දූෂිතයන්ට පවා තමන්ගේ ප්‍රතිරූපය, ජනප්‍රිය බව දියාරු වෙන්න නොදී ජනතාවගේ හොඳ හිත දිනා ගන්න තිබුණා තත්ත්වය මේ විදිහට වෙනස් වෙලා තිබුණා නම් (3).  

Image by Ivča from Pixabay

ඒ තර්කය ඉදිරිපත් කරන්න පදනම වෙන්නේ සරල උදාහරණ කීපයක්. නිකමට හිතන්න, බිලියන ගණනක් ණයට ගනිද්දි ඔය කරලා තියෙන  වංචා - දූෂණ, අකාර්‍යක්ෂම රාජ්‍ය ව්‍යවසාය පවත්වාගෙන යන්න, අතිවිශාල ආරක්ෂක වියදමක් දරන්න වියදම් නොකර, ලාභයක් ලැබෙන ව්‍යාපෘතියකට යෙදෙව්වා නම් මොකද වෙන්නේ කියලා. එහෙම වුණා නම් ලංකාවටත් තිබුණා කලාපයේ ඉන්න සමහර රටවල් වගේ දියුණු වෙන්න. ඒ විදිහට තත්ත්වය වෙනස් වුණා නම් කොච්චර පෝසත් සහ දූෂිත දේශපාලනඥයෝ හිටියත් අපේ රටේ ආර්ථික අර්බුදයක් ඇති වෙන්නෙත් නෑ.

සංවර්ධනය වෙමින් තියෙන රටවල් දිහා බලලා හරියටම ලංකාවේ තත්ත්වය මැනලා බලන්න බැරි වුණත්, 1980 සහ 1990 කාලවල තමිල්නාඩුව, චීනය සහ අග්නිදිග ආසියාවේ බොහෝ රටවල් එක්ක බලද්දි ලංකාව ඒ තරම් දූෂණය වෙලා නෑ. Billionaire Raj කියන පොතේ ජේමිස් ක්‍රැබ්ට්‍රී කියලා තියෙනවා දූෂණය කියන කාරණය දකුණු ඉන්දියාවේ සාර්ථකත්වයට බාධාවක් නෙවෙයි කියලා. 

Image by jorono from Pixabay

“ජයලලිතා මිය යන වෙලාව වෙද්දිත්, අතලොස්සක් ඇරෙන්න හැමෝම වගේ කිව්වේ ජයලලිතගේ ප්‍රාන්තය පුරා පැතිරිලා තිබ්බේ දූෂණ වංචා” කියලයි. උසාවි වාර්තාවලින් ඔප්පු වුණා ඇයගේ වත්කම ඩොලර් මිලියන 10කට ආසන්නයි කියලා. එතුමියට සහය දක්වන පිරිස් නිතරම කිව්වේ දිල්ලියේ ඉන්න දේශපාලනඥයෝ ඔයිටත් වඩා මුදල් ගසා කාලා තියෙනවා කියලා. කොහොම වුණත් ඒ කියන දේශපාලනඥයෝ හම්බ කරගෙන තිබුණ දේවල් ජයලලිතා සහ ඇගේ සෙසු තමිල්නාඩු නායකයන් තමන්ගේ දේශපාලන ව්‍යාපාරවලට යොදවපු මුදල්වලට වඩා අඩුයි. ඒ තරම් වංචා දූෂණ තියෙද්දි වුණත් ජයලලිතා ඇතුළු පිරිස, දිල්ලිය පවා කඩා වැටෙන වෙලාවකදි වුණත්, තමන්ගේ ප්‍රාන්තයේ ආර්ථිකය කඩා වැටෙන්න දුන්නේ නෑ 

ඉන්දියාවේ තියෙන ගජමිතුරු ධනවාදය නිසා උතුරු ඉන්දියාවේ තියෙන දුප්පත් ප්‍රාන්තවලට වඩා  දකුණු ඉන්දියාවවේ කේරළ, තමිල්නාඩු, කර්නාටක, තෙලන්ගානා සහ ආන්ද්‍ර ප්‍රදේශ් කියන ප්‍රාන්ත පහ වෙනස්. කේරල ප්‍රාන්තය ඇරුණාම අනිත් හැම දකුණු ඉන්දියානු ප්‍රාන්තයක්ම හරිම දූෂිතයි. වැඩියෙන්ම  දූෂිත කියලා සලකන්නේ කර්නාටක  ප්‍රාන්තය. දූෂිත මට්ටම අතරින් ආන්ද්‍ර ප්‍රදේශ් සහ තමිල්නාඩුව තරමක් සමානයි. ඒත් මේ කියන ප්‍රාන්ත පවා ආර්ථිකමය වශයෙන් සාර්ථකයි. ඒවායේ , සංවර්ධන මට්ටම් සසඳන්න පුළුවන් වෙන්නේ උප සහරා අප්‍රිකානු රටවල් එක්ක නෙවෙයි - අග්නිදිග ආසියා රටවල් එක්ක. පෙන්සිල්වේනියා විශ්වවිද්‍යාලයේ දේශපාලන විද්‍යා මහාචාර්යවරයෙකු විදිහට වැඩ කරන දේවේෂ් කපූර් පැහැදිලි කරනවා, 'දකුණේ දේශපාලනඥයන් සොරකම් කිරීමට ඉගෙන ගත්තේ ආර්ථිකය ද පුළුල් කරමිනි. උතුරු ඉන්දියාවේ අය තමන්ට හැකි උපරිම ප්‍රමාණයෙන් තමන්ට හම්බ කරගත්තා මිසක් කාටවත් කිසිම දෙයක් ඉතුරු කලේ නැත” කියලා.

නුවණක්කාර ප්‍රතිපත්ති තීරණ ගන්නේ කොහොමද? 

Image by Gerd Altmann from Pixabay

අපි හැමෝටම තියෙන ප්‍රශ්නයක් තමයි දූෂණය අඩු කරන්න අපි කරන්න ඕනේ මොකක්ද කියන එක. ඒක හොඳ ප්‍රශ්නයක්. ඒත් එක්කම අහන්න ඕන තව ප්‍රශ්නයක් තියෙනවා. ඒ තමයි ‘අපි කොහොමද බුද්ධිමත් තීරණ ගන්නේ කියන එක’. ඒවට දෙන්න තියෙන උත්තර නම් සරල කෙටි ඒවා නෙවෙයි. ඒත් ඒ අතරින් එක උත්තරයක් අරන් බැලුවොත් අපිට පුළුවන් ආර්ථිකයේ අපිට වැරදුණු සමහර තැන් හරිගස්සන්න. 1978 ඉඳලම ආර්ථිකයේ තීන්දු තීරණ ගන්න බලය තියෙන්නේ ජනාධිපතිවරයාට. මෑතකදි හඳුන්වා දුන්න මහ බැංකු පනතින් ජනාධිපතිවරයාගේ ඒ බලය යම් දුරකට අඩු කළා. ඒත් විධායක ජනපති කියන කෙනා සියල්ලටම වඩා බලවත්, සර්ව බලධාරී වගේ ආර්ථිකය ඇතුලෙත් බලය පතුරුවාගෙන ඉන්නවා. උදාහරණයක් විදිහට, මුදල් ඇමතිවරයාට පුළුවන් තමන්ට ඕන ඕන විදිහට බදු වෙනස් කරන්න. ඒ වගේ අසීමාන්තික බලයන් ඉවත් කරන එක මේ සිස්ටම් චේන්ජ් එකේ මුල්ම පියවරක් කිව්වොත් වැරදි නෑ. මොකද අපි හිතා ගන්න බැරි තරම් බලයක් එකම එක මනුස්සයෙක්ට දීලා තියෙනවා. ඒ තනතුරට හොඳටම ගැලපෙන කෙනෙක්ට වුණත් ඒ යටතේ තියෙන්නේ ඉතාමත් විශාල සහ භාරදූර වගකීමක්. ඒ නිසා ඒ කියන බලය එක කෙනෙක් වටේ සංකේන්ද්‍රණය වෙනවට වඩා සමූහයක් අතර බෙදිලා යන විදිහට පාර්ලිමේන්තුවේ පිරිසගේ සාමූහික තීරණ ගැනීම යටතට පත් කරන්න ඕන. 

විධායක ජනාධිපති ධූරය අහෝසි කරලා එක මනුස්සයෙක් අතේ අසීමිත බලයක් පැටවෙන එක නැති කරපු ගමන්ම ඉතාමත් හොඳ ප්‍රතිපත්ති තිරණ ඇති වෙයි කියලා හිතන්න බෑ. ඒත් ඒකෙන් ඉස්සර ජයවර්ධන සහ රාජපක්ෂ ජනපතිවරුන් අතින් සිද්ධ වුණ ජාතියේ වැරදි වෙන්න තියෙන ඉඩ අඩු වෙනවා. 

හරියටම හරියන ප්‍රතිපත්ති හදන එක බොහොම සංකීර්ණ වැඩක්. ඒ වගේ දෙයක් කරන්න ගුණාත්මක සිවිල් සේවයක්, බුද්ධිමත් දේශපාලනඥයින්, අවදියෙන් ඉන්න මාධ්‍ය වගේම විධිමත් විශ්වවිද්‍යාල පද්ධතියක් තියෙන්න ඕන. ටිකක් අමාරුයි වගේ පෙණුනට මේ දේවල් කරන්න බැරිකමක් නෑ. ඒ අතරින් කඩිනමින් කරන්න පුළුවන් දේවල් තමයි:

Image by F1 Digitals from Pixabay

• පරිපාලන සේවා සහ නීති විද්‍යාල ප්‍රවේශය සඳහා වන කාර්යක්ෂමතා කඩඉම් විභාගවල සිදුවන අක්‍රමිකතා නිවැරදි කර එම විභාගවල ගුණාත්මක බව වැඩි කිරීම

• මනුෂ්‍ය වර්ගයාට තරඟ කිරීමට සහ ජයග්‍රහණය කිරීම උදෙසා සාරවත්බව, කැපවීම සහ අභිලාෂය ඇති පිරිමින්ට සහ කාන්තාවන්ට හැකිවන පරිදි මැතිවරණ ක්‍රමය ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම. මිශ්‍ර මන්ත්‍රී ක්‍රමය ආරක්‍ෂිත ආසන ක්‍රමයක් නිර්මාණය කිරීමට සහ පක්ෂ ලැයිස්තු ප්‍රමාණය වැඩි කිරීමට උපකාරී වේ. 

• ප්‍රාග්ධන ප්‍රවාහය තීරණය කරන බැංකු සඳහා අප දැනටමත් කර ඇති පරිදි, තොරතුරු ගලායාම තීරණය කරන මාධ්‍ය ආයතන සඳහා හිමිකාරිත්වය සහ හෙළිදරව් කිරීමේ අවශ්‍යතා නීතිගත කිරීම. 

• විශ්වවිද්‍යාල ප්‍රතිපාදන කොමිෂන් සභාව නවීකරණය කිරීම, පත්වීම් වඩාත් විවිධාකාර සහ ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාවේ අනුමැතියට යටත් කිරීම
  

පොදු සම්පත් නාස්ති නොකර බුද්ධිමත්ව පාවිච්චි කිරීමට අමතරව රජය ආර්ථිකයට තියෙන බාධාවන් ඉවත් කරන්න ඕන. ඒකේ අදහස වෙන්නේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය පෞද්ගලීකරණය කිරීම, තීරුබදු අඩු කිරීම, සාධක වෙළඳපලවල් ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම වගේ දේවල් කරන්න වෙනවා කියන එකයි. මේ කියන වෙනස්කම් හැම එකක්ම වැඳගත්. ඒත් අද සටහනේ අරමුණ ඒවා ගැන කතා කරන එක නෙවෙයි.  IMF වැඩසටහන වැඳගත් එකක් වුණාට ඒකෙන් විතරක් අපිට සෑහීමට පත් වෙන්නත් බෑ.  

ඇත්තෙන්ම දූෂණය කියන්නේ පරිහානියට හේතුවක්. ඒ නිසයි සදාචාරය සලකලා දූෂණයට නීතියේ ආධිපත්‍යයෙන් උපරිම දඩුවම් ලැබෙන්න ඕනෙත්. ඒ වුණත්, දූෂණයට වඩා මම බය වෙන්නේ දුර දිග නොබලා ගන්න මෝඩ තීරණවලට. ලංකාව ඉස්සරහට ආයෙමත් කඩා වැටෙන්නේ නෑ කියලා තහවුරු කරන්න නම්, සදාචාරයටත් වඩා වැඳගත් පියවර වෙන්නේ වැරදි තීරණ ගන්න ක්‍රමය වෙනස් කරන එකයි.  

වාසනාවකට වගේ, දූෂණයට එරෙහිව සටන් කිරීමත් මෝඩකමට එරෙහිව සටන් කිරීමත් අතර ගැටුමක් නෑ. ඒ දෙකටම බලපාන හේතු සමානයි: ඉතා සුළු පිරිසකගේ අතේ ඕනෑවට වඩා බලය සංකේන්ද්‍රණය වී තිබීම, නිපුණතාවයට වඩා පක්ෂපාතීත්වය අගය කරන දේශපාලන සංස්කෘතියක් තිබීම සහ මෝඩකම සහ දුෂ්ටකමට පාර හදලා දෙන ආයතන ඒ අතර තියෙනවා. දූෂිතයන් හිරේ දාන එක ඇරුණාම සැබෑවටම සිස්ටම් චේන්ජ් කියලා කියන්නේ විධායක ජනාධිපති ක්‍රමය අහෝසි කිරීම, පාර්ලිමේන්තුව ශක්තිමත් කිරීම සහ ශ්‍රී ලංකාවේ රාජ්‍ය සහ සාකච්ඡාමය ආයතන නවීකරණය කිරීම වගේ දේවල්වලට. ඒ වගේම සිස්ටම් චේන්ජ් කියන්නේ අදහස්වලට. අපේ හිත් නිදහස් කර ගත්තාමයි අපට කරුණු මත ඉඳලා න්‍යායාත්මකව නෙවෙයි ප්‍රායෝගිකවම ඇත්ත මොකක්ද කියලා හොයා ගන්න පුළුවන් වෙන්නේ. 

(1) https://star.worldbank.org/blog/fifteen-years-star In its 15 years of existence the Bank’s much vaunted StAR unit only succeeded in freezing or recovering $1.9 billion. For context, Sri Lanka’s external debt alone, standing at $36 billion, is more than 18 times greater than this sum.

(2)  බොහෝ දුරට භාවිතයට නොගත් ඩොලර් මිලියන 164 මැදවච්චිය-මන්නාරම දුම්රිය මාර්ගය ඉදිකිරීමට සමාන අනුවණ ක්‍රියාවකි.

(3)  වර්ධනයත් සමඟ අනාගත ව්‍යාපෘති සඳහා ඔහුගේ 10% ත්‍යාගය වැඩි වනු ඇත.

වෙළඳපළේ වැට කඩොලු සහ ලංකාවේ නාගරික නිවාස සිහිනය

අශාන්ති අබයසේකර සහ යස්මින් රාජිගේ ලිපියක් ඇසුරින් කළ දිල්මිණී අබේරත්නගේ අනුවර්තනයකි.  

කොළඹ විතරක් නෙවෙයි ඒ ළඟපාත තියෙන අනිත් තැන්වලත් ගෙවල්වල ගණන් බැලුවම පේන්නේ ලංකාවේ වැඩි දෙනෙක්ට, ගෙයක් ගන්න එක, හදන එක හීනයක් වෙලා කියන එකයි. අපේ රටේ මිනිස්සුන්ගෙන් 70%කටම තමන්ගේ ජීවිත කාලය ඇතුලේදි වර්ග අඩි 500ක පොඩි ගෙයක්වත් හදාගන්නවත් සල්ලිවලට ගන්නවත් පුළුවන්කමක් නෑ කියලා Advocata ආයතනයෙන් කරපු අධ්‍යයනයකින් (රිසර්ච්) හෙළිදරව් වුණා. කොහොම වුණත්, ඉන්න හිටින්න තැනක් හදාගන්න එක මේ තරම් අමාරු වුණේ ඇයි කියලා අපි මේ ලිපියෙන් කියනවා. 

unsplash-image-mE9PgAS96O8.jpg

Advocata ආයතනය 'ශ්‍රී ලංකාවේ නාගරික ප්‍රදේශවල දැරිය හැකි මිලකට නිවාස ලබා ගැනීම සඳහා ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයේ තරඟකාරී නොවන පිළිවෙත්වල බලපෑම' කියලා ළඟදි දවසක රිසර්ච් එකක් කළා. ඒකෙදි දැන ගන්න ලැබුණා ඇයි ලංකාවේ ගෙවල් මෙච්චර ගණන් කියලා. එක හේතුවක් තමයි සීමාකාරී වෙළඳ ප්‍රතිපත්ති. ආනයන සීමා වගේ දේවල් වැටෙන්නේ ඔය ගණයට. ඊළඟ හේතුව, ගෙවල් හදද්දි නැතුවම බැරි ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය වෙළඳපලේ තියෙන තරඟකාරී නොවන භාවිතයන්. උදාහරණයක් විදිහට දේශීය නිෂ්පාදකයා දිරි ගන්වන්න කියලා අඩු මිලට ගෙන්වන්න පුළුවන් ආනයන සීමා කිරීම හරි ඒවාට බදු වැඩි කරන එක වගේ දේවල් ගන්න පුළුවන්.

unsplash-image-pypeCEaJeZY.jpg

මේ රිසර්ච් එකෙන් හොයලා බැලුවේ නාගරික ප්‍රදේශවල ගෙවල් හදද්දි අත්‍යවශ්‍ය යෙදවුම් වෙන ටයිල්, සිමෙන්ති සහ ඇලුමිනියම් වෙළෙඳපොළ ගැන. එතනදි දැන ගන්න ලැබුණේ ටයිල්, සිමෙන්ති සහ ඇලුමිනියම් කියන මේ කර්මාන්ත ඇතුලේ ඉන්නේ සැපයුම්කරුවෝ කීප දෙනෙක් විතරයි කියන එක. ඒ කියන්නේ ඒ ඉන්න සමාගම් කීපයට ලොකු බලයක් වෙළඳපලේ තියෙනවා. මොකද එයාලා ඇර වෙන විකල්පයක් මිනිස්සුන්ට නෑනේ. මේ විදිහට වෙළඳපලේ සීමිත සැපයුම්කරුවන් ප්‍රමාණයක් ඉන්නත් හේතුවක් එපැයි. 

unsplash-image-cUGNFbxxD1E.jpg

ඒකට හේතුව වෙලා තියෙන්නේ මේ වෙළඳපළට ඇතුළු වෙන්න හැමෝටම බෑ. ඒකට බාධා තියෙනවා. කෙටියෙන් කිව්වොත් වෙළඳපළට එන දොර වැහිලා. දැනටමත් වෙළඳපලේ ඉන්න සැපයුම්කරුවෝ දරලා තියෙන ප්‍රාග්ධන වියදම අලුතින්ම වෙළඳපළට එන්න ඉන්න අයට දරන්න අමාරුයි. ඒ වගේම කාලයත් එක්ක පරණ සැපයුම්කරුවන්ට වෙළඳපලේ පරිමාණානුකූල ඵල වාසි තියෙනවා. ඔය හැම දේමත් එක්ක ලංකාවේ වෙළඳපලේ ඉන්න දේශීය සැපයුම්කරුවන්ට වෙලඳ ආරක්ෂණයෙන් වාසි ලැබෙනවා. මොකද ආරක්ෂණය හින්දා ආනයන තීරු බදු පැනවෙනවා. ඒත් එක්කම පිටරටවලින් ගේන අමුද්‍රව්‍යවල මිල ගණන් වැඩිවෙලා ඒක දේශීය සැපයුම්කරුවන්ට වාසියි තමන්ගේ නිෂ්පාදනවල මිල ඊට වඩා අඩු නිසා. මේකෙන් දේශීය නිෂ්පාදකයන්ගේ බලය වැඩි වෙනවා. 

unsplash-image-PF1daJne7lA.jpg

දේශීයව නිපදවන සිමෙන්තිවලට අමුද්‍රව්‍ය විදිහට ගන්නවා ක්ලින්කර්. 2014 ඉඳලා 2022 වෙනකම් කාලයේදී ක්ලින්කර්වලට 16% ත් 25%ත් අතර සමුච්චිත තීරුබදුවලට යටත් වෙලා තියෙනවා. මේ ගැන අපි සසඳලා බැලුවොත් පේනවා දේශීය නිෂ්පාදකයින්ට කෙලින්ම තරඟයක් දෙන්න පුළුවන් තොග සහ බෑග් සිමෙන්ති ආනයනකරුවන්ට ඔය කියන කාලය ඇතුලේ 8% සහ 14% අතර පරාසයක විහිදුන අතිරේක සෙස් පැරා තීරුබදුවලට දිගින් දිගටම මුහුණ දෙන්න වෙලා. මේ නිසා තොග සහ සිමෙන්ති බෑග් ආනයනකරුවන්ට පනවලා තියෙන සමුච්චිත තීරුබදු ක්ලින්කර් ආනයනකරුවන්ට වඩා සැලකිය යුතු තරම් ඉහළ ගොස් ඇති අතර, තොග සහ සිමෙන්ති ආනයනකරුවන් සඳහා පිළිවෙලින් 27.5% - 38.5% සහ 26% - 32.5% අතර පරාසයක තියෙනවා.  

රූපය 1: ආනයනය කරන ලද සිමෙන්ති ප්‍රමාණය, මිල ගණන් සහ තීරුබදු ව්‍යුහය ආදියේ වෙනස්වීම්

ටයිල් වෙළඳපොළේ තත්ත්වයත් මේ වගේම තමා. 2013 ඉඳලා 2022 වෙනකම් ආනයනය කරපු ටයිල්වලට 79% සහ 89.5% අතර මුළු තීරුබදු අනුපාතයකට යටත් වෙන්න වෙලා. මේ අතර ටයිල් නිෂ්පාදනය කරන අමුද්‍රව්‍ය වෙනුවෙන් තියෙන්නේ 8% ක වැට් බද්දක් විතරයි.  තීරුබදු අනුපාතවල තියෙන මේ වගේ වෙනස්කම් නිසා අසමාන ක්‍රීඩා පිටියක් නිර්මාණය වෙලා තියෙනවා. වෙන විදිහකින් කියනවා නම් දේශීය නිෂ්පාදකයින්ට මේ ක්‍රමය නිසා වාසියි. එයාලත් එක්ක තරඟ කරන ආනයනික සගයන්ට වඩා අසාධාරණ වාසියක් මේ නිසා එයාලට ලැබිලා තියෙනවා. 

unsplash-image-1sCXwVoqKAw.jpg

ඉහළ මට්ටමේ තීරුබදුවලට අමතරව, ආනයන සීමා කියන එකට ප්‍රමාණ සීමා කිරීමත් කරලා තියෙනවා. ලංකාවේ ආර්ථික අර්බුදය වෙලාවේ ඩොලර් හිඟයක් තිබ්බ නිසා රටින් පිටට සල්ලි යන එක වළක්ව ගන්නත් එක එක දේවල් කළා. ඔය අතරේ 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී ආනයන සීමා ගොඩක් පැනෙව්වා. ඒ නිසා ආනයනය කරන සිමෙන්ති කොට්ටවල ප්‍රමාණය 65% කිනුත් ටයිල් 87% කින් අඩු වුණා. ඩොලර් හිඟයක් තියෙද්දි විදේශ විනිමය ඉතිරි කරගන්න උත්සාහයක් විදිහට තමා මේ සීමා කිරීම් ගොඩක් පනවලා තියෙන්නේ.  කොහොම වුණත් මේ ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක කරලා තියෙන නොගැලපෙන විදිහ දැක්කම  වෙළඳපල ඇතුලේ වැඩි වැඩියෙන් දේශීය සැපයුම්කරුවන්ටවිශේෂ සැලකීමක් කරලා තියෙනවා. ඒ කියන්නේ අනිත් අයට නැති තරමේ අසමාන විදිහට ප්‍රතිලාභ ලබා දීලා තියෙනවා.

ලොකුවට තීරුබදු දාලා ආනයන නවත්වන්නයි ආනයනය කරන ප්‍රමාණය අඩු කරන්නයි හදන නිසා ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය වෙළඳපලේ සැපයුම ගොඩක් අඩුයි. මේකේ බලපෑම නිෂ්පාදකයින්ට සහ ආනයනකරුවන්ට විතරක් නෙවෙයි පාරිභෝගිකයින්ටත් තියෙනවා. පාරිභෝගිකයන්ට වෙළඳපලේ හොඳ තේරීමක් කරන්න තරම් ප්‍රමාණවත් සැපයුමක් නෑ. තියෙන දේ ගන්නවා ඇර එයාලට වෙන විකල්පයක් නෑ. ඒ නිසා වැඩි ගාණට තියෙන බඩු ගන්න වෙනවා. වෙළඳපලේ තරඟකාරී මිලක් නෑ. 

ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය නිෂ්පාදකයින්ටයි ආනයනකරුවන්ටයි එහි ඇඟවුම් වලට අමතරව, ආනයන සීමා කිරීම් නිසා තීරුබදු ඉහලයි. ඒකෙන් පාරිභෝගිකයින්ට මිලදී ගන්න තියෙන්නේ සීමිත ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණයක්. ඒ නිසයි අපි කලිනුත් කිව්වේ එයාලගේ තේරීම සීමා වෙලා කියලා.  උදාහරණයක් විදිහට ටයිල් වෙළඳපොලේ තියෙන අධික තීරුබදු සහ ආනයන සීමා කිරීම් නිසා 2020 අප්‍රේල් මාසයත් එක්ක බලද්දි 2022 අගෝස්තු මාසය වෙද්දි මිල ගණන් වැඩි වෙලා තියෙනවා 93% ඉඳලා 123% තරම්. ඒ විතරක් නෙවෙයි පාරිභෝගිකයින්ට භාණ්ඩ ලබා ගන්න අවුරුද්දකට වඩා වැඩි කාලයක් බලා ඉන්නත් සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. 

මේ හැම දෙයක්ම ගෙයක් ගන්නවා කියන එකට ගෙවල්වල මිල ගණන්වලට බලපාන්නේ කොහොමද? ආරක්ෂණවාදී වෙළඳ ප්‍රතිපත්ති නිසා ගෙයක් හදන්න ඕන වෙන ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍යවල මිල ඉහළ යාම වගේම දේශීය වෙළඳපොලේ තරඟකාරිත්වයක් නැතිකමත් එක්ක, ගෙයක් හදන්න යන වියදමත් අවුරුදු ගාණක් තිස්සේ වැඩි වෙලා ඇවිත් දැන් මිනිස්සුන්ට දරන්නම බැරි තැනකට ඇවිත්. 

unsplash-image-zi1GRsLym3s.jpg

ගෙයක් කියලා කියන්නේ මිනිස්සුන්ට නැතිවම බැරි දෙයක්. මූලිකම අවශ්‍යතාවක්. ඒ වගේ දෙයක් මිනිස්සුන්ට හීනයක් වෙනවා කියන්නේ බරපතල දෙයක්. ඒ නිසා අපි තේරුම් ගන්න ඕන මේ ප්‍රශ්නය අපි හිතනවාට වඩා බරපතලයි. හිසට සෙවණක් තියෙන ජනතාවක් හදන්න නම් පුළුවන් තරම් ඉක්මනට තීරුබදු සම්පූර්ණයෙන්ම අයින් කරන එකයි ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍යවල තරඟකාරිත්වය වැඩි කරන එකයි කරන්නම ඕන. කොහොම වුණත් ලංකාවේ මූල්‍ය අවකාශය සීමා සහිත වීම නිසා තීරුබදු අඩු කිරීම සහ වෙළඳ සීමාවන් ඉවත් කිරීම කියන දේවල් කරන්න ඕන ටිකෙන් ටික මිසක් එක රැයින් නෙවෙයි. එතකොට ක්‍රමානුකූලව මේ අංශයේ භාණ්ඩ ආනයනය වැඩි වීම වෙනවා, ඒකෙන් සැපයුම වැඩි වෙන නිසා මිල පහල වැටෙනවා. ඒත් එක්කම අන්තිමට ගෙයක් හදන්න යන පිරිවැය අඩු වෙන නිසා කෙනෙක්ට ගෙයක් ගන්න එක දරන්න පුළුවන් මිලකට එනවා.

ලංකාවේ අපිට හිසට සෙවණක් ලැබෙයිද?

- දිල්මිණී අබේරත්න විසිනි

කොහුවල හන්දිය පහු කරගෙන කොළඹ පැත්තට එනකොට මට පේනවා කොහුවල ගුවන් පාලමේ උඩ කොටස හදපු දා ඉඳලා එතන තමන්ගේ නවාතැන කර ගත්ත මනුස්සයෙක්. බිත්ති හතරක් නැතත් එයාට මේ වෙලාවේ ඕන හිසට වහලක් විතරයි. ඒත් අපිට ඒ වගේ අපිට හිත නැවතෙන තැනක හිත ගිය තැන මාළිඟාව හදන්න බෑ. ඉස්සර නම් කොහොම හරි ලෝන් එකක් අරන් පොඩි ගෙයක් හදා ගන්න එක කවුරු කවුරුත් තමන්ට පුළුවන් විදිහට කළා. ඒත් ගෙයක් හදා ගන්න එක දැන් ලංකාවේ තියෙන හීන අතරේ තවත් එක හීනයක් වෙලා ඉවරයි. 

ලංකාවේ ඉදිකිරීම් කර්මාන්තය දිහා බැලුවම පේන්න තියෙන්නේ හරියට බාගෙට හදපු ගොඩනැඟිල්ලක සැකිල්ලක්. කවදා වැඩ ඉවර වෙයිද? කවදාවත් බැරි වෙයිද? මේ කිසි දෙයකට උත්තර රටේ සාමාන්‍ය ආදායමක් ගන්න පවුලකට හිතන්න බැරි ගාණට ඇවිත්. මිනිස්සුන්ටම බදු බර පටවලා ගොඩ යන්න බලාගෙන ඉන්න අසාර්ථක ආර්ථිකයක් එක්ක සමාජයේ අසමානතාව එන්න එන්නම වැඩි වෙනවා. කාර්‍යක්ෂම නැති වෙළඳපළවල්, රජයේ අසීමිත මැදිහත් වීම් නිසා සංවර්ධිත රටක්  බවට පත් වෙන එකත් මිරිඟුවක් පස්සේ යනවා වගේ. ලංකාවේ ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයටත් මේ කියන අකාර්‍යක්ෂමතා, අසමතුලිතතා වගේම ඒකාධිකාරී වෙළඳපළ තත්ත්ව නිසා මිනිස්සුන්ගේ සුබසාධනය එහෙම පිටින්ම නැති වෙලා යන එක සාමාන්‍ය දෙයක් වෙලා. 

Image by Kasun Chamara from Pixabay

දේශීය ව්‍යාපාරිකයන්ට හොඳක් කරන්න කියලා හිතාගෙන රජය ආර්ථිකයට මැදිහත් වෙලා කරන ආනයන සීමා වගේ දේවල් නිසාත් දේශීය වෙළඳපළ, සැපයුම්කරුවෝ එක් කෙනෙක්ට දෙන්නෙක්ට සීමා වෙලා තියෙන නිසාත් මිනිස්සුන්ට තරඟකාරී මිලකට ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය මිලට ගන්න බෑ. වෙළඳපළේ තියෙන ගිනි ගණන්වලටම තමයි ගෙයක් හදන්න බඩු ගන්න වෙන්නේ. මේ නිසා වෙළඳපළේ අසමාන තරඟයක් ඇති වෙලා තියෙනවා වගේම ඒක සාධාරණ තරඟකාරිත්වයට බාධාවක් වෙලා ඉවරයි. අපි බලමු මේ ලිපියෙන් ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය අංශයට බලපාන ප්‍රධාන ගැටලු මොනවද කියලත් තිරසාර කර්මාන්ත වර්ධනයක් ඇති කරන්න සුදුසු පුළුල් ප්‍රතිසංස්කරණ මොනවද කියලත්.

දේශීය ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය වෙළඳපොලේ උළු, සිමෙන්ති, ඇලුමිනියම් වගේ දේවල් සපයන තරඟකරුවෝ ඉන්නේ දෙන්නයි නැත්නම් කීප දෙනයි. ඒක ගෙයක් දොරක් හදන්න බලන් ඉන්න සාමාන්‍ය මිනිස්සුන්ට හොඳ ආරංචියක් නම් නෙවෙයි. මොකද සැපයුම්කරුවෝ අඩු වෙන තරමට, ඒ සීමිත සැපයුම්කරුවන්ට පුළුවන් එයාලා සපයන භාණ්ඩයේ මිලට හරි ප්‍රමාණයට හරි ලොකු බලපෑමක් කරන්න. එයාලා කියන ගාණට අපිට බඩු ගන්න වෙනවා මොකද අපිට වෙන විකල්පයක් නැති නිසා.

Image by Henning from Pixabay

සැපයුම්කරුවන්ට මේ වගේ ලොකු බලයක් ලැබෙන්න හේතුව තමයි ආර්ථිකයේ සමහර සැපයුම්කරුවෝ කාලයක් තිස්සේ වෙළඳපලේ ඉඳලා එයාලට ඒ අංශය ගැන හොඳ දැනුමක්, පරිණතබවක් වගේම විශේෂඥ හැකියාවක් ඇති වෙලා තියෙන එක. ඒත් අළුතෙන්ම ඒ වෙළඳපළට උළු, සිමෙන්ති, ඇලුමිනියම් සපයන්න එන සැපයුම්කරුවෙක්ට ඒ වගේ දැනුමක්වත්, දක්ෂතාවක්වත්, ඇති තරම් සල්ලිවත් නැති වෙන්න පුළුවන්. ඒ නිසා දැනටමත්  වෙළඳපලේ ඉන්න සැපයුම්කරුවන්ට ලොකු බලයක් තියෙනවා. ඒත් අළුතෙන්ම වෙළඳපළට එන්න ඉන්න සැපයුම්කරුවන්ට අභියෝග ගොඩක් තියෙනවා. 

Image by Peggy und Marco Lachmann-Anke from Pixabay

මේ වෙනකොට ලංකාවේ සිමෙන්ති කර්මාන්තයේ බලය තියෙන්නේ තරඟකරුවන් තුන් දෙනෙක් ළඟ. ටයිල් කර්මාන්තයේ ඉන්නේ තරඟකරුවන් හතර දෙනයි. ඒකෙනුත් තුන් දෙනෙක්ම එකම ආයතනයකට අයිති අය. ඇලුමිනියම් කර්මාන්තය ගත්තම තරඟකරුවන් හතර දෙනයි. ඕනම වෙළඳපළක ඉන්න නිෂ්පාදකයින් ගාණ වැඩි වෙන්න වෙන්න තරඟකාරීත්වය වැඩියි.  ඒ වගේම නිෂ්පාදකයින් ගාණ අඩු වෙන්න වෙන්න තරඟකාරීත්වය අඩුයි. තරඟකාරීත්වය අඩු වෙනවා කියන්නේ ඒ ඒ නිෂ්පාදකයාට තියෙන බලය වැඩියි කියන එක. එතනදි මිනිස්සුන්ට ඒ නිෂ්පාදකයා විකුණන්න කැමති ගාණට අඩු ගුණත්වයක් තියෙන භාණ්ඩ වුණත් මිලට ගන්න වෙනවා.

Image by Tung Lam from Pixabay

මේ විදිහට තරඟකාරීත්වය අඩු වෙලා සාමාන්‍ය මිනිස්සු සූරාකෑමට ලක් වෙන්න එක හේතුවක් වෙන්නේ දේශීය වෙළඳපළේ ඉන්න සැපයුම්කරුවෝ ගාණ අඩු වෙනකොට. ඒ වගේම විදේශීය රටවලින් ලංකාවට උළු, සිමෙන්ති, ඇලුමිනියම් ආනයන සීමා කළාමත් ලංකාවේ වෙළඳපලේ ඉන්නේ ලංකාවේ සැපයුම්කරුවෝ ටික දෙනා විතරයි. එතකොට විදේශීය රටවල්වලින් ලංකාවේ සැපයුම්කරුවෝ විකුණන ගාණට වඩා අඩු ගාණකට මිනිස්සුන්ට බඩු විකුණන්න කැමති වුණත් රජය මැදිහත් වෙලා ඒ පිටරටින් ගෙන්වන ආනයන සීමා කරලා හරි නතර කරලා තිබ්බාම ඒකෙනුත් සාමාන්‍ය මිනිස්සුන්ගේ තේරීමේ හැකියාව අඩු වෙලා, ලංකාවේ තියෙන වැඩි ගණන්වලට බඩු ගන්න වෙනවා. ඔන්න ඔය වගේ හේතු නිසා තමයි ලංකාවේ ගෙයක් ගන්න එක ඇමරිකාවේ නිව්යෝර්ක්වලින් හරි ජපානෙන් හරි ගෙයක් ගන්නවට, ගෙයක් හදනවාට වඩා අමාරු, දරා ගන්න බැරි ගාණක් යන වැඩක් වෙලා තියෙන්නේ.

මේ වෙනකොට ලංකාවේ ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයට පිටරටින් ගෙන්වන සිමෙන්ති, ටයිල් සහ ඇලුමිනියම් වගේ ආනයනික ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍යවලට සෙස්/CESS (Cessation) සහ PAL (වරාය සහ ගුවන් තොටුපළ සංවර්ධන බද්ද) වගේ පැරා තීරු බදු පනවලා තියෙන නිසා ඒවායේ ගාණ ගොඩක් වැඩි වෙලා තියෙනවා.

Image by Mohamed Hassan from Pixabay

උදාහරණයක් විදිහට ගත්තම දේශීයව නිෂ්පාදනය කරන සිමෙන්තිවලට ක්ලින්කර් කියන අමුද්‍රව්‍ය පාවිච්චි කරනවා. 2014 ඉඳලා 2021 වෙනකම් අවුරුදු 7 ඇතුලත ක්ලින්කර්වලට පනවලා තියෙන බදු 16% ඉඳලා 25% තරම් වැඩි වෙලා තියෙනවා. ඒ වගේම දේශීය නිෂ්පාදකයන්ට සෘජුවම තරඟයක් දෙන්න පුළුවන් තොග සහ සිමෙන්ති කොට්ට ආනයනකරුවන්ට. මේ ආනයනකරුවන්ට පනවලා තියෙන සෙස් බද්ද මේ වෙද්දි 8% සහ 14% අතර පරාසයක තියෙනවා. ආනයනවලට බදු පැනවුවාම දේශීය නිෂ්පාදනවලට වඩා ආනයනවල මිල වැඩියි. මෙහෙම තමයි දේශීය නිෂ්පාදකයින්ට අසාධාරණ වාසි ලබා දෙන්නේ. දැන් පේනවනේ ලංකාවේ නිෂ්පාදකයන්ට අසාධාරණ ක්‍රමවලින් වාසි දෙන්න යන එකෙන් විදේශීය නිෂ්පාදකයන්ගේ තරඟකාරීත්වය නැති වෙලා යනවා. 

සිමෙන්ති විතරක් නෙවෙයි ටයිල් වෙලඳපලෙත් මේ වගේම සිද්ධියක් වුණා. ඒ 2013 ඉඳලා 2021 දක්වා ආනයනය කරපු ටයිල්වලට 79% ඉඳලා 89.5% අතර මුළු තීරුබදු අනුපාතයකට යටත් කරලා ආනයනකරුවන්ගේ නිෂ්පාදන මිලට ගන්න මිනිස්සුන්ට තියෙන හැකියාව අඩු කරලා දැම්මා. ඒත් දේශීය නිෂ්පාදකයන්ට වාසියක් වෙන්න ඕන නිසා දේශීයව ටයිල් නිෂ්පාදනය කරන්න ගෙන්වන අමුද්‍රව්‍යවලට පනවන බදු 8% ක වැට් බද්දකට විතරක් සීමා කළා. මේ විදිහට රජය ආර්ථිකයට මැදිහත් වෙලා වෙළඳපළේ ඉල්ලුමට හරියන සැපයුම ඇති වෙන එකට එක එක විදිහේ බලපෑම් කරපු නිසා අන්තිමට වැඩියෙන්ම අසාධාරණයට ලක් වෙලා ඉන්නේ ගෙයක් හදන්න හීන දකින මිනිස්සු, අලුත් ව්‍යාපාරයකට ගොඩනැඟිල්ලක් හදන්න බලන් ඉන්න මිනිස්සු.  

Image by Borko Manigoda from Pixabay

ඉහළ තීරුබදු පනවලා තරඟකාරීත්වය සීමා කරනවාට අමතරව, පිටරටින් ලංකාවට ගෙන්වන නිෂ්පාදනවල ප්‍රමාණය අඩු කරන එකත් සිද්ධ වුණා. කොවිඩ් වසංගතය කාලේ ඇති වෙච්ච ඩොලර් හිඟයත් එක්ක 2020 අප්‍රේල් මාසයේදී හුඟක් ආනයන සීමා කළා. ඒත් එක්කම සිමෙන්ති කොට්ට සහ ටයිල් ආනයනය කරන ප්‍රමාණයත් අඩු වුණා. මේ විදිහට ආනයන සීමා කරන්නේ ඩොලර් ඉතුරු කර ගන්න. ඒ කොහොම වුණත් මේ වගේ ප්‍රතිපත්තිවලින් සිද්ධ වෙලා තියෙන්නේ වෙලඳපොලේ ඉන්න මහා පරිමාණ සැපයුම්කරුවන්ට අසමාන විදිහට ප්‍රතිලාභ ලබා දෙන එක. 

තීරුබදු වැඩි කරලා ආනයනය කරන භාණ්ඩ ප්‍රමාණය සීමා කරපු නිසා මිනිස්සුන්ට සිද්ධ වෙනවා පිටරටින් ගෙන්වන දේවල්වලට වඩා දේශීය නිෂ්පාදන මිලට ගන්න. ඒ කියන්නේ මිනිස්සුන්ට වෙන කරන්න දෙයක් නැති නිසා ගාණ වැඩි වුණත් ලංකාවේ නිෂ්පාදනය කරපු ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය මිලට ගන්න වෙනවා. දේශීය වෙළඳපලේ ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය සපයන කීප දෙනාට කියාපු ඉල්ලමක් තමයි හදලා දීලා තියෙන්නේ.

මේ විදිහට ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය වෙළඳපලේ දිගින් දිගටම මිල ගණන් වැඩි වෙලා. උදාහරණයක් විදිහට ටයිල් වෙළඳපොලේ, 2020 අප්‍රේල් මාසයයි 2022 අගෝස්තු මාසයයි බලද්දි අවුරුදු දෙකක් ඇතුලත මිල ගණන් 93% ඉඳලා 123% දක්වා වැඩි වෙලා. ඒ වගේම භාණ්ඩ ඇති තරමට සපයන්නේ නැති නිසා මිනිස්සුන්ට භාණ්ඩ ලබා ගන්න අවුරුද්දකට වඩා වැඩි කාලයක් බලා ඉන්නත් සිද්ධ වෙලා. 

ඇත්තටම මිල වැඩි වෙන්න හේතු වුණේ ආණ්ඩුව / රජය වෙළඳපළට මැදිහත් වෙලා කරපු ආනයන සීමා සහ තීරු බදු පැනවීම් වගේ ප්‍රතිපත්ති. ඒ වගේ ප්‍රතිපත්ති නිසා දේශීය නිෂ්පාදකයින්ට හිතා ගන්න බැරි තරම් වාසි - ලාභ ලැබුණා. ඒ කොච්චරක්ද කියනවා නම් සමහර අවස්ථාවලදී ලාභය 90% හරි ඊටත් වැඩි ප්‍රමාණයකින් හරි වැඩි වෙලා තියෙනවා. 
නියර මිටි තැනින් වතුර බැහැලා යනවා වගේ මේ අසාධාරණ තරඟකාරීත්වයෙන් බැට කන්නේ සාමාන්‍ය මිනිස්සු. ලාභ ලබන්නේ බලාධිකාරී ආයතන. හිසට වහලක් කියන්නේ මනුස්සයෙක්ගේ මූලිකම අවශ්‍යතාවක්. ඒත් ලංකාවේ ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයේ තරඟකාරීත්වයක්, නිදහස් ආර්ථික වටපිටාවක් නැති නිසා ගෙයක් හදන්න යන වියදම රටේ බහුතරයකට දරා ගන්න බෑ.

මේ විදිහට බලන් ගියාම අපිට පේනවා ආර්ථිකයට නිදහසේ ක්‍රියාත්මක වෙන්න නොදී රජය ඇවිත් මිල පාලන, ආනයන සීමා පනවන්න ගියාම වෙළඳපලේ ප්‍රශ්න ගොඩක් ඇති වෙනවා. ඉතිං ඇත්තටම රජය ආර්ථිකය වෙනුවෙන් කරන්න ඕන මොනවද? 

ඒ තමයි දැනට පනවලා තියෙන වෙළඳ බාධක අඩු කරන එක සහ තරඟකාරිත්වය වැඩි කරන එක. එහෙම කළාම වෙළඳපලේ ප්‍රශ්න ඉබේම විසඳිලා යනවා. මොකද තීරුබදු අඩු කරලා වෙළඳ සීමා අයින් කළාම වැඩි වැඩියෙන් භාණ්ඩ / අමුද්‍රව්‍ය ලංකාවට ගේන්න පුළුවන්. ඒත් එක්කම සැපයුම වැඩි වෙන නිසා වෙළඳපලේ තියෙන භාණ්ඩ හිඟය නැති වෙනවා. පිටරටින් තරඟකාරයෝ ලංකාවට එද්දි දේශීය නිෂ්පාදකයන්ට ඔහේ ගුණත්වයක් නැති භඩු ගිනි ගාණට විකුණලා මිනිස්සුන්ව සූරාකන්නත් අමාරුයි. වෙළඳපලේ සැපයුම හොඳට තියෙන නිසා මිනිස්සු තෝරලා බලලා අඩු ගාණට වැඩි ප්‍රයෝජනයක් ලැබෙන ගුණාත්මක දේවල් මිලට ගන්න නිසා සැපයුම්කරුවන්ට සිද්ධ වෙනවා තරඟකාරීව නිෂ්පාදන වෙළඳපළට ගේන්න. 

ඒ වගේම තවත් වැඳගත් දෙයක් තමයි දැනට ශ්‍රී ලංකාවේ තරඟකාරී නීතිය විදිහට සැලකෙන්නේ 2003 පාරිභෝගික කටයුතු පනත (Consumer Affairs Act of 2003). ඒක ඵලදායී නීතියක් බවට පත් කරලා ඒකෙන් වැඩක් ගන්න නම් සැලකිය යුතු වෙනස්කම් ටිකක් කරන්න ඕන. පාරිභෝගික කටයුතු අධිකාරියේ ප්‍රධාන ප්‍රධාන අරමුණ වෙන්නේ තරඟකාරීත්වය ප්‍රවර්ධනය කිරීම වුණාට කාලයක් තිස්සේ ඒ වෙනුවෙන් අදාළ විමර්ශනයක් කිසිවක් කරලා නෑ මොකද අධිකාරියට ප්‍රමාණවත් මුදල් නැතිකම, ස්වාධීනතාවක් සහ විනිවිදභාවයක් නැතිකම නිසා. මේ නිසා ශ්‍රී ලංකාවේ පාරිභෝගික කටයුතු අධිකාරියට කාලීන ප්‍රතිසංස්කරණ කිරීමත් ඉක්මණින්ම කරන්න ඕන. ඒත් ආයතනික මට්ටමේ වෙනස්කම් කරන්න අපි හිතනවාට වඩා සෑහෙන කාලයක් වගේම දේශපාලන ක්‍රියාකාරී මැදිහත්වීමක් අවශ්‍ය වෙනවා. මේ නිසා අපිට ඉක්මණින්ම කරන්න පුළුවන් දේ තමයි වෙළඳ සීමා කිරීම් සහ තීරුබදු ඉවත් කිරීම මගින් රජය ආර්ථිකයට අනවශ්‍ය විදිහට මැදිහත් වෙන එක නවත්වලා ආර්ථික නිදහස වැඩිවෙන විදිහට වැඩ කරන එක. එහෙම නැතුව නම් හිසට සෙවණක් ලැබෙන එක කරන්න අමාරු වැඩක් නෙවෙයි කරන්න බැරි වැඩක් වෙනවා. 

රජයේ ව්‍යාපාරවල (SOE) පාඩු නිසා ශ්‍රී ලාංකික කුටුම්භයකට රුපියල් 141,809ක වියදමක්

රජය සතු ව්‍යවසායන්හි තීරණාත්මක ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා රජය ගෙන යන ක්‍රියාමාර්ග නිසා ඒවායේ බර බදු ගෙවන ජනතාවගේ මුදල් පසුම්බිවලටම දැනෙන බව  ඇඩ්වොකාටා ආයතනය පවසයි.

ඇඩ්වොකාටා ආයතනයේ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී ධනනාත් ප්‍රනාන්දු මහතා පැවසුවේ ඉදිරි මැතිවරණ චක්‍රය සැලකිල්ලට ගනිමින් ඇඩ්වොකාටා ආයතනය රජය සතු ව්‍යාපාර ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමේ අවශ්‍යතාවය අවධාරණය කරන බවයි. මෙහිදී කියැවුණේ බලයට පත්වන රජය කුමක් වුවත් රජය සතු ව්‍යාපාර ප්‍රතිසංස්කරණ කටයුතු අඛණ්ඩව සිදු කළ යුතු බවයි.

2022 දී ප්‍රධාන රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 52ක සමස්ත පාඩුව රුපියල් බිලියන 744.6 ක් වන අතර, එය පියවීමට ලියාපදිංචි බදු ගෙවන්නන් තෝරා ගන්නේ නම් එක් බදු ගෙවන්නෙකු රුපියල් මිලියන 1.7 ක්ද, මෙම පාඩුව ලංකාවාසී සියලුම පුරවැසියන්ගෙන් අය කර ගන්නේ නම් එක් පුරවැසියෙකු සඳහා රුපියල් 33,949 ක්ද දැරිය යුතු වේ. ඒ අනුව එක් පවුලකට දැරීමට සිදුවන වියදම රුපියල් 141,809 ක්ද වේ. බදු එකතු කිරීමේ තියුනු වැඩිවීමක් ක්‍රියාත්මක කර තිබුණත්, 2024 වසරේදී බදුවලින් එකතු කර ගැනීමට අපේක්ෂිත ආදායම මඟින් වුවත් 2022 වසරේදී රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල 52ක සමස්ත පාඩුව පියවා ගත නොහැක.

"ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ ප්‍රමාදය වැඩි වන තරමට එමඟින් සාමාන්‍ය ශ්‍රී ලාංකිකයින්ට ඇති කරන පීඩනය වැඩි වන අතර එය ඉදිරි මැතිවරණයේදී කවුරු බලයට පත් වුවත් ශ්‍රී ලාංකික පුරවැසියන්ට සහ බදු ගෙවන්නන්ට එය වඩාත් නරක තත්ත්වයකට මුහුණ පාන්නට සිදු වනු ඇති" බව ප්‍රනාන්දු මහතා පැවසීය. "ශ්‍රී ලංකාව තුළ සෑම පුද්ගලයන් තුන් දෙනෙකුගෙන් එක් අයෙක්ම මසකට රුපියල් 30,000ක ආදායමක්වත් නොලබන නිසා බදු ගෙවන්නන් මත වැඩි බරක් පැටවීම තේරුමක් නැත."

ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාත්මක වුවද ඒවා ක්‍රියාත්මක වන්නේ ඉතාමත් මන්දගාමී වේගයකින් බව මෙහිදී අවධානයට ලක්විය. වත්මන් වේගය ශ්‍රී ලංකාවට තවත් අර්බුදයක් ඇතිවීම වැලැක්වීමට “ප්‍රමාණවත්” වුවත් ශ්‍රී ලංකාව ජාත්‍යන්තර වෙලඳපොලවල තරඟකාරී වීම සඳහා ගමන් මගකට ගෙන ඒමට ප්‍රමාණවත් නොවේ.

ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල විසින් ඉස්මතු කරන ලද නිර්දේශ 16 අතර, රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිසංස්කරණ වැදගත් බව වඩාත් අවධාරණය කෙරේ. විශේෂයෙන් හෝල්ඩින් සමාගම මෙන්ම උපදේශක මණ්ඩලය සඳහා දක්ෂ හා දක්ෂ සාමාජිකයින් ඇතුළත් කිරීමේ අවශ්‍යතාවය මෙහිලා සාකච්ඡා කෙරේ.

රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල ණයවල චක්‍රීය ස්වභාවය සහ එය රජයේ මූල්‍ය හිඟය මත ඇති කරන අඛණ්ඩ බලපෑම ශ්‍රී ලංකන් ගුවන් සේවය උදාහරණයට ගනිමින් විස්තර කරන ලදී. තවද රාජ්‍ය ව්‍යවසාය සහ ඒවායේ පාඩු පියවා ගැනීමට නොහැකි වීම හේතුවෙන් යළිත් වතාවක් ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමට සිදු වීමේ හැකියාවක් පවතින බවද පැහැදිලි කරන ලදී.

විනිවිද පෙනෙන ලංසු තැබීමේ ක්‍රියාවලියක් හරහා ශ්‍රී ලංකන් එයාර්ලයින්ස් ආයතනය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ අවශ්‍යතාවය අවධාරණය කරමින් මෙම ක්‍රියාවලිය දේශපාලනීකරණය වීමට ඉඩ හැරීම බදු ගෙවන්නාටම වියදම පැනවීමක් බව පැහැදිලි කෙරිණි. 

ඇඩ්වොකාටා ආයතනයේ ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී ධනනාත් ප්‍රනාන්දු මහතා තවදුරටත් කියා සිටියේ මූල්‍ය වාර්තා සම්බන්ධයෙන් විනිවිදභාවයක් නොමැතිකම හේතුවෙන් රාජ්‍ය ව්‍යවසායයන් / රජයේ ව්‍යාපාර දූෂණය පතුරුවන වාහකයන් බවට පත් ව ඇති බවයි. මෙහිදී ඔහු හඳුනාගෙන ඇත්තේ තම මූල්‍ය වාර්තා මහජනතාවට නිකුත් කර ඇත්තේ රජයේ ව්‍යාපාර 52ක් පමණක් බවයි. ආදායම් බද්දෙන් ලැබෙන ආදායම රජයේ ව්‍යාපාරවල පාඩු පියවන්නේ ද යාන්තමිනි.

මෙහිදී ශ්‍රී ලංකා ගුවන් සේවයේ ඇති පාඩුව සහ සමෘද්ධි ප්‍රතිලාභ සඳහා රජය දරන වියදම සංසන්දනය කරමින් ශ්‍රී ලංකාවේ ජනතාව මුහුණ දෙන අතිවිශාල පිරිවැය පැහැදිලි කරනු ලැබිණි.

ඇඩ්වොකාටා ආයතනයේ පර්යේෂණ උපදේශක රෙහානා තව්ෆීක් ප්‍රකාශ කළේ රජය වෙළඳපොළට මැදිහත් වීම පාරිභෝගික සුබසාධනයට අහිතකර ලෙස බලපා ඇති බවයි. අකාර්යක්ෂමතාවයේ පිරිවැය දේශපාලකයන්ගේ සාක්කු පිරවීම සඳහා බදු ගෙවන්නා විසින් දරනු ලැබේ. මෙහිදී දැනට ක්‍රියාත්මක වෙමින් පවතින ප්‍රතිසංස්කරණ ලෙස රජයේ ව්‍යාපාර ප්‍රතිසංස්කරණ පනත සහ නව බැංකු පනතක් සම්මත කිරීම, රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ ඒකකය (SOERU) පිහිටුවීම සහ හෝල්ඩින් සමාගම පිහිටුවීම  පිළිබඳ යාවත්කාලීන කිරීම් අවධාරණය කරන ලදී.

“මෙතෙක් රාජ්‍ය ව්‍යවසායකයන් සේවය කර ඇත්තේ සේවකයන්ට සහ දේශපාලනඥයන්ට මිසක් ශ්‍රී ලංකාවේ සාමාන්‍ය පුරවැසියන්ට නොවේ,” රෙහානා තව්ෆීක් මහත්මිය පැවසුවාය. "අපි බංකොලොත් බවට පත් වී වසර දෙකකට ආසන්න වන නමුත් ප්‍රතිසංස්කරණ කටයුතු සම්බන්ධයෙන් සැලකිව යුතු ප්‍රගතියක් සිදු වෙලා නෑ."

ප්‍රතිසංස්කරණ ක්‍රියාවලියේ සිදු වන නිරන්තර ප්‍රමාදයන්, ලංසු සඳහා නියමිත කාලසීමාව කිහිප වතාවක්ම කල් දැමීම සිදු කර ඇති ශ්‍රී ලංකන් එයාර්ලයින්ස් වැනි අවස්ථා සැලකූ විට  දැනටමත් බදු ගෙවන්නාට වැඩි මුදලක් වැය වන බව මූල්‍ය මාධ්‍යවේදී ෂිහාර් අනීස් පැවසීය.

Full videos - https://www.youtube.com/live/cwpUd5Pe7wk?si=AX5HvrKpnXtCPUd9

ලංකාවේ ආර්ථිකය ගැන මහ බැංකු ආර්ථික විවරණය

-දිල්මිණී අබේරත්න විසිනි

එකෝමත් එක කාලෙක පුංචි දූපතක වෙන්නේ මොකක්ද කියලාවත් හිතා ගන්න බැරි මිනිස්සු ටිකක් රැයක් දවාලක් නැතුව පෝලිම්වල හිටියා. එයාලට කළු කඩකාරයෝ කියන කියන ගාණට පෙට්‍රල් - ඩීසල් ගන්න වුණා. සල්ලි තිබිලවත් ගන්න බඩු නැති නිසා තෙල් නැවක් අද එයි, හෙට එයි කියලා එයාලා මුහුද දිහාට ඇස් ලොකු කරගෙන බලන් හිටියා.  කිසිම ණයක් ගෙවා ගන්නත් බැරුව, පිටරටින් බඩුවක් ගෙන්න ගන්නත් බැරුව බංකොලොත් වෙලා අන්තිමට ඒ මිනිස්සු ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ උදව් ඉල්ල ගත්තා. 

මේ කවුරුත් දන්න දූපතක තනි වුණ අපේ කතාව ආර්ථික විද්‍යාත්මක විදිහට සංඛ්‍යා දත්තත් එක්ක පිළිවෙලට ඉදිරිපත් කරන්නේ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව. කලින් අවුරුදුවල ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකු වාර්තාව කියලා කිව්වට මේ අවුරුද්දේ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව ස්වාධීන ආයතනයක් විදිහට අළුත් පනතකින් එහෙම පස්සේ මුල්ම වතාවට ඉදිරිපත් කරන වාර්තාව ‘වාර්ෂික ආර්ථික විවරණය’ කියලා නම් කරලා තියෙනවා. මේ යටතේ අපි විශේෂයෙන් දැන ගන්න ඕන කරුණු කීපයක්ම මේ ලිපියෙන් ඉදිරිපත් කරනවා.

ආර්ථිකයේ නැඟිටීම

මේක අපි අහලා තියෙනවා වගේ දැවැන්ත නැඟිටීමක් නෙවේ. බිංදුවටම කඩා වැටුණට පස්සේ ටිකෙන් ටික ආයාසයෙන් නැගී ඒමක්. ඒ වගේ හරි ගොඩ එන්න පුළුවන් වෙලා තියෙන්නේ මහ බැංකුව ක්‍රියාත්මක කරපු තීරණාත්මක ප්‍රතිපත්ති ගැළපුම් සහ ව්‍යුහාත්මක ප්‍රතිසංස්කරණ නිසා. උදාහරණයක් විදිහට උද්ධමනය වැඩි වෙලා, මුදල් සංසරණය වැඩි වෙලා තිබුණා. ඒත් ගන්න බඩු වෙළඳපළේ තිබ්බේ නෑ. මේ වෙලාවේ මහ බැංකුව පොලී අනුපාත ඉහල දැම්ම නිසා මිනිස්සු වැඩි පොලී ආදායමක් ලබන්න හිතාගෙන අතේ ගැවසුණු මුදල් බැංකුවේ තැන්පත් කළා. ඒ නිසා  උද්ධමනය පාලනය වුණා.  2022දී 70.3% වගේ ඉතාමත් ඉහල මට්ටමක තිබුණ උද්ධමනය 2024 ජනවාරි වෙද්දි 6.50%ක තනි ඉලක්කමකට ගත්තේ එහෙමයි.

කොහොම වුණත් පොලී අනුපාතය ඕනවට වඩා දරන්න බැරි මට්ටමකට වැඩි වෙන එක ක්ෂුද්‍ර-කුඩා සහ මධ්‍ය පරිමාණ ව්‍යාපාර කරන අයට ඒ තරම් සුබ නෑ. මොකද එයාලගේ ව්‍යාපාර දියුණු කරන්න ණයක් එහෙම ගනිද්දි ගිනි පොලියක් ගෙවන්න වෙනවා කියන්නේම එයාලාට ව්‍යාපාර කරගෙන යන්න අමාරු වෙලා ව්‍යාපාර අතෑරලා දාන්න වෙනවා කියන එකයි. ඒ නිසා කොහොමටවත් උද්ධමනය වැඩි වෙන එක හොඳ දෙයක් නෙවෙයි. මොකද උද්ධමනය අඩු කරන්න කියලා අපිට ගන්න වෙන විසඳුම් නිසා තවත් ප්‍රශ්න වැලක්ම අපි පස්සේ පන්නනවා. 

ආර්ථික අර්බුදයේ ගිනි දැල් තදටම ඇවිලෙන වෙලාවේ ඩොලර් එක රුපියල් 200 මට්ටමේ රඳවගෙන හිටියේ. ඒ කියන්නේ නිදහසේ වෙළඳපලේ ඩොලර් ඉල්ලුමට, සැපයුමට තීරණය වෙන්න දුන්නේ නෑ. මේ නිසා විදේශ රටවල ඉඳලා ලංකාවට ඩොලර් එවන ශ්‍රමිකයෝ අධෛර්‍යමත් වුණා. ඒ කියන්නේ එයාලා පිළිගත් මාර්ගවලින් ලංකාවට සල්ලි එවන්නේ නැතිව වෙන වෙන හවාලා, උන්ඩියාල් වගේ අවිධිමත් විදිවලට මාරු වුණා.

රුපියල ශක්තිමත් වීම

ආර්ථිකය කඩා වැටෙනවාත් එක්කම රුපියල බාල්දු වුණා. භාණ්ඩ හා සේවාවල මිල ඉහළ යන්න ගත්තට ඒවා ලේසියෙන් පහත වැටුණේ නෑ. හැම දෙයක්ම ගිනි ගණන්. මේ තත්ත්වය කොවිඩ්-19 වසංගතය නිසා ලංකාවට ලැබෙන සංචාරක ආදායම අඩු වීම, විදේශ ශ්‍රමිකයන්ගේ ප්‍රේෂණ අඩු වීම වගේ දේවල් එක්ක හරියට කබලෙන් ලිපට වැටෙන මට්ටමටම ආවා.

ඒත් කාලයත් ආර්ථිකය යාන්තම් හුස්ම ගන්න පටන් ගත්තා.ඒත් සම්පූර්ණයෙන්ම හොඳ වුණා නෙවෙයි. මේ තත්ත්වය යටතේ රජය ආනයන සීමා කරලා රටින් පිටට යන ඩොලර් ප්‍රමාණය අඩු කළා. ඒත් එක්කම අපිට ජාත්‍යන්තර ආයතනවලින් ලැබුණු මූල්‍ය පහසුකම් නිසා රටේ මුදල් සංචිතය වැඩි වුණා වගේම රටේ වෙළඳපළ විශ්වාසයත් ඇති වුණ නිසා රුපියල ටිකෙන් ටික ශක්තිමත් වුණා. 

මහ බැංකුව ස්වාධීන වීම

අවසාන ණය දෙන්නා වන ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල සමඟ ඇතිවූ එකඟතාව අනුව මහ බැංකුව ස්වාධීන ආයතනයක් කිරීමට තීරණය වුණා. ආර්ථික අර්බුදයට තදින්ම බලපෑ රුපියල එකම අගයයක බලහත්කාරයෙන් රඳවා ගෙන සිටීම වගේ අදූරදර්ශී ක්‍රියාමාර්ග නිසා මේ විදිහට මහ බැංකුවේ ස්වාධීනතාව වැඩි කිරීමටත් පාර්ලිමේන්තුවට සහ ජනතාවට එහි ඇති වගවීම වැඩි කිරීමටත් අවධානය යොමු වුණා.

මේ අලුත් මහ බැංකු පනත බලාත්මක කිරීමත් එක්ක අනිත් මූල්‍ය ආයතනවල අධීක්ෂණ කටයුතු සහ ගැටළු නිරාකරණ ආයතනය විදිහට මහ බැංකුවේ කාර්‍යභාරය ශක්තිමත් වුණා. ඒ විතරක් නෙවෙයි බැංකු සහ බැංකු නොවන මූල්‍ය අංශයේ සුරක්ෂිතතාව සහ දිගු කාලීන පැවැත්ම සහතික කෙරෙන ප්‍රතිපත්තිත් ක්‍රියාත්මක වුණා. 

හෙට මොකද වෙන්නේ?

හෙට මොකද වෙන්නේ කියන එකට අපිට එක එක විදිහේ උත්තර තියෙන්න පුළුවන්. ඒත් මහ බැංකුවේ 2023 ආර්ථික විවරණය කියන විදිහට ලංකාව අරගත්ත ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ විස්තීරණ ණය පහසුකමත් එක්ක අපිට ක්‍රියාත්මක කරන්න සිද්ධ වෙලා තියෙන ප්‍රතිසංස්කරණ ඉස්සරහටත් බොරු නොකර හරියට කරගෙන යනවා නම් 2023 අග හරියේ අපිට දකින්න ලැබෙන ආර්ථිකයේ ප්‍රගතිය ඉස්සරහටත් දකින්න ලැබෙයි කියලා සඳහන් වෙනවා. මේ වගේම කතාවක් ආසියානු සංවර්ධන බැංකුව ලංකාව සම්බන්ධයෙන් කියලා තියෙනවා. ඒ අනුව 2024දි ලංකාව 1.5% ආර්ථික වර්ධනයකුත් 2025දී 2.5%ක ආර්ථික වර්ධනයකුත් ලබයි කියලා පුරෝකතනය කරලා තියෙනවා. 

ඇඩ්වොකාටා අපේ අදහස

ලෙඩක් හොඳ වෙන්න නම් තිත්ත බෙහෙත් බොන්න වෙනවා. ඒත් අපි පුරුදු වෙලා ඉන්නේ බාගෙට බෙහෙත් බොන්න. ඔන්න ඔය නිසා තමයි අපිට 16 වතාවක් ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ උදව් ලැබිලත් 17 වෙනි වතාවටත් උදව් ඉල්ලන්න වුණේ. අනිත් එක මේ කියන 17 වෙනි වතාව හරිම විශේෂයි. මොකද කලින් 16 වතාවේ ලංකාව ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ උදව් ඉල්ල ගත්තේ කොන්ද ටිකක් කෙලින් තියාගෙන. ඒත් මේ පාර අපි උදව් ඉල්ලුවේ හතර ගාතෙන්. ඒ තරමට ම බංකොලොත් වෙලා. ඉතිං ඉස්සර වගේ ලේසියෙන් හොඳ වෙන්න අමාරුයි. කියපු ප්‍රතිසංස්කරණ හරියටම කරන්න වෙනවා. 

මේ කියන ප්‍රතිසංස්කරණ ගැන කෙටියෙන් කියනවා නම් මහ බැංකුවේ ස්වාධීනතාව ඇති කිරීම, බදු අනුපාත වැඩි කිරීමෙන් නෙවෙයි - බදු කලමණාකරණය හරියට කිරීම මගින් බදු ආදායම වැඩි කර ගැනීම, ණය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම, පාඩු ලබන රාජ්‍ය ව්‍යාපාර ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීම, දූෂණය-වංචාව-නාස්තිය පිටු දැකීම, කාර්‍යක්ෂමතාව වැඩි කිරීම වගේම සමාජයේ පීඩාවට පත් වෙලා ඉන්න ජන කොටස් රැක ගැනීම කියන දේවල් හරියටම කරන්න ඕන. මේ දේවල්වලින් අපිට පැනලා යන්න බෑ. මොකද එහෙම කළාම ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලට ප්‍රශ්නයක් නොවුණට අපිට දිගටම ඉන්න වෙන්නේ අර්බුදයකම විතරයි. මේ වෙද්දි ඉදිරිපත් වෙලා තියෙන හැම සංඛ්‍යා දත්තයකින් පේන්න තියෙන්නේ ආර්ථිකය යම් දුරකට ස්ථාවර වෙලා කියන එකයි. ඒක ගෝලීය වශයෙන් පවා පිළිගෙන තියෙනවා කියන එක ආසියානු සංවර්ධන බැංකුව ළඟදි ඉදිරිපත් කරපු වාර්තාවකින් පවා සනාථ වුණා. ඒත් මේ කියන ස්ථාවරත්වය කොච්චර කල් තියෙයිද කියන එක සැකයි. ආර්ථිකය දිගින් දිගටම ස්ථාවර කර ගන්න නම් අපිට ප්‍රතිසංස්කරණවලට යන්නම වෙනවා. ඒ ප්‍රතිසංස්කරණවලින් වෙළඳපළ ආර්ථිකයකට යන එක වැඩිම ප්‍රමුඛතාවක් ලැබිය යුතු ප්‍රතිසංස්කරණයක් කියන එකත් අපි මතක තියා ගන්න ඕන. 

ආර්ථිකය ස්ථාවර වී ඇත්නම්, බොහෝ දෙනෙකුට තමන් දුප්පත් යැයි හැඟෙන්නේ ඇයි?

රවී රත්නසබාපති විසිනි

The Leaderහි පල වූ ලිපියකි.

ශ්‍රී ලංකාවේ ආර්ථිකය ස්ථාවර වී ඇති බව ආර්ථික විද්‍යාඥයෝ පවසති. එහෙත්, බොහෝ දෙනෙකු තවමත් ජීවත් වීමේ දැඩි අපහසුකම්වලින් පෙළෙන්නේ නම්, එකී ආර්ථික ස්ථාවරත්වයෙන් අදහස් කරන්නේ කුමක්ද?

ආර්ථික විද්‍යාඥයින් ස්ථාවරත්වය යන්නෙන් අදහස් කරන්නේ ආර්ථිකයේ අසමතුලිතතාවය විසඳා ඇති බවයි. මිල ඉහළ යාම, විදේශ විනිමය හිඟය සහ භාණ්ඩ හිඟවීම අසමතුලිතතාවයේ ලක්ෂණ ලෙස දැක්වේ. මෙම ගැටලු ඇත්ත වශයෙන්ම විසඳී ඇත. එහෙත්, සාමාන්‍ය මිනිසුන්ට එයින් සිදු වී තිබෙන සෙත කුමක්ද? එයින් අදහස් වන්නේ මිනිසුන් දිළිඳු වීමේ වේගය අඩු වී ඇති බව පමණි. අපි ප්‍රපාතයේ පහළට රූටා යමින් සිටියෙමු, තාවකාලිකව පමණක් එම කඩා වැටීම නැවතී  ඇත. මෙය සාමාන්‍ය ජයග්‍රහණයක් නොවන බව ඇත්තය. එහෙත්, ජනතාව මීට වඩා හොඳ යහපත් තත්වයක් අපේක්ෂා කරති.

Image by Frantisek Krejci from Pixabay

2020 දී මිනිසුන් විශේෂිත ජීවන ප්‍රමිතියක් භුක්ති වින්දහ. එහෙත්, වසර තුනකට පසුව ඔවුන් දුප්පත් වී සිටින අතර එසේ වූයේ මන්දැයි වටහා ගැනීම ඔවුන්ට දුෂ්කරය. ජීවන මට්ටම්වල මෙම තියුණු පහත වැටීමට හේතු වූයේ කුමක්ද? දූෂණය, දුර්වල පාලනය සහ දුර්වල රාජ්‍ය මූල්‍ය ප්‍රතිපත්ති එයට හේතු වූ බවට චෝදනා එල්ල වේ. එහෙත්, එම ප්‍රතිපත්ති දශක ගණනාවක් තිස්සේ ක්‍රියාත්මක විය. ඒවායේ ප්‍රතිවිපාක මෙතරම් කාලයක් නොදුටුවේ ඇයි? ඒවා හදිසියේම මේ අන්දමින් ප්‍රකාශ වූයේ කෙසේද?

කාරණය නම් මේවා ගැටලුවට සම්බන්ධ වුවත් ඒවා අර්බුදයෙහි ක්ෂණික හේතු නොවන බවයි. අද පවතින දරිද්‍රතාවයේ හේතු තේරුම් ගැනීමට 2020-2023 අතර සිදු වූ වෙනස අප තේරුම් ගත යුතුය.

එකිනෙකට වෙනස් හේතු දෙකක් ඇත. එහෙත්, පැහැදිලිව තේරුම් ගැනීම සඳහා ඒවා වෙන වෙනම සලකා බැලිය යුතුය.

Image by Barta IV from Pixabay

2019 දෙසැම්බර් සිට 2022 අගෝස්තු දක්වා කාලය තුළ ශ්‍රී ලංකා මහ බැංකුව විශාල මුදල් ප්‍රමාණයක් මුද්‍රණය කර ඇත. රජයට ලබා දුන් ශුද්ධ මහ බැංකු ණය ප්‍රමාණය බිලියන 363 සිට බිලියන 3,162 දක්වා දස ගුණයකින් වර්ධනය විය. මුදල් සැපයුම වැඩිවීමේ අවසාන ප්‍රතිඵලය වන්නේ මුදල් ඒකකයෙහි වටිනාකම පහත වැටීමයි. මෙය විදේශ විනිමය වෙළෙඳපොළේ මිල ඉහළ යාම සහ රුපියල අවප්‍රමාණය වීම තුළින් පිළිබිඹු වේ.

මිල පාලනයක් පැනවීම මගින් ගැටලුවේ රෝග ලක්ෂණ වසන් කිරීමට එකල රජය උත්සාහ කළේය. රුපියල සඳහා විනිමය අනුපාතිකය රුපියල් 200 ලෙස කෘතිමව නියම කරන ලදී. එහි ප්‍රතිඵලය වූයේ විදේශ විනිමය හිඟය සහ භාණ්ඩ හිඟ වීමයි. දිගු පෝලිම් සහ විදුලි කප්පාදු සිදු වූයේ එහෙයිනි. මුදල්  මුද්‍රණය දිගටම කරගෙන යන ලදී. අවසානයේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම් නතර වන මට්ටමේ මින් පෙර නොවූ ආකාරයේ දැඩි ආනයන සහ මිල පාලනයන් පැනවීමට රජයට සිදු විය. මිනිසුන් පෝලිම්වල සිටගෙන හෝ අඳුරේ වාඩි වී සිටියහ. අමු ද්‍රව්‍ය නොමැතිකම, කාර්ය මණ්ඩලය හෝ නිෂ්පාදන ප්‍රවාහනය කිරීමට නොහැකි වීම සහ බලශක්තිය නොමැතිකම හේතුවෙන් කර්මාන්තශාලා සහ කාර්යාලවල වැඩ නතර විය.

Image by Myriams-Fotos from Pixabay

මෙම ගැටලුව විසඳීම සඳහා ඇති එකම විකල්පය වූයේ පොලී අනුපාත ඉහළ නැංවීමට ඉඩ දීමයි. අධිකතර ඉල්ලුමට හේතු වන ණය වර්ධනය මන්දගාමී කිරීමයි. ඒ සඳහා සැලකිය යුතු පොලී අනුපාත වැඩිවීමකින් තොරව අර්ධ අවප්‍රමාණය කිරීමක් මුලින් උත්සාහ කළ නමුත් එය අසාර්ථක වූ අතර විදේශ විනිමය හිඟය දිගටම පැවතුණි. එහි හැරවුම් ලක්ෂ්‍යයක් සලකුණු වුණේ ගාස්තු සැලකිය යුතු ලෙස වැඩි කර, ඩොලරයට රුපියල් 360 මට්ටමේ නැවත ස්ථාවර කළ විට පමණි.

රුපියල කඩාවැටීමත් සමඟ සියලු භාණ්ඩ හා සේවාවන්ගේ මිල ඉහළ ගියේය. මුදල් ඒකකයේ අඩු වූ අගය හේතුවෙන් මිල පාලනයන් ඉවත් කිරීමට සිදු විය. එහිදී වඩාත්ම ආන්දෝලනාත්මක වූයේ ඉන්ධන, විදුලිය සහ ඉවුම් පිහුම් ගෑස් වැනි බලශක්ති මත මිල පාලනයන් ඉවත් කිරීමට සිදු වීමයි. භාණ්ඩ හා සේවා දෙකෙහිම මිල හදිසියේ ඉහළ යාමක් සිදු වූයේ එහෙයිනි.

අවාසනාවන්ත ලෙස මිල ඉහළ ගියද ජනතාවගේ ආදායම සහ ඉතුරුම් ඉහළ ගියේ නැත. මිනිසුන්ගේ ජීවන තත්ත්වය මනිනු ලබන්නේ ඔවුන්ගේ ආදායමෙන් නොව එම ආදායමෙන් ලබාගත හැකි දේ මගිනි. මුදලේ වටිනාකම පහත වැටෙන විට ජීවන තත්ත්වය ද පහත වැටේ.

මෙය ආපසු හැරවිය හැක්කේ කෙසේද? ඛේදවාචකය නම් මුදල් අවප්‍රමාණය වීමේ ප්‍රතිවිපාක ස්ථිර වීමයි. සම්පූර්ණ ආපසු හැරවීම සඳහා මුදල් තොගය 2019 දී තිබූ මට්ටමට නැවත හැකිලීම අවශ්‍ය වේ. මෙය දැනට පවතින ප්‍රමාණයට වඩා අධික ලෙස පොලී අනුපාත වැඩිවීමට හේතු වනු ඇත. මෙහි ප්‍රතිවිපාක වනු ඇත්තේ රට පුරා ව්‍යාපාර කඩාවැටීම සහ දැන් පවතින මට්ටමටත් වඩා දුක් වේදනා පටවන ආර්ථික හැකිලීමකි.

කළ යුත්තේ කුමක්ද? මුදල් අවප්‍රමාණය වීම සිදුවිය හැක්කේ මහ බැංකුව හරහා පමණි. එය නැවත කිසි දිනෙක සිදු නොවන පරිදි නීති මගින් වැළැක්විය යුතුය.

මහ බැංකුව පොලී අනුපාත අඩු මට්ටමක තබා ගැනීමට උත්සාහ කළ යුතු යැයි මිනිසුන් වැරදියට සිතන නමුත් මෙය කළ හැකි එකම ක්‍රමය වන්නේ (අ) රජය ණය ගැනීම් ප්‍රමාණය අඩු කිරීම (එහි විශාලත්වය අනුපාත මත සැලකිය යුතු ඉහළට පීඩනයක් ඇති කරයි) හෝ ( ආ) මහ බැංකුව විසින් මුදල් සැපයුම (මුදල් මුද්‍රණය) දිගින් දිගටම වැඩි කරන්නේ නම් (එමගින් පොළී අනුපාතික අඩු වේ) පමණි. කෙටි කාලීනව රජයේ වියදම් අඩු කිරීම අපහසු බැවින්, ණය ගැනීම දිගටම කරගෙන යාමට රජයට සිදුවේ. මෙයින් අදහස් කරන්නේ පොලී අනුපාත අඩු කිරීමට ඇති එකම මාර්ගය මුදල් මුද්‍රණය වන බවයි. එහෙත්, එය අවසානයේ සියල්ලන් දිළිඳු තත්වයට ඇද දමයි.

ආර්ථිකය උත්තේජනය කිරීම සඳහා මහ බැංකුව ක්‍රියාකාරී මූල්‍ය ප්‍රතිපත්තියක නිරත නොවිය යුතුය. එය රජයේ අයවැය හිඟය සඳහා මූල්‍යකරණය නොකළ යුතුය. මහ බැංකුවේ භූමිකාව වන්නේ බැංකු අංශයට ද්‍රවශීලතා සපයන්නා ලෙස කටයුතු කිරීමයි. එය බැංකු අතරමැදියෙකු බවට පත් නොවිය යුතුය. අන්තර් බැංකු වෙළඳපොළෙහි ද්‍රවශීලතාව ද සම්පූර්ණයෙන්ම තාවකාලික විය යුතුය. මහ බැංකු මැදිහත්වීම සිදු විය යුත්තේ සදාචාරාත්මක අවදානම් වැළැක්වීම සඳහා අමතර මැදිහත්වීමක් සහිතව වෙළඳපොළ අනුපාත මත පදනම්වය. මහ බැංකු මැදිහත් වීම් අන්තර් බැංකු වෙළඳපොළවල් සඳහා ආදේශකයක් බවට පත් නොවිය යුතු අතර එම නිසා ඒ දෙක අතර පිරිවැයේ සාපේක්ෂ මට්ටම ඉතා වැදගත් වේ.

රුපියලේ අගය දිගටම අල්ලාගෙන සිටින්නේ නම්, අහිමි වූ දේ නැවත ලබා ගැනීමට උත්සාහ කිරීමට මිනිසුන්ට එමගින් අවස්ථාව ලැබේ. මිනිසුන් සියල්ල නැවත ආරම්භ කළ යුතු අතර ඔවුන්ගේම උත්සාහයන් තුළින් ඔවුන්ගේ ජීවිත නැවත ගොඩනඟා ගැනීමට උත්සාහ කළ යුතුය.

දුප්පත්කම වැඩිවීමට දෙවැනි හේතුව බදු වැඩිකිරීමයි. දැනටමත් මුදල් අවප්‍රමාණය වීම නිසා දැඩි ලෙස පීඩාවට පත්ව සිටින ජනතාවට දැන් තවත් පහරක් එල්ල වී ඇත්තේ, විකුණුම් පදනම් කරගත් බදු මගින් භාණ්ඩ මිල ඉහළ දමා රජය ඔවුන්ගේ ආදායමෙන් තවත් වැඩි ප්‍රමාණයක් අත්පත් කරගැනීම හේතුවෙනි. ආණ්ඩුව තමන්ගේ මූල්‍ය ප්‍රශ්න විසඳා ගන්නේ ජනතාව වෙත වැඩි දුරටත් බර පැටවීමෙනි.

රජයේ වියදම්වල අධිකභාවය නිසා කෙටි කාලීනව සමහර බදු වැඩිවීම් වැළැක්විය නොහැකි විය. වැටුප්, විශ්‍රාම වැටුප් සහ පොලිය රජයේ අධික වියදම්වලට හේතුවයි. මේවා අඩු කළ යුතු නමුත් ඒ සඳහා කාලය ගතවේ. කෙසේ වෙතත්, වියදම් කපා හැරීමට කිසිදු උත්සාහයක් නොකර සිටීමට නිදහසට කරුණු දැක්වීමක් කළ නොහැක. නිදසුනක් ලෙස, විදුලිය සහ ඉන්ධනවල ඉහළ මිල ගණන්වලට ඉන්ධන මිලදී ගැනීමේදී සිදුවන දූෂණය ද අතිරික්ත වැටුප් ගෙවීම සහ අකාර්යක්ෂමතාව නිසා ඇතිවන අමතර වියදම් ද හේතු වේ.

දූෂණය හා නාස්තිය දිළිඳුකමේ ගැටලුවට අදාළ වන්නේ, එහි පිරිවැය වැඩි කළ බදු, ඉහළ මිල ගණන් සහ රජය විසින් සපයනු ලබන සේවාවන්හි දුර්වල ගුණාත්මකභාවය හරහා පුරවැසියන් වෙත පැවරෙන බැවිනි. ණය භාවිතා කරමින් සහ වඩා මධ්‍යස්ථ මුදල් මුද්‍රණය කිරීමේ මට්ටම හේතුවෙන් රජයට දශක ගණනාවක් තිස්සේ තම වියදම්වල සැබෑ බර ජනතාවගෙන් වසන් කිරීමට හැකි විය.

මුදල් මුද්‍රණය කිරීමෙන් ඇතිවන සාමාන්‍ය මිල ඉහළ යාමට මහජනතාව දොස් පවරන්නේ ‘අධික ලාභ ලබන’ බව කියන වෙළඳුන්ටය. ණය වැඩිවීමෙහි ක්ෂණික බලපෑමක් නැත. එහි ප්‍රතිවිපාක දැනෙනුයේ, ණය ආපසු ගෙවීමට සිදු වූ විටය. එහිදී ‘කෘර’ ණය දෙන්නන්ට දොස් පැවරීම දක්නට ලැබේ.

දූෂිත ජනප්‍රියවාදීන්ට ආවේගයන්ට වහල් වී ඡන්දය දුන් පුරවැසියන් දැන් නින්දෙන් අවදිව ඇත්තේ අතීත අශික්ෂිත ක්‍රියාවල  මෝඩකම අවසානයේ පැහැදිලි වී ඇති බැවිනි.

ආණ්ඩුවේ ක්‍රියාකාරකම්වල සැබෑ බර වසන් කිරීමට රජයට ඇති හැකියාව නිසා දූෂණයේ සන්දර්භය තුළ පුරවැසියන් රජයේ සියලු ආර්ථික කටයුතු කෙරෙහි සමස්තයක් ලෙස අවධානයක් යොමු කළ යුතුය. පෞද්ගලික අංශය මත රාජ්‍ය ක්‍රියාකාරකම්වල සම්පූර්ණ බර අවසාන වශයෙන් තීරණය කරන්නේ බදු විසින් නොව රජයේ වියදම් විසින්ය. පුරවැසියන් විසින් ඇසිය යුතු තීරණාත්මක ප්‍රශ්නය වන්නේ රජයේ වියදම් ඇත්ත වශයෙන්ම පුරවැසියන්ගේ ජීවිත වැඩිදියුණු කරන්නේ කොපමණ දුරකටද යන්නයි.

IMF වැඩසටහන රජයේ අයවැය හිඟය සහ ණය අඩු කිරීම අරමුණු කර ගෙන ඇති නමුත්, රජයේ වියදම් කපා හැරීම සම්බන්ධයෙන් කිසිදු සැලකිල්ලක් නොදක්වා බදු වැඩි කිරීම ඔවුන් අනුගමනය කරන ප්‍රවේශයයි. රාජ්‍ය වියදම්වල ගුණාත්මකභාවය හෝ ස්වභාවය කුමක් වුවත්, එහි මට්ටම සම්බන්ධයෙන් අවිවාදයෙන් පිළිගැනීමක් ඇති බව පෙනේ.

බදු සදාචාරය හෙවත් බදු ගෙවීමට පුරවැසියන්ගේ කැමැත්ත ඔවුන් රජය කෙරෙහි ඇති විශ්වාසය සහ ඔවුන් ලබන සේවාවන්හි ගුණාත්මකභාවය මත රඳා පවතී. නූතන ලෝකයේ රාජ්‍යයන් බදු එකතු කිරීමේ අයිතිය උපයා ගත යුතුය. එසේ කිරීමට නම් එහි පුරවැසියන්ට සාධාරණව සැලකිය යුතුය. එය පුරවැසියන්ට මනා ලෙස ප්‍රතිචාර දැක්විය යුතු අතර ඔවුන්ගේ අවශ්‍යතා වෙනුවෙන් කටයුතු කිරීම සහ සේවා වැඩිදියුණු කිරීම පුරවැසියන්ට පෙනිය යුතුය. 2022 වසරේ පැවති උද්ඝෝෂණවලින් දක්නට ලැබුණේ එයයි.

පොදු භාණ්ඩවල මූලිකම දේ හෙවත් පෞද්ගලික වෙළඳපොළවල් මගින් සැපයිය නොහැකි නීතියේ ආධිපත්‍යය සහ යුක්තිය පසිඳලීමේ ක්‍රියාකාරී පද්ධතියක් සැපයීමේදී රජය අසමත් වී තිබේ. සෞඛ්‍ය හා අධ්‍යාපන අංශවල ඇතැම් ප්‍රයෝජනවත් සේවා රජය සපයන මුත්, ඒවායේ ද ගුණාත්මකභාවය අඩුය. පෞද්ගලික උපකාරක පන්ති, පෞද්ගලික පාසල් සහ පෞද්ගලික සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා ජනතාවට වියදම් කිරීමට සිදු වීම මෙයට සාක්ෂියකි. දූෂණය ඉහවහා ගොස් ඇත. උදාහරණයක් ලෙස, කෝප් වාර්තා පෙන්වා දෙන්නේ රාජ්‍ය ඖෂධ නීතිගත සංස්ථාව ප්‍රමිතියෙන් තොර ඖෂධ, අසාර්ථක මෘදුකාංග ආදිය නැවත නැවතත් ලබාගෙන ඇති අතර, කෝප් කමිටුව විසින් නිර්දේශ කර ඇති පරිදි දැඩි නීති අනුගමනය කිරීමට අපොහොසත් වී ඇති බවයි.

රැකියා පොරොන්දු ඡන්ද දිනීමේ මාර්ගයකි. මැතිවරණ ජයග්‍රහණය කර, හෙංචයියන්ට රැකියා ද ලබා දී, ඒ සඳහා වූ බිල ජනතාව වෙත ඉදිරිපත් කර ඇත්තේ දැන්ය. බදුවලින් විශාල ප්‍රමාණයක් ක්‍රියාත්මක වන්නේ දූෂිත දේශපාලනඥයන් තෝරා පත් කර ගැනීමට හැකි අනුග්‍රාහක ක්‍රමයක් පවත්වාගෙන යාම සඳහාය.

මෙම ඛේදවාචකයේ දුෂ්ටයන් ජනතාව පැහැදිලිව හඳුනාගත යුතුය. මහ බැංකුවේ ක්‍රියාකලාපය සහ රජයේ අයථා වියදම් මෙම තත්වයට හේතුවයි. මහජන කෝපය යුක්ති සහගත නමුත් ගැටලුවේ මූලාශ්‍ර වන මහ බැංකුව සහ රජයේ වියදම් නිවැරදිව හඳුනා නොගන්නේ නම්, ජනතාව නැවතත් රැවටීමට ඉඩ ඇත.

දරිද්‍රතාවයේ වේගය අඩු වී ඇත. එයින් මහජනතාව තෘප්තිමත් වන්නේ නැත. එම මට්ටමේ ජයග්‍රහණ පවා බිඳෙනසුලු බව ඔවුන් තේරුම් ගන්නවාද? කඩිනම් සහ වේදනා රහිත විසඳුම් පොරොන්දු වීමට දේශපාලකයෝ උනන්දු වෙති. මැතිවරණ චක්‍රය පුරා "සටන් පාඨයෙන් මරණයට" තමන් යොමු කරනු ඇති බව ඡන්දදායකයින් අවබෝධ කරගත යුතුය. සාධාරණ සමාජයක්, දූෂණය අවසන් කිරීම, දීප්තිමත් අනාගතයක් ආදී සටන් පාඨ ඔවුන්ට ඇසෙනු ඇත.

බලාපොරොත්තු සුන් වූ මිනිසුන් තත්වය වඩාත් නරක අතට හැරීම වළක්වනු ඇතැයි උපකල්පනය කරමින් ඕනෑම විකල්පයක් අල්ලා ගත හැකිය. එහෙත්, ඔවුන් බරපතල වැරදි කරගනිති. ප්‍රශ්නය නොතේරෙන දේශපාලකයන් විසින් තවත් වටයකින් අර්බුදය අවුලුවාලිය හැකිය. වත්මන් ප්‍රවේශය විවේචනය කිරීම අවශ්‍ය නමුත් යථාර්ථවාදී විකල්ප ඉදිරිපත් කරන දේශපාලඥයින් කවුරුන්දැයි ජනතාව සොයා බැලිය යුතුය. ඡන්දදායකයින් විකල්ප ඇගයීමට ලක් කළ යුත්තේ කෙසේද?

තවත් අර්බුදයක් වළක්වා ගැනීම සඳහා මුදල් ස්ථාවරත්වය සහ මූල්‍ය විචක්ෂණභාවය පවත්වා ගැනීම අත්‍යවශ්‍ය වේ. ගැඹුරු අවබෝධයක් සහිත දේශපාලඥයන් මේ දෙකටම කැපවිය යුතුයි. අභිලාෂකාමී ප්‍රකාශන රාජ්‍ය මූල්‍ය සීමාව තුළ ප්‍රායෝගික වැඩසටහන් බවට පරිවර්තනය කරගත හැකිදැයි ඔවුන් සිතිය යුතුය. බ්‍රිතාන්‍ය සම්ප්‍රදාය වන ප්‍රවේශ සාකච්ඡා, විපක්ෂ දේශපාලනඥයන් සහ සිවිල් සේවකයන් අතර පූර්ව මැතිවරණ සාකච්ඡා ආදිය හරහා විපක්ෂය රාජ්‍ය පාලනයට සූදානම් කිරීමට හැකි වේ. ඔවුන් ප්‍රතිපත්ති ප්‍රමුඛතා සහ බෙදා හැරීමේ යාන්ත්‍රණයන් පිළිබඳව තීරණය කළ යුතුය. විෂය පථය හොඳින් අධ්‍යයනය කර ඇති විරුද්ධ පක්ෂ රාජ්‍ය මූල්‍යවල සීමාවන් පිළිබඳව හුරුපුරුදු බව පෙන්වනු ඇත.

සමහරු බිලියන ගණන් සොරකම් කළ වත්කම් ගැන කතා කරන අතර එයින් ඇඟවෙන්නේ අවශ්‍ය වන්නේ මෙය අයකර ගැනීම පමණක් බවත්, එපමණින් සියල්ල හොඳින් සිදුවන බවත්ය. සොරාගත් වත්කම් අයකර ගැනීමේ නීතිමය ක්‍රියාමාර්ගවල සංකීර්ණත්වය ඔවුන් පරීක්‍ෂා කර තිබේද? සොරකම් කළ වත්කම් අයකර ගැනීමේ ජාත්‍යන්තර අත්දැකීම් ඉතා දුර්වලය. ලෝක බැංකුව සහ මත්ද්‍රව්‍ය හා අපරාධ පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ කාර්යාලය (UNODC) අතර හවුල්කාරිත්වයක් වන සොරකම් කළ වත්කම් ප්‍රතිසාධන (StAR) මුලපිරීම වසර 15 කට වැඩි කාලයක් මුළුල්ලේ ඩොලර් බිලියන 1.9 ක් පමණක් අය කර ගෙන ඇත. වඩාත්ම සාර්ථක වන්නේ පිලිපීනයේ වාර්තාවයි. එහිද වසර 21ක කාලයක් පුරා ඩොලර් බිලියනයකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක් ආපසු අයකර ගෙන තිබේ. මෙය ඉතා විශාල මුදලක් නමුත් මෙය විසඳුමක් ලෙස හුවා දක්වන අයට රාජ්‍ය වියදමේ විශාල ප්‍රමාණය තේරෙනවාද?

2022 දී රාජ්‍ය වැටුප් සඳහා වසරකට රුපියල් බිලියන 956.2ක් වැය වේ. මෙය දිනකට රුපියල් බිලියන 2.62ක මුදලකි. සහනාධාර සඳහා වසරකට තවත් බිලියන 1,020ක් හෙවත් දිනකට රුපියල් බිලියන 2.23ක් වැය වේ. පොලී ඇතුළුව මුළු පුනරාවර්තන වියදම් දිනකට රුපියල් බිලියන 9.64 ක් වේ.

වසර පහළොවක් පුරා StAR යටතේ අයකර ගන්නා ලද ධනයේ එකතුවෙන් ආවරණය වන්නේ ශ්‍රී ලංකාවේ මාස හතකට මඳක් වැඩි රාජ්‍ය අංශයේ වැටුප් පමණි. එය සම්පූර්ණ පුනරාවර්තන වියදම් වෙනුවෙන් නම් සෑහෙන්නේ මාස දෙකක් සඳහා පමණි. කෙසේ හෝ එවැනි අවිනිශ්චිත ආදායම් ප්‍රවාහයක් මත යථාර්ථවාදී අයවැයක් ගොඩනගා ගත හැකිද? ධනවතුන්ට මේ සියල්ල ගෙවිය හැකිද? දිනකට රුපියල් බිලියන 9.6 බැගින් වියදම් පවත්වාගෙන යාමට රජයට බිලියනපතියන් සහ කෝටිපතියන් කී දෙනෙක් සොයා ගැනීමට අවශ්‍යද?

රජයේ වියදම් හේතුවෙන් රාජ්‍ය වියදම් මට්ටමට පමණක් නොව එහි සංයුතියට ද බලපාන අන්දමේ දූෂණයකට අවස්ථා නිර්මාණය කළ හැකිය. අල්ලස් එකතු කිරීමට හැකි ව්‍යාපෘතිවලට රාජ්‍ය අංශයේ අනුග්‍රහය ලැබේ.

රාජ්‍ය අංශයේ අයථා වියදම් විශාල වශයෙන් අඩු කළා නම් බදු බර අඩු කළ හැකි වේ. රාජ්‍ය අංශයේ මිලියන 1.5ක සේවකයන් සහ විශ්‍රාමිකයින් 672,000ක් සඳහා වැටුප් සහ විශ්‍රාම වැටුප් 2022දී පුනරාවර්තන වියදම්වලින් 36%ක් විය.(ණය සඳහා පොළිය 44%ක් විය). මෙය ගෙවිය යුතු අඛණ්ඩ වියදමකි. පුරවැසියන්ට එම වියදම සාධාරණීකරණය කළ හැකි මට්ටමේ වටිනා මහජන සේවාවන් ලැබෙනවාද?

1994 දී රාජ්‍ය සේවා නියුක්තිකයන් සංඛ්‍යාව 812,472 ක් වූ නමුත් දැන් මිලියන 1.5 ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර තිබේ. එහෙත්, මිනිසුන්ට ලැබුණු සේවාවන්හි ගුණාත්මක භාවයේ සමානුපාතික වැඩි වීමක් සිදු වී තිබේද?

ඡන්දදායකයන් මේ ගැන ඉතා හොඳින් සිතා බැලිය යුතුය. ස්ථාවරත්වය මගින් බොහෝ දේ අදහස් නොවිය හැකිය. එහෙත්, මූල්‍ය විචක්ෂණභාවය හෝ මූල්‍ය ස්ථාවරත්වය නැතිව ගියහොත් රට නැවත අර්බුදයකට තල්ලු කරනු ඇත.

ශ්‍රී ලංකාවේ නැඟී ගෙන එන නිවාස මිල අර්බුදය

පර්යේෂණ විශ්ලේෂිකා ටිරනි කුලතුංග සහ අශාන්ති අබේසේකර විසිනි

මේ වෙද්දි ඉතා ඉක්මණට පිළියමක් දෙන්න ඕන වැඩි අවධානයක් ඉල්ලන මට්ටමක ශ්‍රී ලංකාවේ නිවාස මිල අර්බුදය දිනෙන් දින උග්‍ර වෙමින් තියෙනවා. ප්‍රශ්නය කොයිතරම් දුර ගිහින්ද කියලා අපිට තේරුම් ගන්න පුළුවන් නිවාස ඉල්ලුම සහ නිවාස සැපයුම අතර තියෙන වෙනසින්. ඉල්ලුමට හරියන විදිහට සැපයුම පවත්වා ගන්න එක දුෂ්කර වෙලා. 2012 ජනගහන හා නිවාස සමීක්ෂණයෙන් ලබාගත්ත දත්තවලින් එක දෙයක් පැහැදිලි වෙනවා.  ඒ තමයි නිවාස ඉල්ලුම 11.9% කින් වැඩිවෙලා. ඒ නිසා 2012 ඉඳලා 2022 වෙද්දි නිවාස ඉල්ලුම ඒකක 5,875,009 තරම් වැඩි වෙලා. අනික් අතට නිවාස සැපයුම වැඩි වෙලා තියෙන්නේ 9.5%න් විතරයි, ඒ නිවාස ඒකකවලින් 5,685,151 විතරයි. ඉල්ලුමයි සැපයුමයි අතරේ තියෙන 3.23% වගේ පරතරය එහෙමත් නැත්නම් ඒකක නිවාස ඒකක 189,858 වගේ පරතරය අපිට රතු කොඩියක් උස්සලා කියන කතාවක් තියෙනවා. ඒ කියන්නේ ඉක්මණටම මේ සම්බන්ධයෙන් ඵලදායී ප්‍රතිපත්තිමය මැදිහත්වීම් ඕන කියන එක.

දිස්ත්‍රික්ක මට්ටමින් මේ ගැටළුව ගැන හොයා බැලුවම පේනවා කොයිතරම් ප්‍රශ්නය දරුනුද කියලා.  තීරනාත්මක නාගරික කේන්ද්‍රස්ථානයක් විදිහට කොළඹ, නිවාස ඉල්ලුමේ 10% ක වැඩිවීමක් පෙන්වලා තියෙනවා. ඒක 2022 දී ඒකක 635,385 තරම් වෙලා. කොහොම වුණත්, ඉල්ලුමත් එක්ක බලද්දි සැපයුම වැඩිවෙලා තියෙන්නේ 7.4% කින් විතරයි. මේ නිසා  ආසන්න වශයෙන් ඒකක 26,978 ක සැලකිය යුතු හිඟයක් ඇති වුණා. මෙම හිඟය නිවාස මිල මත ඉහළ පීඩනයක් ඇති කරනවා  විතරක් නෙවෙයි, එක් එක් සමාජ ආර්ථික ස්ථරවල ඉන්න පුරවැසියන්ට විවිධාකාරයෙන් බලපානවා  නිවාසවල මිල දරන්න පුළුවන්ද බැරිද කියන එකට. 

මේ අර්බුදයේ ප්‍රධානම තැන ගත්තොත් එතන තියෙන්නේ බහුවිධ අභියෝගයක්. නාගරීකරණය, ජනගහන වර්ධනය සහ විකාශනය වන සමාජ අවශ්‍යතා නිවාස සැපයුම වැඩි වෙනවාට වඩා වේගයෙන් ඉස්සරහට ගිහින් තියෙනවා. කාලාන්තරයක් තිස්සේ නිවාස සම්පාදනය සම්බන්ධ ප්‍රතිපත්තිවල අයිතිය තියෙන්නේ රජයට නිසා ත් මේ අංශයට පෞද්ගලික අංශයේ සහභාගීත්වය සීමිත නිසාත්, වගකීමේ වැඩි කොටසක් පැවරිලා තියෙන්නේ රජයට.ශක්තිමත් නියාමන රාමුවක් වගේම විධිමත් අනුමත කිරීමේ ක්‍රියාවලීන් නැති නිසා  නිවාස ව්‍යාපෘති කඩිනම් ක්‍රියාත්මක කිරීමට තවදුරටත් බාධා  ඇති වෙලා තියෙනවා. මේ කියන හැම හේතුවක්ම එකට එකතු වෙලා  රටටම බලපාන විදිහේ සැලකිව යුතු නිවාස  හිඟයකට පාර කපලා  තියෙනවා. 

Image by Garik Barseghyan from Pixabay

මේ ප්‍රශ්නයේදී ශ්‍රී ලංකාවේ නිවාස භූ දර්ශනය ඇතුලේ, සංඛ්‍යාලේඛනවලින් මතුවන්නේ ව්‍යාකූල වුණ යථාර්ථයක්. පවුල් 6,094,115 න් කොටසක් ඉන්නේ අස්ථිර ජීවන තත්වයන් එක්ක සටනක. ඒ අතරින් 0.73% ප්‍රමාණයක් ජීවත් වෙන්නේ තල් අතු සෙවිලි කළ නිවාසවල, 4.56% තාවකාලික ඉදිකිරීම්වලත්, 6.35% ක් සම්පූර්ණයෙන් ඉදිකිරීම් කටයුතු අවසන් නොකළ  නිවාසවලත් වාසය කරනවා. තවමත් කපරාරු නොකළ කුටුම්භවල ව්‍යාප්තිය 13.79% ක් වගේ අගයයක් ගනිද්දි නිවාස 7.25%කම තියෙන්නේ ගැල්වනයිස් කරපු තහඩු තියෙන වහලවල්. ඇත. භයානක තත්ත්වය තමයි 3.55% පිරිසකට හිසට සෙවණක්වත් ඉන්න ඉඩමක්වත් නෑ.  ඒ වගේම තමයි 0.49% පිරිසක් රැකියා අවශ්‍යතා වලට පහසුවක් වෙන විදිහට ඒ ඒ රැකියාවලට අදාළ නිල නිවාසවලයි ඉන්නේ. 2.74%ක තවත් පිරිසක් ඉන්නවා  නිවාස ඇත්තෙම නැති අය, හැබැයි මෙයාලට ඉඩම් කොටසක් තියෙනවා.  1.31%ක් කොටසකට වෙනත් ස්ථානයක ස්ථිර පදිංචි තැනක් තියෙනවා. ඒත් තාවකාලිකව ඉන්නේ කුලියට. මීට අමතරව, 8.39% කට නිසි ජල සැපයුමක් නෑ. 2.97%කට මාර්ග සඳහා ප්‍රමාණවත් ප්‍රවේශයක් නෑ . 3.19%කට හරිහමන් සනීපාරක්ෂක පහසුකම් නෑ වගේම 2.74%කට විදුලිය නෑ.  ඒ අනුව පෙනී යන දෙයක් තමයි නියමාකාරයෙන් හා පහසුවෙන් ජීවත් වෙන්න අවශ්‍ය වෙන නිවාස සැලකුවාම ජනගහනයෙන් සැලකිය යුතු කොටසකට බොහෝමයක් අභියෝගවලට මුහුණ දෙන්න සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. 

Image by Pexels from Pixabay

නිවාස ඉල්ලුම කියන්නේ වැඳගත් මාතෘකාවක්. ඒක ජනවිකාස ප්‍රවණතා, නිවාස මූල්‍ය ප්‍රවේශ්‍යතාව සහ පිරිවැය සහ බදු සහ සහනාධාර ඇතුළත් රජයේ ප්‍රතිපත්ති එක්ක සම්බන්ධ වෙලා තියෙන්නේ. දේපල අයිතිවාසිකම්වල අවිනිශ්චිත බව, විශේෂයෙන්ම අනාරක්ෂිත කාලසීමා කියන දේවල් නිවාසවල ආයෝජනවලට බාධා  කරන්න පුළුවන් සාධාක. අනෙක් අතට, නිවාස සැපයුම ඉඩම් ලබා ගැනීමේ හැකියාව, ශක්තිමත් යටිතල පහසුකම්, ඉදිකිරීම් ද්‍රව්‍ය පිරිවැය සහ වෙළඳපල කාර්යක්ෂමතාව කියන සාධක මතත් රඳා පවතිනවා. පාරිභෝගිකයාගේ, නිෂ්පාදකයාගේ සහ රජයේ හැසිරීම්වල අන්තර් ක්‍රියාකාරිත්වය නිවාස අංශයේ ඉල්ලුමේ සහ සැපයුමේ සියුම් සමතුලිතතාවය පවත්වගෙන යනවා. රජයේ ප්‍රතිපත්ති, විශේෂයෙන්ම ඉඩම් පරිහරණය සහ ගොඩනැගිලි රෙගුලාසි පාලනය කිරීම, නිවාස ඉදිකිරීම සම්බන්ධයෙන් සැලකිය යුතු බලපෑමක් ඇති කරනවා. ඒකෙන් දරන්න පුළුවන් මිලකට නිවාස සැපයීම සම්බන්ධයෙන් බලපෑමක් කරනවා.

අපි කතා කරන නිවාස ලබා ගැනීමේ අර්බුදය මඟහරවා ගැනීමට නම් බහුවිධ ප්‍රවේශයක් අත්‍යවශ්‍ය වෙනවා. නිවාස ප්‍රතිපත්ති ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීම රජය අවශ්‍යයෙන්ම කරන්න ඕන. ඒ වෙනුවෙන් කාලීන අවශ්‍යතා  එක්ක පෙළගැස්මක් ඇති කිරීම සහ විකාශනය වන ප්‍රවණතාවලට අනුවර්තනය වෙන්න තියෙන හැකියාව පෝෂණය කරනවා. නාගරික සහ ග්‍රාමීය කියන අංශ දෙකේම දැරිය හැකි මිලකට නිවාස සංවර්ධනය කිරීම අවධාරණය කරන උපාය මාර්ගික ප්‍රතිසංස්කරණවලට ප්‍රමුඛත්වය දෙන්න ඕන. මේ කියන අරමුණ ඉෂ්ට කරගන්න රාජ්‍ය සහ පෞද්ගලික අංශ අතර සහයෝගීතාවය ඇති වෙන විදිහට පහසුකම් සැලසීම නිවාස පරතරය පියවීමේ ප්‍රධාන විසඳුමක් විදිහට සලකන්න පුළුවන්. යටිතල පහසුකම් සහ නියාමන පහසුකම් වැනි ආධාරක ක්‍රියාමාර්ග සමඟින් දැරිය හැකි මිලකට නිවාස ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කිරීම වෙනුවෙන් සහභාගී වීමට පුද්ගලික සංවර්ධකයින් දිරිමත් කිරීමෙන් සැලකිය යුතු ධනාත්මක ප්‍රතිඵල ලබා  ගන්න පුළුවන්. ඒ වගේම ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරියේ (NHDA) කාර්යභාරය සහ ධාරිතාව ශක්තිමත් කිරීමත් ප්‍රධාන අංගයක්. ගුණාත්මක මානයන් ඇතුළත් විස්තීරණ නිවාස අවශ්‍යතා තක්සේරු කිරීම සඳහා  ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරිය ලබා දෙන නිත්‍ය නායකත්වය මේකට ඇතුළත් වෙනවා.  ජාතික නිවාස සංවර්ධන අධිකාරිය ඇතුලේ  ප්‍රමාණවත් අරමුදල්, ස්වාධිපත්‍යය සහ ජීවන තත්ත්වය වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා  නොසැලෙන කැපවීම සුරක්ෂිත කිරීම මෙම බහුවිධ උපාය මාර්ගයේ අනිවාර්ය අංග විදිහට සැලකෙනවා.

නිවාසක් වෙනුවෙන් දරන්න පුළුවන් මිල කියන එක ආර්ථික මිනුමක් විතරක් නොවේ. ඒක සමාජ යහපැවැත්ම ගැන අදහසක් දෙනවා. ආරක්ෂිත, දැරිය හැකි මිලකට තියෙන නිවසක් කියන්නේම කෙනෙක් තමන්ගේ ජීවිතය ගොඩනගා ගන්නා  පදනමට. ඒක අධ්‍යාපනය, සෞඛ්‍ය සේවා  සහ සමස්ත ප්‍රජා සමෘද්ධිය කියන දේවල්වලට බලපානවා. නැඟී ගෙන එන නිවාස අර්බුදය විසඳීමට අපොහොසත් වීම මුළු සමාජයටම දිගු කාලීන කැළලක් ඉතිරි කිරීමේ අවදානමක් තියෙනවා. 

Image by Márcia Aurora from Pixabay

අඩු ආදායම්ලාභී නිවාස ගැන අවධානය යොමු කරන ඒකාබද්ධ, දිගුකාලීන නිවාස ප්‍රතිපත්තියක් නැතිකමම දැරිය හැකි නිවාස සීමිත ප්‍රමාණයක් විතරක් ඉදිකරන්න හේතු වෙලා තියෙනවා. 2012දී ලෝක බැංකුව කියලා තියෙනවා  විශේෂයෙන්ම පසුගිය දශක දෙක තුළ ලංකාවේ රජය නිවාස ව්‍යාපෘති සම්බන්ධයෙන් වැඩියෙන්ම  කරලා තියෙන්නේ දරන්න පුළුවන් මට්ටමකට  නිවාස ගැටළු සෘජුව විසඳනවට වඩා ඉඩම් සංවර්ධනය වෙනුවෙන් මුඩුක්කු ඉවත් කරන එක. ඒ වගේම 1993දී  ලෝක බැංකුව කියලා තියෙනවා නිවාස ප්‍රතිපත්ති ගැටළු විසඳීම ඉතාම වැදගත් මොකද දැරිය හැකි මිලකට නිවාස සපයන්න නම් ඉඩම්, ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය සහ ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයේ වෙළඳපල අසාර්ථකත්වයන්ට පිළියම් සොයන එක වැඳගත් වෙනවා. 

නිවාස සම්බන්ධයෙන් තියෙන ව්‍යාපාරික පරිසරය වැඩිදියුණු කරන්න නම් රජය තනි නිවාස සපයන්නා  විදිහට ඉන්නේ නැතුව තරඟකාරී වෙළඳපොළකට සහය දෙන ව්‍යවස්ථාදායක, පරිපාලන සහ ප්‍රතිපත්ති රාමුවක් නිර්මාණය කරන්න වැඩ කටයුතු කරන්න ඕන. ඉදිකිරීම් සඳහා  සෘජු රජයේ මැදිහත්වීමත්, රජය විසින්ම නියාමන භූමිකාවන් ඉටු කිරීමත් නිසා මේ දෙක අතර ගැටුම්, පරස්පරතා  ඇති වෙන්න පුළුවන්. ඒ වෙනුවට, ප්‍රතිපත්ති මගින් පුද්ගලික ආයතන දැරිය හැකි මිලකට නිවාස ඉදිකිරීමේ නිරත වීමට දිරිමත් කරන්න ඕන. ආනයන තීරුබදු, පැරා තීරුබදු වගේ ආරක්ෂණවාදී පියවර ඉවත් කරන්න සහ ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍ය කර්මාන්තවල තියෙන ගැටළු විසඳීමත් මේකට ඇතුළත්.

ආයතනිකව ඇති වෙන අසාර්ථකත්වයන් විසඳීම ඉතා වැදගත්. එක් එක් කාර්යයන් එකම වෙලාවක කරන්න වෙන එක නිසා ඇති වෙන ගැටළු තියෙන බහුවිධ නියෝජිතායතන, ප්‍රමාණවත් සහ දැරිය හැකි මිලකට නිවාස සැපයීම සඳහා  වන ප්‍රතිපත්ති සංවර්ධනයට සහ ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කිරීමට බාධා ඇති කරනවා. මෙම ආයතන විධිමත් කිරීම, සම්බන්ධීකරණය සහතික කිරීම සහ ශක්තිමත් නියාමන රාමුවක් ස්ථාපිත කිරීම අවශ්‍යයයි. ඉඩම් ලබා ගැනීමේ ගැටළු සහ හිමිකම් ගැටළු වගේ නියාමන ගැටළු තමයි ප්‍රධානම බාධක වෙලා තියෙන්නේ. නිවාස ව්‍යාපෘති සඳහා රජය සතු ඉඩම් නිදහස් කිරීම, ඔප්පු ලබාදීමේ ක්‍රියාවලීන් වැඩිදියුණු කිරීම සහ ඉඩම් ලේඛන ඩිජිටල්කරණය කිරීම මඟින් සංවර්ධනයට පහසුකම් සැලසීමට සහ හිමිකාරිත්වය පැහැදිලි කිරීමත් මඟින් මූල්‍යනය/මුදල් සපයා ගැනීම සඳහා  වඩා  හොඳ ප්‍රවේශයක් ලබා ගැනීමට හැකි වෙනවා.

ඒ වගේම යටිතල පහසුකම් සහ උපකාරක සේවා සැපයීමත් ඉතා වැදගත්. ජලය, සනීපාරක්ෂාව සහ පොදු ප්‍රවාහනය වැනි පොදු සේවාවන් සඳහා රජයේ ආයෝජනය කලාම ඒ මඟින් නිවාස සංවර්ධනය සඳහා  අනිකුත් ප්‍රදේශ විවෘත කරන්න පුළුවන්. ප්‍රමිතිගත නිවාස ඒකක සහ පෙර සැකසුම හරහා ඉදිකිරීම් කර්මාන්තයේ කාර්යක්ෂමතාව සහ ඵලදායිතාව වැඩිදියුණු කිරීම නිසා ඉදිකිරීම් පිරිවැය සැලකිය යුතු ලෙස අඩු වෙනවා.

ණය ගැනීමේ පිරිවැය අඩු කිරීමත් අඩු ආදායම්ලාභී කුටුම්භවලට මූල්‍ය විකල්ප වැඩිදියුණු කිරීමත් කියන්නේ අභියෝගයක්. උකස් ඇපකර, අඩු වියදම් තොග අරමුදල් වෙත ප්‍රවේශ වීමට බැංකු දිරිමත් කිරීම සහ ඉඩම් හිමිකම් සහ ණය ගැනුම්කරුගේ අවදානම සම්බන්ධ ගැටළු විසඳීම මගින් දැරිය හැකි මූල්‍යකරණය සඳහා ප්‍රවේශය වැඩි දියුණු කරන්න පුළුවන්. මීට අමතරව, ඌන සංවර්ධිත වර්ධක නිවාස මූල්‍ය වෙළඳපොළ කෙරෙහි අවධානය යොමු කිරීමෙන් අඩු ආදායම්ලාභී කුටුම්භවලට සුවිශේෂී වෙන අවශ්‍යතා සපුරාලන්න පුළුවන්.

ඵලදායී සැලසුම් කිරීම් වෙනුවෙන් දත්ත ලබා ගැනීමේ හැකියාව වැඩිදියුණු කිරීම ඉතාම වැඳගත් සහ අත්‍යවශ්‍ය කාරණයක්. මෑත කාලීන නිවාස දත්ත එකතු කිරීම, විශ්ලේෂණය කිරීම සහ බෙදා හැරීම කියන දේවල්වලට මධ්‍යගත යාන්ත්‍රණයක් ස්ථාපිත කිරීම දිගුකාලීන සැලසුම් කිරීමට වගේම මේ අංශයේ සහ ආර්ථික අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා  තීරණාත්මක කාර්‍යයක් ඉටු කරනවා. ඒ වෙනුවෙන් නිතරම සමීක්ෂණ සහ සංගණන පැවැත්වීම ශ්‍රී ලංකාවේ නිවාස අංශයේ තත්ත්වය පිළිබඳ යාවත්කාලීන අවබෝධයක් ලබා දෙන්න වැඳගත් වෙනවා.

අවසාන වශයෙන්, මේ කියන අභියෝග හැම එකකටම උත්තර හොයන්න නම් විස්තීරණ ප්‍රතිපත්ති ප්‍රතිසංස්කරණ, වෙළඳපල වැඩිදියුණු කිරීම් සහ දත්ත රැස්කිරීමේ සහ විශ්ලේෂණ යාන්ත්‍රණයන්හි වැඩිදියුණු කිරීම් ඇතුළත් පරිපූර්ණ සහ මනා සම්බන්ධීකරණ ප්‍රවේශයක් අවශ්‍ය වෙනවා.

පරිවර්තනය: දිල්මිණී හසින්තා අබේරත්න

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ඇත්තට ජනයා සතු කරමු

දිල්මිණි අබේරත්න විසිනි

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිසංස්කරණය සම්බන්ධයෙන් පිහිටුවා ඇති ඒකකයේ සභාපති වන සුරේෂ් ෂා මහතාගේ සංවාදයක් ඇසුරිනි.

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය සම්බන්ධයෙන් තියෙන ප්‍රශ්න පහුගිය ටිකේම කතා වුණා. ඒ කතා ආයෙමත් අලුත් වුණේ IMF එකෙන් රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට කරන්න කිව්ව ප්‍රතිසංස්කරණත් එක්ක. 

ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය බර ගාණක් ලබන්නේ පාඩු. සමහර වෙලාවට එක ආයතනයක පාඩුව තවත් ආයතනයක ක්‍රියාකාරීත්වයට බලපාන්නත් පුළුවන්. හුඟක් වෙලාවට මේ ආයතන පාඩු ලබලා තියෙන්නේ රජය ආර්ථිකයට මැදිහත් වෙන නිසා. මේ වෙනකොට ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 245ක් සහ ඒ අතරින් ප්‍රධාන වශයෙන් වැඳගත් කියලා සැලකෙන රාජ්‍ය ව්‍යවසාය 55ක් තියෙනවා කියලා රාජ්‍ය භාණ්ඩාගාරය කියනවා. මේ කියන 55 ඇතුලේ 2005 ඉඳලා 2015 දක්වා කාලයේදී පාඩුව රුපියල් බිලියන 636 වෙලා තියෙනවා. පෞද්ගලික ආයතන සාමාන්‍යයෙන් පාඩු ලබන්න ව්‍යාපාර කරන්නේ නෑ. ඒත් රජයට අරමුණ ලාභ ලබනවාට වඩා මහජන සුභසාධනය සලසන්න සහනාධාර දෙන එක වගේ වෙනත් අරමුණක් වෙන්න පුළුවන්. 

ආණ්ඩුව දෙන සහනාධාර ආණ්ඩුවේ ලාභ හෝ පාඩුවලට ගණනය නොකර මේ කියන රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට පටවන එක කාලයක් තිස්සේ සිද්ධ වුණා. ඒ නිසා මිනිස්සුන්ට බරක් දැනුණේ නෑ. සරලම උදාහරණය තමයි පෙට්‍රල් සහ ඩීසල්. අපි ඉස්සර තෙල් ගැහුවේ සහනාධාර ක්‍රමයට. ලීටරයක් මිලට ගන්න යන වියදම රුපියල් දෙසීය නම් අපෙන් ගත්තේ රුපියල් සීයයි. ඒත් ඒ පාඩුව රජයේ කියලා පෙන්නුවේ නෑ. ඒ වෙනුවට ඒ පාඩුව තියෙනවා කියලා වාර්තා කළේ ශ්‍රී ලංකා ඛනිජ තෙල් නීතිගත සංස්ථාව ඇතුලෙමයි. මේ එක හේතුවක් විතරයි. 

මීට අමතරව, මේ කියන රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට පත් කරපු අධ්‍යක්ෂක මණ්ඩල එහෙම ඒ ඒ තනතුර දරන්න  සුදුසුම අය නෙවෙයි. හුඟක් ඒවා දේශපාලනික පත්කිරීම්. 

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ඇතුලේ නැති රැකියා මැව්වා. ආයතනයට ඕනේ සේවකයෝ සීයයි නම් ඇමතිතුමාගේ කැමැත්ත අනුව දෙසීයක් දැම්මා. ඒ වගේම රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල තියෙන වත්කම් අවභාවිතා කළා. 2009 ඉඳලා 2014 දක්වා කාලයේදී ලංකාවේ රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රමාණය 109 ඉඳලා 245 දක්වා දෙගුණයට වඩා වැඩි වෙලා තියෙනවා. 2017දී රාජ්‍ය අංශයේ සේවා නියුක්ත සේවක පිරිස 233,849ක්. ඔන්න ඔය විදිහටයි රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ලංකා ආර්ථිකයට බරක් වෙලා තියෙන්නේ වගේම ඒ බර එන්න එන්නම වැඩි වෙලා තියෙන්නේ. 

ඒ වගේම මේ අතරේ සහනාධාර ක්‍රමයට අඩු ගාණකට තෙල් දීලා ලබපු පාඩුව අඩු කරගන්න ශ්‍රී ලංකා ඛනිජ තෙල් සංස්ථාව මොකද කළේ? එයාලා ගුවන් යානා ඉන්ධන සැපයුමට අය කරන ගාණ වැඩි කළා. ඒ හින්දා ශ්‍රී  ලංකාවේ ජෙට් ෆුඑල් වියදම කලාපයේ ඉහළ අගයයක් ගන්නවා. 

මේ නිසා ශ්‍රී ලංකා එයාර්ලයින් ආයතනයේ පිරිවැයෙන් 30% ක් තිබ්බේ ගුවන් යානා ඉන්ධන සඳහා වැය වන වියදම. ඒ හේතුව නිසා ශ්‍රී ලංකා එයාර්ලයින් එකේ පාඩුවත් වැඩි වුණා. මේ වගේ පාඩු ලැබිලා ඉදිද්දි මේ ආයතන දෙකම මහා භාණ්ඩාගාරයට එහෙම නැත්නම් භාණ්ඩාගාරයට යනවා. මොකද බැංකුවලින් මෙයාලට ණය දෙන්නෙ නෑ . මෙයාලගෙ ණය ගැන ඉතිහාසය එච්චර හොඳ නෑ. භාණ්ඩාගාරයෙන් මේ ආයතන දෙකටම ඇපයක් දෙනවා. එයාලා ඒක අරන් රජයේ බැංකුවලට - ලංකා බැංකුව සහ මහජන බැංකුවට ගිහින් සල්ලි ඉල්ලගන්න මේ ආයතන දෙකටම පුළුවන්. ඒ වුනත් ඒ ණය මේ ආයතන දෙකම ආපහු ගෙවන්නේ නෑ. දැන් මේ බැංකු දෙකත් අමාරු වැටෙනවා. 

රජයේ බැංකුවල ස්ථාවර තැන්පතු තියෙන්නේ රටේ ජනතාවගේ. රාජ්‍ය බැංකු වැටෙනවා කියලා කියන්නේ රටේ ජනතාවට පාඩුවක් වෙනවා කියන එකයි. එහෙම බලද්දි මේ පද්ධතියේ සම්පූර්ණ බිඳවැටීමට හේතුව වෙලා තියෙන්නේ රාජ්‍ය ව්‍යවසායවල පාඩු. ඔන්න ඔය කියන ප්‍රශ්න ආපහු ඇති නොවන විදිහටයි අපි රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිපත්තිය, රාජ්‍ය ව්‍යවසාය නීතිය කෙටුම්පත් කරන්නේ. 

රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිපත්තිය / SOE POLICY 

රාජ්‍ය ව්‍යාපාර ප්‍රතිව්‍යූහගතකිරීමේ ආයතනය මගින් රාජ්‍ය ව්‍යාපාර ‌මොනවාද ඒවා පවත්වාගෙන යා යුත්තේ කෙසේද අවශ්‍ය නිති ප්‍රතිපාදන මොනවාද යන්න මාධ්‍යට නිකුත් කරලා තියෙනවා. රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිව්‍යුහගත කිරීමේ ආයතනයට අනුව රාජ්‍ය  ව්‍යවසාය ප්‍රතිපත්තිතියම තමා නීතිවලට හරවන්නෙත්. එම රාජ්‍ය ව්‍යවසාය ප්‍රතිපත්තියේ ප්‍රධාන කරුණු තුනයි. 

1. පාරිභෝගිකයාට ලැබෙන භාණ්ඩ හෝ සේවාවල මිල සහ ගුණාත්මක භාවය

2. ප්‍රවේශ වීමේ හැකියාව සහ විවෘත වෙළඳපළ 

3. රජයට තියෙන බර අඩු කිරීම /  fiscal burden 

ඔය කියන අරමුණු තුන ඉටුකර ගන්න ප්‍රතිපත්ති නවයක් තියෙනවා.

1. රජය ආර්ථිකයට මැදිහත් වෙලා ව්‍යාපාර කරන එක ඒ තරම් සුදුසු නොවුණත්, භාණ්ඩවල ගුණත්වය පවත්වා ගෙන යාම වගේ කටයුතුවලට අවශ්‍යම වෙලාවකදී රජය මැදිහත්විය යුතුයි. එහෙම වුණාම පාරිභෝගිකයන්ට අසාධාරණයක් වෙන්නේ නෑ.

2. ආණ්ඩුවට මේ වාණිජ ආයතනවල (commercial entreprises) කොටස් හිමිකාරීත්වයක් තියෙනවා නම් ඒක තියාගන්න පුළුවන් වෙන්නෙ holding company එකක් යටතේ. මේ කතාව සිංගප්පූරුවේ ටැමසෙක් මොඩල් එකට සමානයි. (අපි මේ ගැන කලින් ලිපියක සඳහන් කළා, ඔයාලට මතක ඇති)

3. මේ ආයතන සියල්ලම මුදල් අමාත්‍යාංශය යටතේ ගැසට් කළ යුතුය. දැනට තියන ආයතන හැම එකකම අයිතිය තියෙන්නේ මුදල් අමාත්‍යංශයට.

4. හැම ආයතනයක්ම සමාගම් පනතට ගන්න ඕන. සමාගම් පනත යටතේ අධ්‍යක්ෂවරුන්ට වෙන් වූ වගකීම් තියෙනවා. මේ විදිහට හැම ආයතනයක්ම එකම පනතකින් පාලනය වීමේදී පාලන පහසුවක් ඇතිවෙනවා.

5. සෑම රාජ්‍ය ව්‍යවසායක්ම ඒකාබද්ද පාලනයකට (corporate governance) යටත් වෙන්න ඕන. ආයතන පාලන සංග්‍රහය (companies governance code) එක යටතේ කොළඹ කොටස් වෙළඳපළ සහ විනිමය සහ සුරැකුම්පත් කොමිසම දාලා තියෙනවා. මේ අංශය ඉන්න හැම කෙනෙක්ම ඒක අනුගමනය කරන්න ඕනෙ.

6. සමාන තරඟකාරී පරිසරයක් (level playing field) සියලුම ආයතනවලට නිර්මාණය කරන්න ඕන. රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට විතරක් විශේෂ වරප්‍රසාද හිමිවිය යුතු නෑ.

7. රජයේ උදව්වෙන් ණය ගන්න එකත් (state assisted borrowing) නතර කරන්න ඕන. කලින් කිව්වා වගේ රාජ්‍ය බැංකුවලින් ණය පහසුකම් ලබාගන්න බෑ. කොහොම වුනත් මේ ආයතන එක රැයෙන් අහෝසි කරලා දාන්නත් බෑ. , ඒ ඒ ආයතනයට වෙනස්කම් කරගන්න ඊට ආවේණික කාලයක් යනවා. හැම ආයතනයට ඒ නිසා පොදු කාලයක් නෑ .

8. සමහර ආයතන මෙහෙයුම් කටයුතු වගේම වාණිජ ක්‍රියාකාරකම් කරනවා. උදාහරණයක් විදිහට ශ්‍රී ලංකා වරාය අධිකාරිය මඟින් ශ්‍රී ලංකාවේ වරායයන් කීපයකම (කොළඹ, ගාල්ල, ත්‍රිකුණාමලය වගේ) භාණ්ඩ බහාලුම් ආනයනය, අපනයනය, ප්‍රති නැව්ගත කිරීම වගේ දේවල් සිදු කෙරෙනවා. ඒ වගේම නැව්වලට අවශ්‍ය සේවාවන් සැපයීම මඟින් ආදායම් ඉපයීමත් සිද්ධ වෙනවා. 

9. සහනාධාර දෙනවා නම් ඒ පිරිවැය රජය යටතට ගන්න ඕනේ. ඒවා මේ කියන ආයතනවලට දරන්න දෙන්න බෑ. 

අන්තර්ජාතික මූල්‍ය අරමුදලක් මේ සම්බන්ධයෙන් අදහස් දක්වලා තියෙනවා. අපි දැන් කතා කරපු කාරණාවලට මීට ටික කාලෙකට කලින් කැබිනට් අනුමැතිය ලැබිලා තියෙනවා. ඒ නිසා ඉදිරි වැඩ කටයුතු කරගෙන යන්නයි තියෙන්නේ.

Advocata විදිහට අපි කලිනුත් කිව්වා මොනවගේ වෙනස්කම් රාජ්‍ය ව්‍යවසාය වෙනුවෙන් ගන්න ඕනද කියලා. විශේෂයෙන්ම ශ්‍රී ලංකාව විශාල ආර්ථික අර්බුදයකට මුහුණ පාලා 17 වෙනි වතාවටත් ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ සහය ඉල්ලුවාට පස්සේ ශ්‍රී ලංකාවට විශාල වශයෙන් ප්‍රතිසංස්කරණ කරන්න සිද්ධ වෙලා තියෙනවා. ඒ අතරේ රාජ්‍ය වියදම් අඩු කර ගැනීම, දූෂණය සහ වංචාව, ආයතන ඇතුලේ වෙන නාස්තිය අවම කිරීම සහ කාර්‍යක්ෂම ව සම්පත් භාවිත කරන්න ඕන කියන දේවල් වැඳගත් වෙනවා. ඒත් එක්කම රජය ව්‍යාපාර කරනවාට වඩා පෞද්ගලික අංශයට වඩා කාර්‍යක්ෂම සේවාවක් ලබා දෙන්න අවශ්‍ය වටපිටාව සකස් කරලා දෙන එක වටිනවා. ඒකෙන් නිදහස් වෙළඳාම ප්‍රවර්ධනය වෙනවා සහ රජයේ තදබල නීති රීති යටතේ අපහසුවෙන් ව්‍යාපාර කරගෙන යනවාට වඩා පහසුවෙන් සහ කාර්‍යක්ෂමව ව්‍යාපාර කටයුතු කරගෙන යන්න පෞද්ගලික අංශයට සම්පත් තියෙනවා. ඒ වගේම දැනට පවතින රාජ්‍ය ව්‍යවසායවලට යෝජනා කරලා තියෙන ප්‍රතිසංස්කරණ කරමින් ඒවායේ පාඩු අවම කරගෙන ලාභ උපයන තත්ත්වයට ගේන්න අවශ්‍ය කටයුතු කඩිනම් කිරීම වැඳගත් වෙනවා. 

එකතු කළ අගය මත බදු හරහා රාජ්‍ය මූල්‍ය ඒකාබද්ධ කිරීම: අවස්ථා සහ අභියෝග

ආචාර්‍යය රොෂාන්, තෂිකලා සහ ජනනි විසිනි.

https://www.ft.lk/columns/Fiscal-consolidation-via-value-added-taxes-Opportunities-and-challenges/4-756010

ඉහත ලිපිය මත පදනම් වේ.

ඔයාලා දන්නවාද 2002දී වැට් බද්ද සම්මත කර ගත්තට පස්සේ මේ වෙනකම් ශ්‍රී ලංකාවේ වැට් බදු අනුපාතිකය අට පාරක් වෙනස් වුණා කියලා? හැබැයි, වැට් බදු ගැන හොඳටම දන්න සෑහෙන කාලෙකට කලින් ම වැට් බදු පනවපු නවසීලන්තය, 1986දී වැට් බදු අනුපාතයක් සම්මත කර ගත්තාට පස්සේ මේ වෙනකම් ඒක වෙනස් කරලා තියෙන්නේ දෙපාරයි, 1988දී පිලිපීනය ඒ රටේ සම්මත අනුපාතය එක පාරක් වෙනස් කළා. එතකොට බංග්ලාදේශය ගැන කියනවා නම් 1991දී වැට් බදු සම්මත කළාට පස්සේ තාමත් වෙනසක් නොකර ඒ විදිහටම ස්ථාවර අනුපාතයක් පවත්වාගෙන යනවා.

මේ වෙද්දි, ආර්ථික ස්ථාවරත්වය සහ වර්ධනය වෙනුවෙන් ආදායම් එකතු කිරීම වගේම ආදායම් ඉහළ නැංවීමේ හදිසි අවශ්‍යතාවයක් ශ්‍රී ලංකාවට තියෙනවා. ලංකාවේ ළගදි ඇති වුණ ආර්ථික අර්බුදයට එක හේතුවක් වෙන්නේ බදු ආදායම අඩු වෙන විදිහට බදු පදනම ටිකෙන් ටික අඩු වෙලා ගිය එක. දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7.3% වෙන ශ්‍රී ලංකාවේ බදු අනුපාතය අනිත් රටවල් එක්ක බලද්දි ලෝකයේ අඩුම බදු අනුපාතවලින් එකක්. මේ නිසා ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ ස්ථායීකරණ වැඩසටහනේ එක ප්‍රධාන අරමුණක් වෙන්නේ 2026 වෙද්දි මේ බදු අනුපාතය 14% ඉහළ නැංවීම.

2023දි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 9.2% විදිහට ඇස්තමේන්තු කරලා තිබ්බ බදු ආදායම, 2024 අයවැයෙන් 12.1%ට ඉහල නංවන්න බලාපොරොත්තු වෙනවා. ඒකෙන් බදු ආදායම 47% කින් වැඩි කරලා රු. ට්‍රිලියන 3.9ක් උපය ගන්න බලාපොරොත්තු වෙනවා. මේකෙන් තුනෙන් එකකට වඩා වැඩි ප්‍රමාණයක්, ඒ කියන්නේ රු. ට්‍රිලියන 1.4 ක්ම උපය ගන්න පුලුවන් වෙන්නේ අගය එකතු කළ (VAT) බද්දෙන්. 2024 අයවැයෙන් VAT එකට එක එක වෙනස්කම් යෝජනා කළා. 2024 ජනවාරි ඉඳලා වැට් බදු අනුපාතය 15% ඉඳලා 18% වැඩි වෙනවා. ඒ වගේම වැට් බද්දෙන් නිදහස් සීමාව දැනට තියෙන රුපියල් මිලියන 80 ඉඳලා රුපියල් මිලියන 60ක් වෙනකම් අඩු වෙනවා. මේ වෙනකොට වැට් බද්දෙන් නිදහස් කරලා තියෙන අයිතම 137 න් 87 ක් නිදහස් කිරීමේ ලැයිස්තුවෙන් ඉවත් කරලා වැට් බද්දට යටත් කෙරෙනවා. 

මේ වෙද්දි ලෝකයේ රටවල් 160 කට  වැඩි ගාණක් වැට් බද්ද පනවනවා. ඒකෙන් උපය ගන්න ආදායම, ඒ රටවල්වල මුළු බදු ආදායමෙන් 30% කට වඩා වැඩියි. ශ්‍රී ලංකාවේ, වැට් බදු ආදායම දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයේ ප්‍රතිශතයක් විදිහට ගත්තම 2004දී තමයි වැඩිම අගයක් වාර්තා කරන්නේ. ඒකත් 6%ක්. ඒත් මේ අගය 2022 දී 2%ට පහළ වැටුණා. ඒකට හේතුව, නිතර නිතර බදු ප්‍රතිපත්ති වෙනස්වීම් සහ අකාර්යක්ෂම බදු පරිපාලනය. ඒකෙන් බදු පදනම එන්න එන්නම අඩු වුණා.

ගෙවුණු අවුරුදු දහය විස්ස දිහා බලද්දි වැට් බදු ආදායම් වෙනස් වෙලා තියෙන විදිහෙන් පේනවා කොයිතරම් ප්‍රතිපත්ති වෙනස්කම් වෙලාද කියලා. රුපියල් බිලියන 2ට වඩා වැඩි රුපියල් බිලියන 2ට වඩා වැඩි තොග සහ සිල්ලර වෙළෙඳාමට 15% වැට් බද්ද හඳුන්වාදීම සහ නිදහස් කිරීම් ඉවත් කිරීම නිසා 2013, 2016, 2017, සහ 2018 අවුරුදුවල සැලකිව යුතු ආදායම් වර්ධනයන් ඇති වුණා. අනිත් අතට බැලුවම, 2009, 2015 සහ 2020 අවුරුදුවල වැට් බදු ආදායම පහත වැටෙන්න හේතු කීපයක් බලපෑවා. ඒ අතරට සම්මත වැට් බදු අනුපාත අඩු කිරීම, ලියාපදිංචි සීමාවන් වැඩි කිරීම, 2020දී වැට් බදු අනුපාතය 8% දක්වා අඩු කිරීම මඟින් ඇතැම් භාණ්ඩ හා සේවාවලට නිදහස් කිරීම් දීර්ඝ කිරීම් ලබා දීම සහ විවිධ සේවා සඳහා නිදහස් කිරීම් හඳුන්වාදීම අයිති වෙනවා. 

ශ්‍රී ලංකාවේ සම්මත වැට් බදු අනුපාතය සහ ක්‍රියාත්මක වන වැට් බදු අනුපාතය අතර ලොකු පරතරයක් තියෙනවා. 2022 දී, සම්මත අනුපාතය 15% ක් වුණාට ඵලදායී අනුපාතය වූයේ 1.6% ක්. මේ පරතරයෙන් අපිට පේන්න තියෙන්නේ වැට් බදු ක්‍රමයෙන් ඇත්තටම එකතු කරන්න පුලුවන්කම තියෙන ආදායම එකතු කෙරෙන්නේ නෑ කියලා. මේ කියන පරතරයට හේතු වෙලා තියෙන්නේ විශාල නිදහස් කිරීම් සංඛ්‍යාවක් තියෙන එක, බදු නිදහස් සීමාව ඉහල මට්ටමක තියෙන එක, හුඟක් ආර්ථික කටයුතු අවිධිමත් ආර්ථිකය ඇතුලේ සිද්ධ වෙන එක වගේ දේවල්. ඒ පරතරය තවත් වැඩි වෙන්න පුළුවන් බදු පරිපාලනය හරියට කර ගන්න බැරි වෙනකොට වගේම වැට් බදු ආදායම කාර්යක්ෂමව හා ඵලදායී විදිහට එකතු කර ගන්න බැරි වෙනකොට. 

දැන් අපි බලමු වැට් බද්දට සම්බන්ධ ගැටළු මොනවාද කියලා. 

1. වැට් බදු අනුපාතිකය සහ සීමාවෙහි නිතර සිද්ධ වෙන වෙනස්වීම්

ශ්‍රී ලංකාව වැට් බදු අනුපාතිකය 2022 ජූනි 1දා 8% ඉඳලා 12% දක්වාත්, 2022 සැප්තැම්බර් 1 දින ඉඳලා 15% දක්වාත් වැඩි කළා. මේ වගේ නිතර නිතර සිද්ධ වෙන වෙනස්කම් ශ්‍රී ලංකාවේ ප්‍රතිපත්ති ගැලපීම් කොච්චර තාවකාලිකද කියන එක වගේම ඒවායේ හරි හමන් විශ්ලේෂණයකින් නෑ කියන එකත් පෙන්වනවා. අවුරුදු ගාණක් පුරාවට හඳුන්වලා දීලා තියෙන එක එක විදිහේ බදු අනුපාත නිසා වැට් බදු ක්‍රමය හුඟක් සංකීර්ණ වෙලා තියෙන්නේ. ආදායමට අදාළ අනුපාතවල වැඩිවීමක් සලකලා බැලුවොත්, එතනදි හුඟක්ම වැඳගත් වෙන්නේ කාර්යක්ෂමතාවයි ඇති වෙන්න පුළුවන් විදිහේ ප්‍රතිවිපාක තක්සේරු කිරීමයි කියන දෙක. වැට් බදු අනුපාතය ඉතාමත් ඉහළ නම් ඒකෙන් පාරිභෝගිකයන් මිලදී ගන්න ප්‍රමාණය අඩු වෙන්න වගේම ඉල්ලුම අඩු වෙන්න හේතු වෙනවා. ඒත් එක්කම  ව්‍යාපාර මුහුණ දෙන දේ තමයි ඉල්ලුම අඩු වෙනවත් එක්කම ඒක නිෂ්පාදනයට සහ ආර්ථික වර්ධනයට අහිතකර බලපෑමක් ඇති කරන එක.

2. නිදහස් කිරීම් විශාල සංඛ්‍යාවක් තිබීම

2002 අවුරුද්දේ විතර ඉඳලා ශ්‍රී ලංකාව ආර්ථිකමය විදිහට ඒ තරම් පැහැදිලි තාර්කිකත්වයක් නැතිව වැට් බදු නිදහස් කිරීම් ගණනාවක් ක්‍රියාත්මක කරලා තියෙන නිසා වැට් බදු පදනම අඩු කරන්න ඒක හේතුවක් වෙලා. මුල් අවස්ථාවලදී සකස් නොකළ කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදන, අධ්‍යාපනය වගේ ක්ෂේත්‍රවලට අවධානය යොමු කළත්, මේ විදිහට විශේෂ සැලකිල්ලක් දක්වලා සමහර කර්මාන්තවලට අනුග්‍රහයක් විදිහට කරන බදු නිදහස් කිරීම් ලැයිස්තුව කාලයත් එක්ක වැඩි වුණා. ක්‍රමෝපාය සංවර්ධන ව්‍යාපෘති පනත (Strategic Development Projects Act) වගේ එක එක පනත් යටතේ කරන නිදහස් කිරීම් නිසා වෙළඳපල විකෘති වීම සහ විකෘති වුණ දිරිගැන්වීම් ඇති කරන්න හේතු වෙනවා.

3. වැට් බදු සීමාවට සිදු කළ වෙනස්කම්

ආසියාවේ ඉහළම අගයන් අතර තියෙන ශ්‍රී ලංකාවේ වැට් බදු අනුපාත අගය ගත්තම මේකේ තියෙන දුර්වලතාවක් තමයි පනවන ඉහළ වැට් සීමාවට ආර්ථිකයේ සැලකිය යුතු කොටසක් යටත් නොවෙන එක. වැට් බදු සීමාව 2002 ඉඳලා හය වතාවක් සංශෝධනය කරලා තියෙනවා වගේම 2019 දී 2400%කින් වැඩි කරලත් තියෙනවා. මේ නිසා මිනිස්සු කොච්චර දුරට බදු ක්‍රමයට අනුගත වෙයිද කියන එක / බදු අනුකූලතාව (compliance)  ගැන අභියෝගයකුත් ඇති වෙනවා. මේ සීමාව 2024දී රු. මිලියන 60 ක්. ඒ කියන්නේ ඒක අනෙකුත් රටවලට සාපේක්ෂව ඉහළ මට්ටමක තියෙන්නේ. එකතු කිරීමේ පිරිවැය සහ ආදායම් බලපෑම සැලකිල්ලට අරගෙන වැට් බදු අනුපාත සීමාවට පැහැදිලි තාර්කික පදනමක් ස්ථාපිත කිරීම හුඟක් වැදගත්. ආදායම් ලාභවලට වඩා වැඩියෙන් බදු පරිපාලන වියදම් දරන්න වෙන එක වළක්වා ගන්න නම් කුඩා පරිමාණ ව්‍යාපාරවලට නිදහස් කිරීම් ලබා දෙන එක සාධාරණීකරණය කරන්න පුළුවන්.

4. දුර්වල බදු පරිපාලනය

VAT බද්දට මිනිස්සු අනුගත වෙන එක/ හැඩ ගැහෙන එක අධෛර්යමත් කරන්නේ නැත්නම් වැට් බදු ගෙවන්න මිනිස්සු අකමැති වෙන්න තියෙන හේතු විදිහට සංකීර්ණ ගොනු කිරීමේ ක්‍රියා පටිපාටි, ලියාපදිංචි කිරීමේදී ඇති වන ගැටළු සහ ඒකට අදාළ අවශ්‍යතා සහ විගණන වැඩසටහන්වල තියෙන දුර්වල පෙන්වා දෙන්න පුළුවන්. වඩාත් හොඳින් බදු ක්‍රමයට හැඩ ගැහෙන්න නම් විධිමත් පරිපාලන පද්ධතියක් අත්‍යවශ්‍යයයි. මේකට පරිගණකයෙන් ජනනය කරන ඉන්වොයිසි භාවිතයට වගේම POS ​​යන්ත්‍ර භාවිතා කිරීමටත් ව්‍යාපාර දිරිමත් කෙරෙනවා. 2002 ඉඳලා වැට් බදු පනතට හඳුන්වා දුන්න සංශෝධන 16 නිසා පනතේ ක්‍රියාකාරීත්වයට බාධා ඇති වෙලා වගේම ආදායම් ඇස්තමේන්තුවලට ඒකෙන් බලපෑමක් ඇති වෙනවා. මේ වගේ බාධාවන් නිසා පරිපාලකයින්ට සහ බදු ගෙවන්නන්ට වැට් බද්දට හැඩ ගැහෙන එකත් හරියට අභියෝගයක් වගේ. ප්‍රතිපත්තිමය වශයෙන් තියෙන නොගැලපීම, බදු අනුපාත, බදු සීමාවන් සහ නිදහස් කිරීම් සඳහා නිතර සිදුවන වෙනස්වීම් නිසා බදු අනුකූලතාව සංකීර්ණ කරනවා සහ ව්‍යාපාර බදු පරිපාලනයට අනුකූල වීම වඩාත් අභියෝගාත්මක කරනවා. 

5. මුල්‍ය සේවා මත වැට් බද්ද

අංශයේ පිරිවැයට ඇති සංවේදීතාව සහ අගය එකතු කිරීම ගණනය කිරීමේ අභියෝග නිසා හුඟක් රටවල් වැට් බද්දෙන් මූල්‍ය සේවා බැහැර කළත්, ශ්‍රී ලංකාව 2003 වසරේ සිට වැට් බදු ක්‍රමයට මූල්‍ය සේවා ඇතුළත් කරලා තියෙනවා. ශ්‍රී ලංකාව තුළ, වැට් බද්ද යොදන්නේ ශුද්ධ ආකලන ක්‍රමය (additive method of net profit plus wages) භාවිත කරලා. එතනදි අමුද්‍රව්‍ය මත පනවලා තියෙන තියෙන බදු අඩු කරන්න ඉඩක් ලැබෙන්නෙත් නෑ. මේ ප්‍රවේශය නිසා මූල්‍ය ආයතනවලට පුළුවන් වැට් බද්ද ණය ගැතියන්ට පටවන්න. අවසානයට වෙන්නේ ණය සඳහා වැඩි පිරිවැයක් දරන්න වෙන එක. 

වැට් බදු සැලකිය යුතු ආදායම් මාර්ගයක් විදිහට සැලකුවත්, වැට් බද්දේ තියෙන ප්‍රතිගාමී ස්වභාවය, එහෙමත් නැත්නම් තමන්ගේ ආදායම මොකක් වුණත් හැම කෙනෙක්ටම වැට් බද්ද සමාන බදු අනුපාතයක් හින්දා එකම ගාණක් වැට් බදු විදිහට ගෙවන්න වෙන එක කනස්සල්ලට කරුණක්. විශ්ලේෂණවලින් පෙන්වන විදිහට ආදායමෙන් වැඩි ප්‍රතිශතයක් අත්‍යවශ්‍ය භාණ්ඩ වෙනුවෙන් වෙන් කරන අඩු ආදායම්ලාභී පිරිස්වලට  වැට් බද්ද නිසා ලොකු බරක් ඇති වෙනවා. මේ තත්ත්වය විසඳන්න නම් අත්‍යවශ්‍ය භාණ්ඩ වෙනුවෙන් බදු නිදහස් කිරීම් ලබා දෙන්න එකඟ වෙන්න පුළුවන්.

VAT බද්දට බදු ආදායම් වැඩි කරගන්න හැකියාවක් තියෙනවා වුණත්, නිතර නිතර වැට් බද්දට කරන වෙනස්කම් නිසා වැට් බද්දේ දිගු කාලීන අරමුණ හරියට ඉෂ්ට වෙලා නෑ. තාවකාලික එකක් විදිහටයි ක්‍රියාත්මක වෙන ඒකට තියෙන්නේ කෙටිකාලීන දැක්මක්. මේ විදිහට නිතර ඇති වෙන වෙනස්කම් හින්දා ආදායම් එකතු කිරීම අඩු මට්ටමක තියෙන්නේ. විද්‍යාත්මක විශ්ලේෂණයක් සහ ආර්ථික තාර්කිකත්වයක් හරහා වැට් බදු අනුපාත, සීමාවන් සහ නිදහස් කිරීම් තීරණය කිරීම වඩාත් ස්ථායී ප්‍රවේශයක් නිර්මාණය කරන්න අවශ්‍ය වෙනවා. කුඩා වෙළඳුන් සඳහා හොඳින් නිර්වචනය කරපු සීමාවන් තියෙන බොහෝ භාණ්ඩ හා සේවා සඳහා වැට් බද්ද යෙදීමෙන් පවතින පසුගාමීත්වය අවම කරන්න පුළුවන්.