ඇඩ්වොකාටා බත් කරි indicator එක 2021 දෙසැම්බර් මාසයේ මෙතෙක් සටහන් කරපු වැඩිම අගය වාර්තා කළේ, සාමාජිකයින් හතරදෙනෙකුගේ නිවසක් සදහා, ආහාර ද්‍රව්‍ය වර්ග 10ක් සදහා යන වියදම සම්බන්ධවයි. නොවැම්බර් මාසයේදී බත් කරී indicator වාර්තා කල අගය රු.1387.65ක් වනවා වගේම, දෙසැම්බර් මාසයේදී මෙම අගය රු.1593.11 වුනා. මේක එක මාසෙකදී 15% ක වැඩි වීමක්.
මාසෙකින් මෙච්චර මිල වෙනස් වෙන්නෙ කොහොම ද? අපිට ඒ හේතු මේ විදියට විග්‍රහ කරන්න පුළුවන්.
කොවිඩ් වසංගතය හා වැරදි ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති (ඩොලරයට දමා ඇති පාලන මිල) වල හේතුවක් විදියට වර්තමානයේ අපේ රටේ ඩොලර් හිඟයක් තියෙනවා. මේ හේතුව නිසා අපේ ආනයනයන් සීමා වෙලා. එතකොට අපි ආනයන කරන තෙල්, ගෑස්, ළූණු, ඖෂද හා අනෙකුත් ද්‍රව්‍යන්ගේ මිල ඉහළ යනවා විතරක් නෙවෙයි ඒ භාණ්ඩ වර්ගයන් වල හිඟයක්ද ඇති වෙලා තියෙනවා. ඒවගේම අපේ රටට ඇවිත් තියෙන භාණ්ඩ, වරායෙන් නිදහස් කරන්න අවශ්‍ය ඩොලර් නැති නිසා ඒ භාණ්ඩ ප්‍රමාණය වෙළදපොලට මුදා හරින්න බැරි වෙලා තියෙනවා. ඊට අමතරව භාණ්ඩ ආනයනය කරන පිරිසට ණයවර ලිපි නිකුත්කර ගැනීමටත් ඉතාම අපහසුයි.
ඩොලර් හිඟයට අමතරව වෙළදපොලට සපයන භාණ්ඩ වල අඩුවක් තියෙනවා. මේකට ප්‍රධාන හේතුවක් වෙලා තියෙන්නේ, කොවිඩ් 19 වසංගතයත් සමග සැපයුම් ජාල වල පවතින අවහිරතාවන්. බොහෝ රටවල දේශසීමා ඉක්මවා සංචරණය තහනම් කරලා තියෙන නිසා තමයි මේ ප්‍රශ්නය ඇති වෙලා තියෙන්නේ. සමහරක් භාණ්ඩ මේ හේතුව නිසා අඩු වෙලා තියනවා වගේම අමතරව ආණ්ඩුව විසින් පනවපු ආනයන තහනම් නිසාත් මේ බඩු වල මිල ගණන් ඉහළ යාමට හා හිඟයක් ඇතිවීමට හේතු වෙලා තියෙනවා. ඒ වගේම ලෝක වෙළදපොලේ ප්‍රධාන අත්‍යවශ්‍ය භාණ්ඩ වල මිල ඉහළ යාමක්ද පවතිනවා. කොවිඩ් වලින් පස්සේ නැව් ගාස්තු වැඩිවීමක් වගේම ලෝකයේ ඉල්ලුම ඉහළ යාම නිසා භාණ්ඩ වල මිලත් ඉහළ ගිහින්.
ඒ වගේම ප්‍රධානම වශයෙන් බලපාන ප්‍රශ්නයක් තමයි මහ බැංකුවෙන් සිදු කරණ මුල්‍ය පද්ධතියේ ප්‍රසාරණයන් (සල්ලි අච්චු ගැසීම). ඒ කියන්නේ රජයෙන් සිදු කරන සමහරක් ව්‍යපෘති වලට අවශ්‍ය මුදල් සම්පාදනය කරන්න රජය මහ බැංකුවෙන් මුදල් අච්චු ගහනවා. මේ ක්‍රියාවෙන් ඇතිවෙන නරක ප්‍රතිවිපාක කිහිපයක් තියෙනවා. මුලින්ම වෙන්නේ කෘතීම විදියට සපයන මුදල් නිසා විවිධ ඉදිකිරීම් ඇතුලු ආනයන අවශ්‍ය ව්‍යාපෘති වලට අමතර මුදල් යාමෙන් ආනයන සදහා තිබෙන ඉල්ලුම වැඩි වෙනවා. එතකොට මුලින්ම අපේ ඩොලර් වලට තිබෙන ඉල්ලුම වැඩි වෙලා විදේශ විනිමය අර්බුදයක් හෙවත් Balance of payment crisis එකකට මග පාදනවා. දෙවැනියට මෙම ක්‍රියාව නිසා උද්ධමනය ඇතිවෙනවා. මේකෙන් බඩු මිල ඉහළ යනවා වගේම මිනිසුන්ට බඩු මිලදී ගැනීමට තියෙන හැකියාවත් අඩු වෙනවා.
දැන් මේ තියෙන ගෑස් හිඟයත්, ගෑස් වල මිල ගණන් ඉහළ යාමත් සිදුවෙලා තියෙන්නේ හේතූන් ගණනාවක් මතයි. එක හේතුවක් තමයි විදේශ විණිමයේ පවතින හිඟය හා ගෑස් වෙළදපොලේ පවතින කතිපයාධිකාරී තත්ත්වය. කතිපයාධිකාරී වෙළදපොලක් කියන්නේ ආයතන කිහිපයක් පමණක් පවතින තත්ත්වයක්. මේ වගේ වෙළදපොලක ඒ ආයතන කිහිපයට විතරක් එකතු වෙලා මිල තීරණය කරන්න පුළුවන්. මේ නිසා තමයි ගෑස් වෙළදපොලේ මෙවැනි අර්බුදකාරී තත්ත්වයක් උදා වුනේ.
මේ හේතු වලට අමතරව ලෝකේ ආහාර වල හා භාණ්ඩ වල මිල ඉහළ යාම, ලංකාවේ භාණ්ඩ හා සේවා වල මිල ඉහළ යාම සදහා බලපානවා. උදාහරණයක් ලෙස ලෝකේ තෙල් මිල ඉහළ යනවා නම්, ලංකාවේ තෙල් මිලත් ඉහළ යනවා. ඊට අමතරව කොවිඩ්-19 වසංගත තත්වයත් එක්ක භාණ්ඩ ප්‍රවාහණය කිරීමේදී ආරක්ෂාව සදහා ගන්න පියවර හේතුවෙනුත් මේ භාණ්ඩ වල මිල ඉහළ යනවා.
මෙවැනි හේතුන් කිහිපයක් වර්තමානයේ භාණ්ඩ වල මිල ඉහළ යාම සදහා බලපාලා තියනවා වගේම, මෙය මෙවැනි දරුණු තත්ත්වයක් බවට පත් වෙන්න ප්‍රධාන වශයෙන් අපේ අදූරදර්ශී ප්‍රතිපත්ති හා කොවිඩ්-19 වසංගතය බලපාලා තියෙනවා.
බත් කරි Indicator එකට පිවිසෙන්න: www.bci.advocata.org.
තත්සරණි සිරිවර්ධන
(2022.01.20)